Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Профессионал байрамда јаан учурлу кайрал

24.12.2020

Јаҥар айдыҥ 22-чи кӱнинде орооныста энергетиктиҥ профессионал байрамы темдектелген. Бу кӱн Алтай Республикада электромобильдерге баштапкы зарядный станцияныҥ кӧдӱриҥилӱ ачылтазы ӧткӧн. Ол «Россети Сибирь» компанияныҥ, «Солнечная энергия +» ООО-ныҥ ла республикан башкаруныҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижиниҥ шылтузында ачылган.

Бу кӧдӱриҥилӱ керек-јарак ӧдӧр тушта Алтай Республиканыҥ тергеелик ӧзӱм аайынча министри Олег Пьянков јуулган улуска уткуулду сӧзин айткан кийнинеҥ Адылбек Камитович Балабаевке «Россия Федерацияныҥ нерелӱ энергетиги» деп ат-нерениҥ темдегин табыштыр-ган. Адылбек Камитович бастыра јӱрӱминде энергетиканыҥ бӧлӱгинде иштеген. Чокумдап айдар болзо, бу ишке 1983 јылда келип, амыралтага јетире анда иштеген.

Ол Кош-Агаш аймактыҥ Чаган-Узун јуртында чыккан. Ӧскӧн јери Курай јурт болуп јат. Барнаулда индустриальный педагогический техникумды ӱренип божодоло, Новосибирскте НЭТИ-ни (эмдиги НГТУ) заочно ӱренип божоткон. Ӱредӱниҥ кийнинеҥ тӧрӧл аймагына јанып, дизельный электростанцияныҥ узы болуп иштеп баштаган. Ол јылдарда Кош-Агашта дизельный электростанция болгон. Кийнинде, качан аймакка јаан энергетика келерде, РЭС-тиҥ јааны болуп иштеген. Адылбек Камитовичтиҥ айтканыла болзо, ол бастыра јӱрӱмине бу системада иштеген. Јакшы ижи учун ого 2011 јылда «Алтай Республиканыҥ нерелӱ энергетиги» деп кӱндӱлӱ ат адалган.

Ол бастыра јӱрӱмине бу системада иштеген

Эмди бу система «МРСК Сибири» деп адалат. Оноҥ озо ол «Барнаулэнергого», оноҥ «Алтайэнергого» кирген. Соҥында јылдарда «Горно-Алтайсктыҥ электрический сетьтери» «МРСК Сибириниҥ» филиалы боло берген. 2013 јылда бу бӧлӱкте јаҥыртулар ӧткӱрилерде, Адылбек Балабаев сокращениеге келишкен. Анайып, иш јок отурганча, «Солнечная энергия +» ООО-ныҥ генеральный директоры Андрей Ялбаков ченемели јаан, узы бийик Адылбек Камитовичти ишке кычырган.

Удабай Кош-Агашта кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер электростанция тудулган. Кош-Агаш аймактагы электростанция 2014 јылда ороонныҥ президентиниҥ турушканыла ачылып, ишке табыштырылган эди. Ол тушта бу ороондо ондый јаан ийделӱ баштапкы станция болгон. А. Балабаев шак ла бу электростанцияныҥ јаанына кӧстӧлгӧн лӧ анда иштеген. Калганчы јылдарда «Солнечная энергия +» компанияныҥ тӧс офизинде кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер электростанциялардыҥ технический јеткилдежин ле ремонтын јеткилдеер службаныҥ јааны болгон. Анда иштеп тура, амыралтага чыккан.

Адылбек Камитович Балабаев эш-нӧкӧриле кожо тӧрт бала чыдаткан, эмди ол он барканыҥ сӱӱген таадазы. Балабаевтердиҥ билези республиканыҥ тӧс калазына јууктада Суску јуртка кӧчӱп келген. Эмди анда јадат, је ӧй келишсе ле, тӧрӧл аймагына барып келет.

Ийде-кӱчтердиҥ кеми кӧптӧйт, электроэнергияныҥ јылыйтулары астайт

Ол Энергетиктиҥ кӱнинде «Россия Федерацияныҥ  нерелӱ энергетиги» деп кайрал алганы учун «Солнечная энергия +» ООО-ныҥ генеральный директоры Андрей Ялбаковко јаан быйанын айдат.

Бастыра јӱрӱмине бу бӧлӱкте иштеп келген ченемелдӱ энергетикке «кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер электростанциялардыҥ тузазын кӧрӧдӧр бӧ?» деген сурак береримде, ол биске мынайда айткан: «Айса, прогресс-ӧзӱм бар. Кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер элек-тростанциялар энергетиканыҥ бу рыногын алган болуп јат. Јаҥы альтернативный энергия табылганыла колбой, республикага јаан аргалар ачылат. Ийде-кӱчтердиҥ кеми кӧптӧйт, электроэнергияныҥ јылыйтулары астайт. «Солнечная                                                      энергия +» компанияныҥ ижи-тожыныҥ аҥылузы неде дезе, оныҥ экологияга каршузы јок болгоны. Анайда ок бӱгӱнги кӱнниҥ некелтелерине келижип турганы, билимдик ле технологиялык тӧзӧлгӧлӧргӧ тайанганы јаан учурлу».

Бойыстыҥ адыстаҥ Адылбек Камитовичти јаан кайралла уткуп, бек су-кадык, ырыс, сӱӱнчи кӱӱнзейдис.

*   *   *

Энергетиктиҥ кӱни јаҥар айдыҥ 22-чи кӱнинде тегиндӱ темдектелбей јат. Ол јылдыҥ јӱк ле эҥ кыска кӱни эмес. 1966 јылдыҥ јаҥар айыныҥ шак ла бу кӱнинде СССР-дыҥ Ӱстиги Совединиҥ Президиумыныҥ јарлыгы аайынча Энергетиктиҥ кӱни јӧптӧлгӧн. Ол 1920 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 22-чи кӱнинде Советтердиҥ 8-чи бастырароссиялык съездинде јӧптӧлгӧн Россияныҥ электрификациязыныҥ государственный планын кереестеп темдектегени болуп јат. Россия Федерацияныҥ 2015 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 21-чи кӱнинде јӧптӧгӧн 1396 номерлӱ јарлыгыла, јаҥар айдыҥ 22-чи кӱнинде Россия Федерацияда Энергетиктиҥ кӱни темдектелер деп окылу јарлалган.

Алтай Республикада электрический энергияла, газла, буу-парла јеткилдеер бӧлӱкте 2019 јылда 93 организация ла олордыҥ бӧлӱктери иштеген. Анда бастыра 1707 кижи иштейт. Бу бӧлӱкте иштеп тургандардыҥ кижи бажына ай сайын алып турган ишјалыныҥ кеми 36286,2 салковой болгон. Мынызы тергееде орто ишјалдыҥ кеминеҥ 8,7 процентке кӧп болуп јат.

2019 јылда республиканыҥ электроэнергетиказыныҥ производственный аргаларыныҥ тӧзӧлгӧзи 241 электростанциядаҥ (тепловой – 229, кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер – 7, гидроэлектростанция – 3, салкынныҥ ийдезиле иштеер — 2) турган. Электроэнергетика иштеп алып турган бу бастыра бӱдӱм электростанциялардыҥ текши ийдези 142,8 МВт. Ийдениҥ тӧс ӱлӱзи (77 проценти) орныктырылып турган энергияга (кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер электростанцияларга) келижет.

А. К. Балабаев эш-нӧкӧриле кожо тӧрт бала чыдаткан, эмди ол он барканыҥ сӱӱген таадазы

2019 јылда Алтай Республикада 65,2 миллион кВт/саат электроэнергияны иштеп алган (оноҥ озо јылдыйыныҥ кемине кӧрӧ, 21,3 процентке кӧп). Олордоҥ кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер электростанциялар – 59,11 миллион кВт/саат (текши производствоныҥ 90,7 проценти), 2018 јылдыҥ кӧргӱзӱзине кӧрӧ, 25,2 процентке кӧп. Алтай Республиканыҥ тыштынаҥ 559,2 миллион кВт/саат алынган. 602,6 миллион кВт/саат электроэнергия тузаланылган, ол тоодо эл-јонло – 212,7 миллион кВт/саат.

2020 јылдыҥ чаган-кӱчӱрген айларында «Электрический энергияла, газла, парла, кейдиҥ кондиционированиезиле јеткилдеери» деген иш аайынча промышленный производствоныҥ индекси ӧткӧн јылдыҥ бу ок ӧйиниҥ кӧргӱзӱзиниҥ 101,0 проценти болгон.

Республиканыҥ ичинде кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер 120 МВт ийделӱ электростанциялар тудулган. Мында база андый электростанциялар тудар керексиш  јок. Оныҥ да учун «Солнечная энергия +» ООО эмди андый электростанцияларды ӧскӧ тергеелерде тудат. Јерлештерис кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер андый объекттерди Оренбургта, Самарада, Ставропольдо, Калмыкияда туткан.

Тергеебисте электромобильдерге керектӱ баштапкы зарядный станция (ЭЗС) тудулганы республикабыстыҥ ичкери ӧзӱмине эдилген база бир алтам болуп јат.

 

К. ЯШЕВ

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуруктары

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина