Јарамыкту программаныҥ шылтузында…

14.01.2021

Јурт јерлердӧӧн специалисттерди јилбиркедер амадула «Земский доктор/фельдшер» деп адалган федерал программа иштейт. Бу программа «Су-кадыкты корыыры» нацӱлекер аайынча иштеп турганын темдектеер керек.

Баштап тарый программада јӱк ле јиит специалисттер керегинде айдылган болзо, ӧткӧн јылда јаштар аайынча кирелендириштер јоголтылган ла ченемелдӱ кадрларды јилбиркедер арга тӧзӧлгӧн. Бу ӱлекер аайынча јурт јерлерге иштеп келген ле, ас ла дезе, беш јыл иштейтен врачтарга бир миллион, фельдшерлерге 500 муҥ салковой акча берилет. Јака Тӱндӱкке тӱҥдештирилген аймактарга иштеп барган врачтарга 2 миллион, фельдшерлерге 1 миллион салковойдоҥ берилет. Республиканыҥ ыраак ла једерге кӱч јурттарына иштеп барган врачтарга 1,5 миллион, фельдшерлерге 750 муҥ салковойдоҥ берилет.

Университетте эмезе колледжте ӱредӱзин божоткон јиит медиктердиҥ кажызы ла јурт јерге иштеп барар кӱӱндӱ деп айдып болбозыс. Је мындый тӧлӧмир акчалар аймактардыҥ эмчиликтерине ле ФАП-тарына ӱзеери јилбӱ кожуп јат. Республикабыс бойыныҥ јаражыла, ару кейиле, токыналу јӱрӱмиле јилбиркедип турганын база ундыбас керек.

Јуукта Турачактыҥ эмчилигине иштеп барган јиит доктор Захар Белековло куучындажар арга келишкен. Оныҥ айтканыла болзо, јуртта иштеер деп, ол бойына баштапкы курста ӱренип тура шӱӱп алган. Тӧртинчи курста болордо, иштейтен јер бедиреп баштаган. Турачактӧӧн иштеер айалгалар ла јер бойы јилбиркеткен.

—Мынаҥ озо нӧкӧрлӧримле кожо Алтын-Кӧлдӧ амырап јӱргем. Сӱрекей јараган болгон. Бери кӧчӱп келзе, кандый болгой не деген санаалу баргам — деп, Захар Сергеевич айткан. Оныла јӧпсинбес арга јок. Не дезе, Турачак аймак бойыныҥ јаражыла база аҥыланат. Јиит специалист биле тӧзӧп, балдарлу боло берзе, мында бастыра керектӱ айалгалар бар.

—Бисте тереҥ билгирлер берип турган школ, кеендиктиҥ школы бар. Бери улус бастыра Россия ичинеҥ келет. Ол тоодо кӱӱчилер ле јурукчылар. Олор балдарды ӱредет. Бис самодеятельность аайынча бастырароссиялык конкурстарда баштапкы јерлер аладыс. Бу мындый подъемный деген акчалар специалистти јилбиркедерине керектӱ. Ол беш јылды иштейле, мында артып калзын деп, культурно амыраар айалгалар болор учурлу. Олор дезе бисте артыгынча бар – деп, Турачак аймактыҥ эмчилигиниҥ баш врачы Мария Тришина айдат.

Мария Николаевна анайда ок «Земский доктор» программа иштеп баштаган соҥында эмчиликте једишпей турган специалисттер аайынча айалга канайда солунганы керегинде база айткан. 2012 јылда, качан бу программа јаҥы ла иштеп баштаарда, эмчиликке 8 врач келген. Учурлу болгоны неде дезе, олордыҥ бастыразына јуугы беш јылды иштеп, бу ла эмчиликте иштеерге артып калган. Кӧп сабазы ол бир катап берилип турган тӧлӧмир акчага јадар јерлер садып алган ла мынаҥ барарга сананбайт.

Бу ок ӧйдӧ олор ӧмӧликте бойлорын тереҥ билгирлерлӱ деп кӧргӱскен, молјуларын јакшы бӱдӱрет ле эмденип турган улус та олор керегинде јылу сӧстӧр айдат.

Кадрлардыҥ једишпези јоголот

«Мындый программа иштеп турганы сӱрекей јакшы. Не дезе, кӧп аймактарга јакшынак докторлор келген. Темдектезе, 2019 јылда бис ишке педиатрды алганыс, былтыр база бирӱзи иштеп баштаган. Врачтар артык болбой јат. Биске баштанган специалисттерди бастыразын ла кӱӱнзеп аладыс» — деп, Мария Тришина айткан.

Баштап тарый программа аайынча јурт јерлерге иштеп баратан врачтардыҥ ла фельдшерлердиҥ јаштарыла колбой кирелендириштер болгон. Эмди андый кирелендириштер јоголтылган да болзо, бу программала кӧп сабада медицинский ӱредӱлӱ учреждениелерди јаҥы ла ӱренип божоткон јиит улус јилбиркейт. Јурт эмчиликтердиҥ башкараачыларына мынызы карын да јакшы. Не дезе, јиит специалисттердиҥ су-кадыгы, дисциплиназы талдама. Молјуларын јакшы бӱдӱрзин деп ӱредип те аларга јеҥил эмей.

«Мен јаш ӱйени бойымныҥ балдарымды чылап ӱредедим. Олор оору улусты јаман кӧрбӧзин, кижиде талон до јок болзо, болуш јетирерге качан да мойнобозын деп бастыра арга-кӱчимди саладым. Текшилей айдар болзо, бу телекейди канайда кӧрӧдим, олорды анай ла ӱредедим» — деп, Мария Николаевна айткан.

Бу акчала јадын-јӱрӱмниҥ тӧзӧлгӧзин бектеп аларга јараар

«Земский доктор/фельдшер» деп адалган федерал программа иштеп баштаганынаҥ ала бойыныҥ тузалу болгонын керелеген. Оныҥ ижиниҥ шылтузында республикада јурт јердиҥ эл-јонына медициналык болуш алар аргалар јаандаган, кадрлардыҥ једишпези јоголот. 2019 јылда бу программа аайынча аймактардагы эмчиликтерге 26 врач ла 7 фельдшер иштеп барган. 2020 јылда бир катап берилип турган компенсационный тӧлӧмир акчаны 7 врач ла 1 фельдшер алган.

* * *

Медицинский ӱредӱлӱ учреждениени ӱренип божодоло, «Земский доктор/фельдшер» деп адалган федерал программа аайынча јурт јердӧӧн иштеп барган јиит специалисттердиҥ бирӱзи — Амат Робертович Бедесов. Ол эмди Шабалин аймактыҥ эмчилигинде иштейт. Амат Робертовичке телефон ажыра бир канча сурак берер арга келишкен:

Сурак: Алтайыстыҥ кажы толугында чыкканыгар? Сӧӧгӧр не кижи болор?

Каруу: Чыккан-ӧскӧн јерим — Кан-Оозы аймактыҥ Кырлык јурты. Мундус сӧӧктӱ болорым.

Сурак: Кайда ӱренип, кандый ӱредӱ алганаар?

Каруу: Мен Барнаулда Алтайский государственный медицинский университетти ӱренип божотком. Стоматологтыҥ ӱредӱзин алгам.

Сурак: Шабалинниҥ эмчилигинде качаннаҥ бери иштеп јадыгар?

Каруу: 2020 јылдыҥ сыгын айынаҥ ала иштейдим.

Сурак: «Земский доктор/фельдшер» федерал программа керегинде нени айдар эдер?

Каруу: Мындый јакшынак программа иштеп турганы сӱрекей јакшы. Анчада ла ӱредӱзин јаҥы божоткон јиит специалисттерге. Ол биске ӱренген ӱредӱбис аайынча иштеер арга берет. Оныҥ ӱстине берилип турган акчала јадын-јӱрӱмистиҥ тӧзӧлгӧзин бектеп аларга јараар.

Сурак: Иштеп турган јеригерде керектӱ јазалдар, јепселдер јеткилинче бе? Айса кандый бир једикпестер бар ба?

Каруу: Керектӱ јазалдар јеткилинче, иштейтен айалгалар бастыра бар. Ижим бойыма база јарайт. Шабалин аймактыҥ эмчилигиниҥ баш врачы Виктор Васильевич Убайчинниҥ башкартузыла нак ла иштеҥкей ӧмӧлик бойыныҥ тузалу ижин бийик кеминде бӱдӱрип јат деп айдарым.

Сурак: Беш јыл ӧткӧн соҥында, ӧскӧ јердӧӧн барарар ба эмезе Шабалинде ле иштеп артарар ба?

Каруу: Онызын эм тургуза айдарга чек эрте деп сананадым. Бу мындый саҥ башка кӱчтерлӱ ӧйди кӧрӱп, беш јылды озо јӱрер керек (каткырат). Бастыразын ӧй кӧргӱзетен туру. Эмди бойыма эрчимдӱ иштеп, албатыга туза ла экелер деген амаду тургузадым.

Сурак: Слер билелӱ, балдарлу кижи бе?

Каруу: Эм тургуза бойдоҥ.

—Албаты-јонго тузалу ижерде једимдер кӱӱнзейдим.

—Алкыш-быйан, айтканар келзин.

К. ЯШЕВ белетеген

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина