Јӱсјылдык тӱӱкилӱ школыс

21.01.2021

Совнаркомныҥ 1919 јылда чыккан декрединде: «Республиканыҥ 8 јаштаҥ ала 50 јашка јетире кычырып эмезе бичип билбес эл-јоны кыйалтазы јогынаҥ бичикке ӱренер учурлу» деп айдылган. Мыныла коштой ВЦИК 1925 јылдыҥ куран айыныҥ 31-чи кӱнинде «РСФСР-да текши баштамы ӱредӱни кийдирери ле школьный сетьти тӧзӧӧри» керегинде јӧпти база чыгарган. Шак бу јарадылган јӧптӧрди јӱрӱмде бӱдӱрер амадула окылу јаҥныҥ јербойындагы органдары јурт јерлерде ликпункттарды ла школдорды ачары јанынаҥ иштеген.

Ороондо граждан јуу токтой ло берерде (јака јерлерде ол 1922 јылга јетире ӧткӧн), Кан-Оозы аймакта Экинур јуртта јаҥы школды тудар иш башталган. Школдыҥ туразы тӱрген-тӱкей тудулган, оны туткан улус јаҥы ӧй, јӱрӱм келип јатканына ижемјилӱ кӧрӱп, ак-чек, бийик кӱӱн-санаала иштеген. Школды каҥыл кызыл тыт агаштаҥ туткан учун, улус оны «кызыл школ» деп оморкоп, карузып адайтан.

Соҥында колхоз бу тураны мастерской эдип, токтыҥ ары јанына кӧчӱрген. Нениҥ учун дезе Чакырдаҥ 1931 јылда кӧчӱрип келген школдо балдар озо баштап баштамы школды, оноҥ 7-8 класстарды божоткончо ӱренген. Бу школдо балдар Келейдеҥ, Мотынаҥ, Чаргы-Оозынаҥ, Јалаҥайдаҥ, Озернойдоҥ келип ӱренетен. Ол «јаан школ» деп адалатан. Бис те бу школдордо база ӱренгенис. Школ балдарга тереҥ билгир, ӱредӱге јилбӱӱ берген, сӱӱнчи, ойын-кокыр, бије-кожоҥ сыйлаган. Балдардыҥ ичкери јаан амадулары шак бу школдоҥ јолын алган. Мында байлык ченемелдӱ, ижине чындык, балдарды сӱӱген ӱредӱчилер нерелӱ иштеген. Олордыҥ ӱредип, јаан јолына чыгарган ӱренчиктери талдама улус болуп иштеп јӱрген. Јӱрӱмниҥ ундылбас ла кайкамчылу ӧйлӧри мында ӧткӧн ине.

Бу школды 1983 јылда бузуп, колхозтыҥ кӱчиле, болужыла детсадтыҥ туразы эдип кӧчӱреле туткан. Оныҥ агажы бир де кичинек ӱрелбеген де, чирибеген де. Онойып, Чакырда 1920-чи јылдардыҥ учында тудулган тура эмди ӱчинчи јерге кӧчӱрилип, јаҥы јӱрӱм алынган. Ондо ойто ло балдардыҥ, болчомдордыҥ сӱӱнчилӱ каткызы, чур-чуманак тал-табыжы угулат.

Јилбилӱзи не дезе — тӱӱкилик учурлу озогы тура бӱгӱнге јетире тузалу, керектӱ болуп артканында. Онойдо ок ол ӧйдӧ ар-бӱткен де ару болгон, агажы да кандый бек болгонын, ӧзӧги курт-эштеҥ ӱрелип чирибегенин кайкаары артат. Ол ӧйдӧ тынган кейис те, ар-бӱткенис те ару бойы болгон ине. Детсадта иштеп јаткан ӧмӧлик те ару ла чынык туразын чеберлеп, баалап, кичееп, амыр-энчӱ, токыналу иштеп јат. Агаш турада болчомдорго до јакшы, су-кадыгына да јарамыкту.

Бу тураны тутканынаҥ ала 100 јылга шыку ӧй ӧткӧн. Эл-јон оны чеберлеп алганы оморкодулу. Агаш тураны тӱӱкилик учурлу ла јилбилӱ кереес объекттердиҥ тооломына-реестрине кийдирзе, сӱрекей эптӱ-јакшы керек болор эди.

Тӱӱкилик-краевед музейдиҥ соведи

ФОТОЈУРУКТАРДА: Јаан школ болгон тура; тургуза ӧйдӧ детсад.

В. ТОЛОЕВТИҤ фотојуруктары

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина