Тергеениҥ шылу башкартузында кӧдӱриҥилӱ јуун ӧткӧн

18.01.2021

Россияныҥ Шылу комитеди (СК) ижин, 2011 јылдыҥ чаган айыныҥ 15-чи кӱнинде уголовный јаргыпроизводствоныҥ бӧлӱгинде чыдуларын РФ-тыҥ јасактары аайынча бӱдӱрип турган ла таҥынаҥ федерал государственный орган болуп, баштаган. Ведомствоныҥ тӧзӧлгӧн кӱни «Россия Федерацияныҥ Шылу комитеди керегинде» 403-ФЗ номерлӱ федерал јасакка 2010 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 28-чи кӱнинде кол салылганынаҥ ла Россия Федерацияныҥ Президентиниҥ 2011 јылдыҥ чаган айыныҥ 14-чи кӱнинде кол салган «Россия Федерацияныҥ Шылу комитединиҥ ижиниҥ сурактары» деп 38 номерлӱ Јарлыгынаҥ ала байрамдалат.

Ведомствоныҥ башкараачылары ла шылу органдардыҥ структуразы тӱӱкизинде канайып та кубулза, шылучылардыҥ турумкай, кӱч ле кыракы ижиниҥ шылтузында уголовный јаргыпроизводствоныҥ тӧс ээжилериниҥ бирӱзи – кыйалтазы јоктоҥ каруузына тургузары – бӱдӱп туру. Каршулу керектердиҥ аайына тӱрген чыгары ла чыҥдый шылулар ӧткӱрери, коррупцияга ла экстремизмге турулталу удурлажары, каршулу керектер керегинде јетирӱлерди кӧрӧрдӧ лӧ баштамы шылуны ӧткӱрерде, јасактарды буспазы, онойдо ок каршулу керектерди болдыртпазы — бу Россияныҥ СК-зыныҥ ишчилериниҥ кӱнӱҥги молјуларыныҥ толо тооломы эмес, олор бойын беринип иштеерин ле бийик профессионализмди некейт.

Россияныҥ СК-зыныҥ шылучылары эҥ јеткерлӱ кату ла аҥылу кату каршулу керектерди, ол тоодо кижиниҥ ле гражданинниҥ јӱрӱмине ле су-кадыгына, половой јанынаҥ тийбезине ле половой јайымына удурлажа, конституциядагы тап-эриктерине ле јайымына удурлажа эдилген каршулу керектерди јартаарыла иштейт. Ого ӱзеери, аҥылу тап-эрик статусту улусты – депутаттарды, јаҥныҥ бастыра кеминдеги чиновниктерди, тап-эриктер корыыр органдардыҥ ишчилерин ле ӧскӧлӧрин уголовный каруузына тургузар чыдулар јӱк Россияныҥ СК-зыныҥ шылучыларыныҥ чыдуларына кирет.

Коррупцияла тартыжу курч бойы артат. Бу категорияныҥ уголовный керектерин чыҥдый ла турулталу апарары ведомствоныҥ ижиниҥ баштапкы учурлу ууламјызы болуп туру. Россияныҥ СК-зы коррупцияла тартыжар јаантайынгы ишти государственный ӧскӧ органдарла јуук колбуда ӧткӱрет, олордыҥ тоозында ФСБ, МВД, прокуратураныҥ органдары, Росминмониторинг. Шылу башкартуныҥ ижинде аҥылу ајару ятрогенный каршуларды јартаарына эдилет, онойдо ок граждандарга ишјалды тӧлӧбӧй турганыла колбулу каршулардыҥ, эр јажы јетпегендерге эдилген каршулу керектердиҥ аайына чыгарына эдилет. Бу ууламјыларда база једимдер бар. Тергеениҥ шылу башкартузыныҥ шылучылары коногына иштеп, каршулу керектер болгоны керегинде Россияныҥ СК-зыныҥ шылу органдарыныҥ ведомствозындагы јетирӱлер аайынча каршулу керектердиҥ јерине кӱнӱҥ ле барып турулар, ӧрӧ айдылган категорияныҥ каршулу керектери аайынча уголовный керектерле иштейт, ол тоодо ӧткӧн јылдардагы каршулу керектер аайынча уголовный керектерди апарып јат.

Уголовный керектер аайынча шылу-шиҥжӱ иштерде аҥылу ајару чыгымдарды орныктырарына эдилет

Олордыҥ јаан ижиниҥ турултазында кату ла тыҥ кату керектер эткен улуска бурулашту јӧп чыгарылып туру. Шылу башкартуныҥ шылучылары ӧткӧн 10 јылга оперативный службаларла јуук колбуда, прокуратурала, јаргыла, государственный јаҥныҥ ӧскӧ дӧ органдарыла јаба иштиҥ шылтузында каршулу керек керегинде 25 000-наҥ кӧп јетирӱни кӧргӧндӧр, јаргыга кӧрӧрине 5000 кирези уголовный керектер аткарылган, олордыҥ кӧбизи кату ла тыҥ кату каршулар керегинде уголовный керектер. Јӱк 2020 јылда шылу башкартуныҥ шылучылары каршулу 400 керектиҥ аайына чыккан, олордыҥ 160-наҥ кӧбизи кату ла тыҥ кату каршулар, 80 кирези коррупцияла колбулу каршулар ла ол ло кирези экономикалык ууламјылу каршулар, јажы јетпегендердиҥ эткен 25-теҥ кӧп керектери, 60 кирези каршулар јажы јетпегендерге эдилген.

Уголовный керектер аайынча шылу-шиҥжӱ иштерде аҥылу ајару чыгымдарды орныктырарына эдилет. Ӧткӧн јылда граждандарга ла государствого 230 млн салковой кирези материальный чыгым эдилген. Олордыҥ 206 млн салковойынаҥ кӧбизине турар материальный чыгым шылу башкартуныҥ шылучыларыныҥ ижиниҥ шылтузында орныктырылган.

2020 јылда шылу башкартуныҥ шылучылары каршулу 400 керектиҥ аайына чыккан

Шылуныҥ тергеелик башкартузында Россияныҥ СК-зыныҥ јылдыгына учурлалган кӧдӱриҥилӱ јуун ӧткӧн. Јуунда шылу башкартуныҥ башкараачылары, аппараттыҥ ла тергеелик шылу бӧлӱктердиҥ ишчилери, онойдо ок кычырылган айылчылар турушкан. Јуулган улустыҥ алдына куучынды башкартуныҥ башкараачызы Эдуард Францевич Новаковский айдып, шылу башкартуныҥ ишчилериниҥ профессионал байрамыла уткыган, ижинде ле таҥынаҥ јӱрӱминде једимдер кӱӱнзеген. Кӧдӱриҥилӱ айалгада «Алтай Республиканыҥ шылузыныҥ ветерандарыныҥ биригӱзи» тергеелик јондык организацияныҥ председатели, шылу башкартуныҥ ветераны Андрей Александрович Мунатовко «Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда (1941-1945 јј.) Јеҥӱниҥ 75 јылдыгы» кереес медаль табыштырылган. Шылу башкартуныҥ ижине јӧмӧлтӧзи, јаан камааны учун шылу башкартуныҥ башкараачызыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазы шылу башкартудагы Јондык советтиҥ председатели, Россия Федерацияныҥ Јондык палатазыныҥ турчызы Татьяна Анатольевна Кончевага табыштырылган. Байрамдык јуунныҥ айылчылары јуулган улусты ведомствоныҥ јылдыгыла база уткыгандар.

206 млн салковойдыҥ чыгымы орныктырылган

Јуунда Россияныҥ СК-зыныҥ Кӱндӱлӱ доскозына тургузылатан улустыҥ аттары адалган. Ол тоодо шылу башкартуныҥ Турачактагы аймактар ортодогы шылу бӧлӱгиниҥ башкараачызы Глеб Деребизов — ижиндеги молјуларын ак-чек бӱдӱргени ле бийик профессионализми, кӧп јылдарга ижи, јакылталарды каруулу бӱдӱргени учун. Бийик профессионализми ле ижиндеги молјуларын ак-чек бӱдӱргени, кӧп јылдарга ижи ле турулталу службазы, ижинде бийик једимдери ле јаан каруулу ла чӱмдӱ јакылталарды бӱдӱргени учун шылу башкартуныҥ криминалистика бӧлӱгиниҥ баш шылучы-криминализи Юрий Бондаев Россияныҥ СК-зыныҥ председателиниҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла кайралдаткан. Шылу башкартуныҥ ижинде аҥыланган ӧскӧ дӧ ишчилер башкартуныҥ башкараачызыныҥ Быйанду самараларыла темдектелген.

Россияныҥ СК-зыныҥ Алтай Республика аайынча шылу башкартузыныҥ ишчилери бойыныҥ профессионал байрамында тергеениҥ ончо тап-эрик корыыр органдарында коллегаларына каршулу керектерле тартыжуда јаба јединген турулталары ла кожо ижи учун быйанын айткандар. Аҥылу быйан шылуныҥ ветерандарына, шылу керекти тӧзӧӧриниҥ ле ӧскӱрериниҥ бажында тургандарга, олордыҥ шылучылардыҥ јаҥы ӱйезине артырып турган ченемели ле камааны учун айдылган.

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина