Алтайдын Чолмоны

Школдогы изӱ аш-курсак — ајаруда

01.02.2021

Государстволык ӱлекер аайынча Алтай Республикада школдордыҥ баштамы класстарыныҥ балдарын акча тӧлӧбӧзинеҥ азыраары 2021 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала оноҥ ары улалган. Бу керек-јаракка 200 миллион салковой акча федерал бюджеттеҥ чыгарылган

Ӧдӱп јаткан ӱредӱлӱ јылда бистиҥ тергеениҥ школдорында 38 муҥ бала ӱренет, олордоҥ 16913 бала — баштамы класстарда.  Баштамы класстардыҥ балдары федерал ӱлекер аайынча школдо изӱ курсакла акча  тӧлӧбӧзинеҥ ажанадылар. «Изӱ курсак» дегени – ол балдардыҥ эди-канына керектӱ   витаминдерле јеткилделген, чыҥдый аш-курсак.

Ӱредӱ аайынча министрдиҥ баштапкы ордынчызы Наталья Анисимова мынайда айткан: «Бӱгӱнги кӱнде бу ууламјыла јаан иш ӧткӱрилген. Уур-кӱчтер болгон, је муниципалитеттерле, ада-энелердиҥ болужыла бистиҥ алдыбыста турган иш-сурактарды капшай бӱдӱргенис. Бу јылда бу ишти база чыҥдыйлу бӱдӱрерине иженедис».

Бӱгӱнги кӱнде текшиӱредӱлик ӧмӧликтердиҥ сайттарында Роспотреб-шиҥжӱле јӧптӧлгӧн, школдордыҥ директорлоры колын салып койгон менюлар јанынаҥ јетирӱлер салылат. Онойдо ок ада-энелерге, балдарга керектӱ јетирӱлер школдордыҥ стендтеринде јарлалат.

«Чыҥдый, изӱ аш-курсакла балдарды јеткилдеери учурлу иш, је эмди бистиҥ алдыбыста турган јаан сурак — ол ада-энелер  ле јондык биригӱлер балдардыҥ изӱ аш-курсагыла колбулу айалганы кӧрӱп, ајаруга алып, бойыныҥ шӱӱлтелерин чыгара айдары.  Бис ада-энелердиҥ биригӱлериле колбу тударына белен, бу суракта јилбӱ — озо ло баштап улустыҥ баштануларына карууларды капшай берери» — деп, министрдиҥ ордынчызы айткан.

Тургуза ӧйдӧ бистиҥ тергеениҥ ончо школдорында ада-энелердиҥ шиҥжӱ ӧткӱрер биригӱлери иштейт. Муниципалитеттердеги ӱредӱ јанынаҥ башкартулар, Алтай Республиканыҥ ӱредӱ аайынча министерствозы школдыҥ пищеблокторы, балдарга берип турган аш-курсактыҥ чыҥдыйы  керегинде  чындык јетирӱлер берет. Баштамы класстардыҥ балдарын акча тӧлӧбӧзинеҥ азыраарына ајару салып иштееринде  Бастырароссялык албатылык фронт ло  «Бирлик   Россия» партияныҥ «Јаҥы школ» деп тергеелик партийный ӱлекери туружат.

Эҥ ле јаан ајару-некелте тургуза ӧйдӧ балдарды азыраар сурактарла иштеп турган специалисттерге эдилет. 2020 јылдыҥ ӱлӱрген-кӱчӱрген айларында бу ишчилерге ле казан азаачыларга билгирлериниҥ кемин бийиктедер курстар ӧткӱрилген. Олорды башка-башка модульдарла  казан азаачы иште кӧп јылдардыҥ туркунына иштеген,  байлык ченемелдӱ ле билгирлериниҥ кеми бийик улус  ӧткӱрген. Олор WorldSkillsRussia «Казан азаачылар» деп  ассоциацияныҥ эксперттери. Курсак азары јанынаҥ  ӱредӱ Горно-Алтайсктыҥ государстволык политехнический колледжинде  ӧткӧн. Балдар азыраарын јеткилдеп турган улусла иш 2021 јылда оноҥ ары улалар.

Ајаруга алыгар: школдордыҥ изӱ курсакла колбулу сурактары аайынча слер    «Изӱ колбуныҥ» телефондорына согор аргалу: 4-84-18 эмезе Госјеткилдештердиҥ порталында бойыгардыҥ таҥынаҥ кабинедер ажыра бичигер.

Балдарга аш-курсактыҥ баазы канча?

Школдыҥ изӱ курсагыла колбулу сурактар   кезикте ада-энелер ортодо јаан чур-чуманак куучын болот. Чындап та, школдыҥ ашканазы — каруулу ла уур-кӱчтери кӧп јер, бу ишти кӧндӱктиреринде  кӧп муниципал, тергеелик ведомстволор туружат. Оныла коштой, школдор изӱ аш-курсакла балдар азыраарыныҥ кемин чокымдаар ла јӧптӧӧр ээжи-некелтелер база бар. Горно-Алтайск каланыҥ ӱренчиктериниҥ изӱ аш-курсагы керегинде айдып ийели.

Горно-Алтайск каланыҥ ӱредӱ аайынча муниципал башкартузыныҥ 2-чи разрядту баш специалисти Анна Брониславовна Абанинаныҥ айтканыла, чаган айдыҥ 27-чи кӱнине јетире каланыҥ муниципал ӱредӱлик организацияларыныҥ баштамы класстарында  4812 бала ӱренет. Олор ончозы акча тӧлӧбӧзинеҥ школдо ажанадылар.  5-9 класстарда   4986 бала, 10-11 класстарда  970 бала ӱренет.

5-11-чи класстардыҥ балдары ортодо 851 ӱренчик акча тӧлӧбӧзинеҥ ажанар аргалу. Олор кӧп балдарлу ла кирелтезиниҥ кеми ас билелердиҥ балдары. 624 балада јеҥилтелерле ажанар тап-эрик бар. Олор обед учун 31 салковой акча тӧлӧйт. Школдо акча тӧлӧбӧзинеҥ изӱ курсакла су-кадыгыныҥ аргалары кирелӱ ле кенек балдар эки катап ажанат. Олордыҥ тоозы: 1-4-чи класстарда 213 бала, 5-11-чи класстарда 292 бала.

Кӧп саба ада-энелер балазы ажанганы учун орто тооло бир кӱнине 65 салковойдоҥ тӧлӧйт. Мындый балдардыҥ тоозы 4130 бала.

2021 јылда федерал јасак аайынча  бир кижи бир айга јӱрерге чыгымдаар акчаныҥ кеми 11 653 салковой, иштӱ улуска — 12 702, балдарга — 11 303, пенсионерлерге — 10 022 салковой. Кирелтелериниҥ кеми ас деп статус аларга турган  ада-энелер АР-дыҥ «Горно-Алтайск калада јадып тургандарды јонјӱрӱмдик јанынаҥ јӧмӧп турган башкарту» деп КУ-зына баштаныгар.

Каланыҥ школдорын изӱ аш-курсакла  «Школьник» ООО јеткилдейт, јаҥыс ла 3-чи таҥмалу школды — «Малчинова» ИП.  Изӱ аш-курсакла балдарды јеткилдеериниҥ ээжилери кату. Аш-курсакла јеткилдеериниҥ аайы, ӧйи јаан некелтелерлӱ де болзо,   ашкананыҥ ишчилери, курсак јетирип турган аргачылар бойыныҥ бу ижин эрчимдӱ, ӧйлӱ-ӧйинде бӱдӱрип, балдарды амтанду ла чыҥдый курсакла јеткилдейт.

Балдарды азыраарыныҥ ижи ле чӱми  кӧп. Темдектезе, ончо келген курсактыҥ чыҥдыйын шиҥдеер керек (мында медишчи, бракеражный камыс туружат).   Јаан иш цикличный деген меню јанынаҥ ӧдӧт, мында некелтелер балдардыҥ јажынаҥ камаанду — курсактардыҥ калорийнозын,  белоктордыҥ, углеводтордыҥ ла витаминдердиҥ  кемин келиштиредилер.  Этке ле эттеҥ белетелген аш-курсактарга, мааланыҥ ажына ла садтыҥ  аламаларына јаан ајару эдилет. Сертификаттар Роспотребшиҥжӱниҥ  некелтелерине келижер учурлу. Ӧйинеҥ ӧткӱре јуулу эт, јаан аламалар јарабас. Бир сӧслӧ айтса,  пищеблоктордо кыракай шиҥжӱ иш ӧткӱрилет, ончо неме аптекададый ла — тоолу-чотту. Онойдо ок кӧп саба школдор бойлорыныҥ ашканаларын ла пищеблокторын аргачыларга арендага берип салган. Олор ончо аш-курсакты экелип, азып, балдарды азырайт. Ончозы јӱк аргачылардыҥ «мойнында» деп айдарга јараар. Школдыҥ башкартузы курсактыҥ чыҥдыйын шиҥжӱзинде тудат, ээжилерле тургузылган некелтелерди бӱдӱрет. Школдордо изӱ аш-курсакла јеткилдеш бийик кеминде тӧзӧлгӧн деп айтса, ол јастыра болбос.

Бу учуры ла кеми јаан иштиҥ  бир једикпези – ол школдор курсакла јеткилдеп турган аргачыларды бойлоры талдабай турганы. Оноҥ аргачылардыҥ экелген курсактарыныҥ сертификаттарыныҥ чындыгы јарт эмес. Школ аш-курсакла јеткилдеп тургандардыҥ садузында турушкан аргачыларла иштеер аргалу. Аргачылар курсактардыҥ баазын контракт-јӧптӧжӱ аайынча тургузат. Оныҥ учун кӧп талдаар неме јок.   Бир кӱнниҥ аш-курсагыныҥ орто баазы ончо школдордо  42-67 салковой.

Уч-турултазын чыгарып тура, мынайда айдайын: школдор бойлорыныҥ кирезиле, балдарды јасактар аайынча једимдӱ ле тузалу изӱ аш-курсакла азырайт. Јурт јерлердиҥ школдорына кӧрӧ, каланыҥ школдорында ӱренчиктерди јакшы, чыҥдый аш-курсакла азыраар аргалар јеткилинче. Обедтиҥ чыҥдыйы курсактыҥ баазынаҥ камаанду. Школдорды аш-курсакла јеткилдеер аргачыларла тургузылган јӧптӧжӱни јасактарга келиштирте база катап чыҥдыйлап, лаптап кӧрӧр керек. Ол тушта школдордыҥ изӱ аш-курсагыныҥ кеми элбеп, чыҥдыйы јаранып, школдыҥ ашканазы балдардыҥ ла ада-энелердиҥ некелтелерин бӱдӱрер болор.

Э. САНИНА