Алтайдын Чолмоны

Анна Балинада – «Алтын маска»

24.12.2020

Анна Балина РСФСР-дыҥ нерелӱ артизи, Алтай Республиканыҥ кӱндӱлӱ кижизи, «Таҥ Чолмон» («Утренняя Звезда») орден тагынган, Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган литература ла санат бӧлӱгинде Государственный сыйдыҥ лауреады, Россия Федерацияныҥ театральный ишчилериниҥ «Золотая маска» деген национальный сыйыныҥ «Театральный санат ӧзӱмине јетирген једимдӱ ижи учун» деген аҥылу сыйыла кайралдатты.

Светлана Тарбанакова, театровед, искусствоведениениҥ кандидады:

—Анна Балина ады-чуузы јарлу актриса. Профессионал культуразы бийик, ич-телекейи байлык, јаркынду, јайаандык иштӱ, бойыныҥ ижине сӱрекей чындык эпши. Тӧртӧн ӱч јылдыҥ туркунына эл театрдыҥ ӧмӧлигинде тӧс јерде бек турат.  Ыраак-јуук талаларда театрдыҥ адын бийик кӧдӱрет. Ол јуртта культишчи Чокчей Балеевич Балинниҥ ле тегин ле колхозчы Анастасия Кармановна Алексееваныҥ билезинде чыккан. Экинурдыҥ ла Кырлыктыҥ школдорында ӱренип, орто национальный школды божоткон. Иштеги јолын Мӧндӱр-Соккон јурттыҥ клубыныҥ јааныныҥ ижинеҥ баштаган. Оныҥ кийнинде Горно-Алтайсктыҥ кӱӱлик-драмалык театрыныҥ болушту (вспогательный) составында, Туулу Алтайдыҥ кожоҥныҥ ла бијениҥ ансамблиниҥ кожоҥчызы болуп иштеген.

Луначарскийдиҥ адыла адалган театральный санаттыҥ государственный институдын божодоло, ол областьтыҥ культуразыныҥ учреждениелеринде иштеп, областьтыҥ культуразыныҥ ӧзӱмине јаан јӧмӧлтӧ-болужын јетирген. Театр ачыларда, ондо актриса болуп иштеп баштаган. Анна Чекчеевна Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театр тӧзӧлгӧнинеҥ ала тӧртӧн ӱч јылдыҥ туркунына једимдӱ иштеген. Театрда јайалталу актриса башка-башка 65-теҥ ажыра јонјӱрӱмдик, лирикалык, драмалык, трагедийный курч сӱр-кеберлерди бийик кеминде ойногон. Бойы кӱӱге јайалталу, ээлгир, јымжак кылык-јаҥыла танылу. Јайааннаҥ јайылып тӱшкен јайалтазы, ич-телекейиниҥ јайымы, байлыгы, јалакайы актрисага чындык сӱр-кеберлерди ойноорго болушкан. Кӧрӧӧчилердиҥ сӱӱген артисти болоры тегиндӱ эмес ине. Кӧрӧӧчилер оны сӱӱйт, баалайт. Оныҥ рольдорыныҥ тӧс темазы – энелик. Оныҥ эҥ ле јаркынду иштериниҥ тоозында, темдектезе, Танкабике (М. Каримниҥ «В ночь лунного затмения»), Толгонай (Ч. Айтматовтыҥ «Материнское поле»), Василуца (И. Друцэниҥ «Каса Маре»). Бу ойын-кӧргӱзӱлерде энениҥ сӱр-кебери толо ло јаркынду кӧргӱзилген. Шак бу сӱр-кеберлерде актрисаныҥ драмалык јайаан јайалтазы тереҥ, толо ло бийик кеминде ачылган.  Актрисаныҥ јайалтазы башка-башка ууламјыларлу, ол курч та, онойдо ок кокыр-каткылу да сӱрекей јилбилӱ сӱр-кеберлерди чындык кӧргӱскен.

Анна Балинаныҥ театральный санаттыҥ ӧзӱмине јетирген једимдӱ ижин баалап, 1982 јылда «РСФСР-дыҥ нерелӱ артисти» деген бийик ат адалган. Бастыра јӱрӱмине, онойдо ок бӱгӱнги де сезондо Анна Балина эл театрдыҥ баш актрисазы болуп, сӱрекей јаркынду, учурлу сӱр-кеберлерди чындык ойногоныла кӧрӧӧчилерди олјолойт.

Ол 2000 јылдыҥ тулаан айынаҥ ала 2007 јылдыҥ кандык айына јетире эл театрдыҥ художественный башкараачызы  болуп иштеген. Ижи једимдӱ, турулталу болгон. Театр кӧп тоолу ороондор јаар гастрольдорло јорыктаган. Бӱгӱнги кӱнде актриса эл театрда ӱч ойын-кӧргӱзӱде ойноп јат.

Алтай Республиканыҥ театральный санадына, культуразына ол кӧпти эткен. Анна Балина јондык иштиҥ эрчимдӱ туружаачызы, килемјиниҥ кӧп тоолу ойын-концерттеринде туружат. Арыырын-чылаарын билбес јаан кӱӱндӱ, јалакай јӱректӱ Анна Чекчеевна  јаан-јаш ортодо, ӧмӧликте тоомјыда. Алтайдыҥ јаркынду эпшизине јолду кайрал табыштырылганы оморкодулу.

Светлана Пешперова,  эл театрдыҥ художественный башкараачызы:

—Анна Балина «Золотая маска» сыйдыҥ лауреады болуп чыкканы тӱӱкилик учурлу керек. Тала да, театр да кеминде јаан керек. Анна Чекчеевна бойыныҥ ӧйинде Москвада ГИТИС-те ӱредӱзин божодып, 1977 јылда театр ачылганынаҥ ала бӱгӱнге јетире тӧрӧл театрында иштеп јат. Јайалталу алтай кыс ГИТИС-те ӱренип турарда, курстыҥ башкараачызы Раевский деген профессор оны Москвада артып, оноҥ ары ӱренери ле иштеери јанынаҥ айткан.

Је Анна Чекчеевна ончо кычырулардаҥ мойноп, јеринде театр ачар деген чаҥкыр амадулу јанып ийген. Ол ГИТИС-ти 1963 јылда божодып, театральный бийик ӱредӱни алган. Алтайда он беш јыл профессиональный театр јок болгон. Он беш јылдыҥ бажында театрдыҥ јаҥы туразы ачылган. Ол мында иштеп баштаган. Алтай Республикада бойыныҥ эл театры ачылганында А. Балинаныҥ ӱлӱзи де, ижи де јаан деп айдар керек.

Ол ӧйдӧ Анна Чекчеевна јаркынду, јайалталу актриса болгон ине. Узак ӧйдиҥ туркунына, чокымдап айтса, 15 јылга, башка-башка иште араайынаҥ иштеген. Оноҥ јаан амадузы јӱрӱмде бӱдӱп, ол «актриса второй категории» деп ададып иштеп баштаган.

Јайаан ижи јаранып, јолына чыккан. Алтайда Анна Балинаны билбес кижи јок болгон ошкош. Јаан-јаштыҥ сӱӱген актрисазы деп быйанду кӧп сӧстӧр айдылган. Ыраак-јуук талаларда, Сибирьдиҥ эл театрларында Анна Балинаныҥ ады-јолы база јарлу болгон.

Тогузон јылдардыҥ учкары ла эки муҥ јылдардыҥ бажында, эҥ ле кӱч ӧйдӧ, театрды билгир башкарган. Ол ло ӧйлӧрдӧ театрда бойыныҥ туразы јок болгон. Је Анна Чекчеевна кӱч ле каруулу керекти, ишти, молјуны бойына алынган. Оныҥ эҥ јаан ла једимдӱ иштериниҥ бирӱзи — театрды ачкан, иштеткен улустыҥ тоозында болгоны.

Экинчизи. Тогузон јылдарда театрдыҥ ижин кезек ӧйгӧ токтодоры, јабары јанынаҥ кӧп шӱӱлтелер айдылган. Је Анна Чекчеевна ондый куучындарды токтодып, иштеген, тартышкан. Бу иште оныҥ ӱлӱзи база јаан. Шак бу башкараачыныҥ билгир ижиниҥ шылтузында уур-кӱчтер ончо ӧткӧн. Јииттерди ӱредӱге аткарган. Экинчи щепкинский группа Москвага Анна Чекчеевна тужында аткарылган. Бӱгӱнги кӱнде олор театрдыҥ ӧзӧги болуп јат.

Бу ла јуукта Алтай Республиканыҥ башчызы бистиҥ таланыҥ культуразыныҥ министерствозыныҥ ла эл театрдыҥ баштаҥкайын јӧмӧп, Анна Балинага Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган культура ла санат бӧлӱгинде государственный сыйды табыштырганы база јаан оморкоду.

Анна Балинаныҥ бежен алты јылдыҥ туркунына эл театрда ак-чек ле једимдӱ иштеп, театральный санаттыҥ ӧзӱмине јетирген јӧмӧлтӧзин, једимдӱ ижин бийик баалаганы учун бис Алтай Республиканыҥ, эл театрдыҥ адынаҥ Россияныҥ профессионал театральный сообществозына јаан быйанысты айдадыс. Бийик кайрал ичкери ӧзӱмге јаҥы тыныш, ийде берер деп иженедим.

Эмма Иришева,эл театрдыҥ баш режиссеры:

—Россияныҥ «Золотая маска» деген национальный театральный сыйы эҥ ле бийик ле учурлу сый деп јолду баалалат ла чотолот. Россияныҥ Театральный ишчилериниҥ биригӱзи ле культура аайынча министерствозы кеминде јаан экспертный совет ӧдӧт. Совет бастыра талалардыҥ  театрларынаҥ келген ойын-кӧргӱзӱлерди кыракы кӧрӧт, эҥ артыктарын талдайт. Оныҥ кийнинде јаскыда, тулаан айдыҥ 24-чи кӱнинеҥ ала кандык айдыҥ 27-чи кӱнине јетире, бийик кайралды јолду ээлерине кӧдӱриҥилӱ айалгада табыштырары аайынча јараш байрам ӧдӧт.

Бис, Эл театр, алдынаҥ бери «Золотая маска» деген кайралга качан бирде јолыс болор ло деп иженип иштегенис. Амадубыс бӱтти. Бистиҥ Анна Чекчеевна Балинаныҥ јайаандык ижин баалаганы оморкодулу. Јайаан јайалтазы јаан актриса, бир ӧйдӧ театрды билгир башкарган ченемелдӱ башкараачы. Алтайын, албатызын, тилин, культуразын, јаҥжыгуларын, чӱм-јаҥын бир тизӱле тӧзӧмӧлдӱ ле кӧнӱ апарган ла апарып јаткан Анна Чекчеевна ӧзӱп јаткан ӱйеге јозок.

«Золотая маска» сыйла, темдектезе, Саха (Якутия) канча катап кайралдаткан. Бисте, Алтай Республикада, баштапкы сыйды экелген Анна Балина калыгыныҥ чындык кызы, театрдыҥ оморкодузы деп база катап айдып турум. Бистиҥ театрдыҥ, бистиҥ актрисаныҥ театраль-ный санаттыҥ ичкери ӧзӱмине јетирген ле јетирип јаткан јӧмӧлтӧ-болужын, једимдерин бийик баалаган РФ-тыҥ СТД-зына (јааны Александр Калягинге), бистиҥ талада СТД-ныҥ талалык бӧлӱгин кӧп јылдардыҥ туркунына башкарып јаткан Светлана Тарбанаковага турумкай ижин баалап, театрдыҥ, онойдо ок бойымныҥ адымнаҥ јаан алкыш-быйанымды айдадым.

Москвада СТД-да национальный театрлардыҥ председатели, Калмыкияда Басанговтыҥ адыла адалган театрдыҥ художественный башкараачызы Борис Намджиевке јаан быйан. Биске солун, сӱӱнчилӱ табышты эҥ ле озо Борис Намджиев телефон согуп айткан. Анна Балинага «Золотая маска» деген јаан сый 2021 јылда тулаан айда Москвада кӧдӱриҥилӱ айалгада табыштырылар.

Виталий Перчик, Алтай Республиканыҥ нерелӱ артизи:

—Россияда театрлар сӱрекей кӧп лӧ олордыҥ кажызы ла «Золотая маска» сыйла кайралдалбай јат. Бистиҥ Анна Балинаны мындый бийик сыйла кайралдаганын Алтай Республиканы, албатыны, эл театрды баалаганы деп айдар керек. Анна Чекчеевна театрдыҥ чике тӧзинде тургандардыҥ бирӱзи, онойдо ок театрды јайаандык ӧзӱмдӱ јолло, учураган уур-кӱчтерди турумкай ӧдӱп апарган.

Анна Балинаныҥ эҥ артык, талдама рольдорыныҥ бирӱзи Чингиз Айтматовтыҥ «Энениҥ јалаҥы» деген ойын-кӧргӱзӱзинде эне кижиниҥ, Толгонайдыҥ, сӱр-кебери. Шак ла А. Балина бистиҥ театрдыҥ энези ле јаш ӱйениҥ ӱредӱчизи, таскадаачызы деп айдар эдим. Бийик кайрал театрга јаҥы тебӱ, ийде-кӱч берерине иженедим. Ээчиде «Золотая маска» база Алтайга, эл театрга јолду болзын….

Ирина Майманова, Россия Федерацияныҥ нерелӱ артисти:

—Бистиҥ Туулу Алтайыска, калыгыбыска, эл театрыска, санат телекейине кемиле, учурыла сӱрекей јаан једим, јеҥӱ. Ороон кеминдеги једимле, јеҥӱле оморкоп, ӧкпӧӧрип сӱӱнедис. Эл театрда јаан јолды јаан кайралга, сыйга ачкан Анна Балинаныҥ јӱрӱмдик ле јайаандык јолы кийнинеҥ келип јаткан ӱйелерге јозок деп сананадым. Јайаан јайалталу, ойгор санаалу, кеберкек бу алтай эпшиниҥ, актрисаныҥ Алтайыныҥ, албатызыныҥ ады-јолын, тилин телекей кемине кӧдӱргенин бӱгӱнги кӱнде «Золотая маска» сый лапту керелеп јат.

Анна Балинаны «Золотая маска» сыйла кайралдаары јанынаҥ јаан јӧмӧлтӧзин јетирген СТД-ныҥ таладагы бӧлӱгиниҥ јааны Светлана Тарбанаковага, эл театрдыҥ баш режиссеры Эмма Иришевага јаан быйанымды айдадым. Анна Чекчеевна, Слерди јаан сыйла акту кӱӱнимнеҥ уткуп, су-кадыгар бек, амыр-энчӱ, кӱӱн-санаагар јарык, сын-аркагар сергек отурар деп кӱӱнзейдим.

К. ПИЯНТИНОВА белетеген