Кажы ла балада — кӱн

15.02.2021

Чаган айдыҥ 23-чи кӱнинеҥ ала кочкор айдыҥ 2-чи кӱнине јетире Волгоград калада «Јылдыҥ ӱредӱчизи-2020» деген бастырароссиялык конкурстыҥ финалы ӧткӧн. Алтай Республиканыҥ адынаҥ ондо конкурстыҥ тергеедеги бӧлӱгиниҥ јеҥӱчили, Кӱпчегенниҥ школында физиканыҥ ла информатиканыҥ ӱредӱчизи Дергелей БУЛТУШЕВА турушты.

Алтай Республикада бу ла ӧйдӧ јаҥжыкканы аайынча школдогы ӱредӱликтиҥ профессионалдарыныҥ конкурс-маргыжузы ӧдӧт. Дергелей Анатольевнала колбуга чыгып, оны бу конкурс керегинде куучындап, шӱӱлтелериле ӱлежип, келер ӧйдӧ мындый јаан маргыжуда туружар јерлештериске јӧп-сӱмелер айдып берзин деп сурадыс.

Ӱредӱчиниҥ ижине Д. Бултушева Горно-Алтайсктагы государстволык университетте ӱренген. Ишмекчи јолын 2009 јылда тӧрӧл Кӱпчеген јуртында баштаган. 2011 јылда аймак ортодо јиит ӱредӱчилер ортодо «Јылдыҥ ӱредӱчизи» деген маргыжуда баштапкы катап туружып, јеҥӱ алган. Оныҥ кийнинде ӱредӱчилердиҥ Дмитрий Зиминниҥ фондыныҥ дистанционный аайыла ӧдӱп турган «Династия» деген бастырароссиялык конкурсында туружып, база јеҥӱчил болуп чыккан. 2020 јылда Дергелей Анатольевна «Јылдыҥ ӱредӱчизи» конкурстыҥ ончо бӧлӱктерин једимдӱ ӧдӱп, ороон кеминде финалга чыкты. Эпидемиялык кӱч айалгадаҥ улам финалдыҥ маргыжузы 2021 јылдыҥ бажына кӧчӱрилип, бу јуукта ӧткӧн.

Д. Бултушева:

—Бастыра 85 тергеедеҥ ӱредӱчилер турушкан јаан маргыжу канча-канча бӧлӱкле ӧткӧн. Мен оныҥ очный бӧлӱгине барып, эки ченелте ӧттим. Ол — методикалык мастерской ло урок.

85 туружаачыдаҥ 15 призер талдалган. Олор орто-до мастер-класс, класстыҥ чазы ӧткӱрилген ле оныҥ турулталарыла 5 финалист чыккан. Финалисттердиҥ тоозынаҥ абсолютный јеҥӱчил талдалган.

Мындый јаан конкурста турушканым меге сӱрекей оморкодулу, ол меге јаҥыс ла профессионал јанынаҥ эмес, је онойдо ок јӱрӱмдик јанынаҥ база јакшынак ченемел болды. Ондо мен Россияныҥ башка-башка толыктарынаҥ келген кӧп тоолу ӱредӱчилерле таныштым. Эмди мен бӱткӱл ороон ичинде нӧкӧрлӧрлӱ болуп калдым деп айдарга јараар.

Волгоград кала бисти сӱреен јакшы, јылу уткыган. Меге оныҥ эл-јоны кӱндӱзек, буурзак, јалакай ла ачык-јарык деп билдирди. Профессионал ӧзӱм јанынаҥ учурлу конкурста турушканымла коштой атту-чуулу герой-кала Волгоградта болгоныма сӱӱнедим. Биске јакшынак экскурсиялар ӧткӱрилген, «Варшавская мелодия» деген спектакль, симфонический оркестрдиҥ концерти кӧргӱзилген. Је эҥ ле тыҥ јӱрекке тийгени — ол кочкор айдыҥ 2-чи кӱнинде, Сталинградтагы канду јуу-согуштардагы јеҥӱниҥ кӱнинде, конкурстыҥ јабылтазы тужында бис, ончо ӱредӱчилер, Мамаев курганга барып, ада-ӧбӧкӧлӧристиҥ нерезине бажырып, чечектер салганыс. Јаанду-јаштулар ончозы билер: Мамаев курган — ол телекейде Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкандарга учурлалган эҥ ле јаан кереес. Ол каланыҥ чике ортозында, Волга сууныҥ јарадында турат. Шак бу кӱнде андый учурлу јерде болуп, амырыс учун јӱрӱмин берген ончо јерлештериске јабыс эҥчейип, быйаным айтканым меге недеҥ де баалу болды. Мениҥ санаамла, бу тушта мен кичӱ Тӧрӧлимниҥ ончо эл-јоныныҥ адынаҥ бажырып айдынганымдый болгон.

Маҥзаарышту бу конкурста туружып, элдеҥ ле озо, кижи бойы бойы ла болор керек деп шӱӱлтеге келдим. Ӱредӱчи бойыныҥ ижин ак-чек бӱдӱрип турза, ол балдарына, ӱренчиктерине ончо билгирлерин амадап берет. Ол ок ӧйдӧ кандый да предметле ӱредип, класстыҥ башкараачы ӱредӱчизи болбой до турган болзо, ӱредӱчи балдарла ачык-јарык, јалакай ла тоомјылу куучындажып, олорго јозок болот. Бис ӱренчиктериске эҥ ле јакшы кылык-јаҥысты кӧргӱзип, олорго тем болор керек. Кажы ла балада кӱн бар ине, бис, ӱредӱчилер, оныҥ јаркынын тыҥыдар учурлу.

85 туружаачыныҥ кажызында ла бойыныҥ аҥылузы болды. Је бисти ончобысты ӱренчиктериске, бӱдӱрген ижибиске, орооныска, албатыбыска ла тӧрӧл тилиске сӱӱжис бириктирген.

Мениҥ методикалык мастерскойым физиканыҥ урогында этнокультуралык јанын тузаланып турганымга учурлалган болгон. Бу ченемелимле ончо јаргычылар ла туружаачылар тыҥ јилбиркеген деп темдектеер керек. Ол кажы ла албаты бойыныҥ аҥылузын, тилин, культуразын чеберлеп ле тооп турганын кереледи. Конкурс кӧп албатылар бойыныҥ тилин ундып јатканын иле кӧргӱсти. Мен тӧрӧл тилимди билеримле оморкодым, оны ӱренчиктериме, балдарыма энчилеп берер аргалу болгоныма сӱӱнедим.

Быјыл бу конкурстыҥ јол-јорыгына тергеебистеҥ баштапкы катап јӱк бир кижи эмес, эки кижи барар арга болды. Бистиҥ директор Эрке Владимировна Папыеваныҥ ижиниҥ шылтузында мениле кожо математиканыҥ ӱредӱчизи, бу конкурстыҥ 2015 јылдагы јеҥӱчили, бийик категориялу ӱредӱчи Наталья Леонидовна Мандаева барып јӱрди. Ол меге јаан јӧмӧлтӧ берди. Кажы ла јол-јорык акча-манат јанынаҥ чыгымдарлу болуп јат. Бу сурак јанынаҥ јаан болужын Оҥдой аймагыстыҥ јааны Андрей Александрович Мунатов јетирди. Бу улуска јаан быйаным айдадым.

Э. КУДАЧИНА куучындашкан

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина