Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Ӧткӧн јылды эзедип

15.02.2021

Чӱмдӱ бичик кепке базар «Алтын Туу» деп байсыҥ-јурт Алтай Республикада јуртап јаткан эл-калыктардыҥ тилдерин ле культураларын корып алары ла ӧскӱрери јанынаҥ јаан иш ӧткӱрип турган ӧмӧлик болуп јат. Оныҥ былтыргы јылда бӱдӱрген ижи керегинде башкараачызы Татьяна ТУДЕНЕВА куучындайт.

—Јыл туркунына кепке базып чыгаратан бичиктердиҥ тооломо-планын тургузар тушта бис кычыраачылардыҥ сурак-кӱӱнземелдериле, библиотекалардыҥ јетирӱлериле, анайда ок бичиичилердиҥ, билим ишчилердиҥ – Алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱ институдыныҥ ла ГАГУ-ныҥ алтаистика ла тюркология аайынча факультединиҥ ӧмӧликтериниҥ – јӧптӧп айдып бергениле башкарынып јадыбыс. 2020 јылда «Алтын Туу» художественный ла оноҥ до ӧскӧ 21 бичик кепке базып чыгарган, онызы, 2019 јылда болгонына кӧрӧ, 50 процентке кӧп. Он бичикти алтай тилле, сегизин – орустап, арткан ӱч бичикти эки тилле кепке базып чыгардыс.

—Бу бичиктер керегинде эмеш элбеде куучындап берген болзоор?

—Озо ло баштап «Алтай баатырлар» деп тизӱ-бичиктердиҥ 3-чи томын кепке бастыс, ого кӧп нургуны атту-чуулу алтай кайчыбыс А. Г. Калкинниҥ айдып берген кай-чӧрчӧктӧри кирген. Ӧткӧн јаста Алексей Григорьевичтиҥ чыкканынаҥ ала 95 јылдыгы болгон, је оныла колбой темдектелген кӧп иштерис пандемиядаҥ улам бӱтпей калды. Анайда ок былтыр бичиичи Кӱӱгей Тӧлӧсовтыҥ «Кадын јаскыда» деп романыныҥ баштапкы томы, П. В. Кучияктыҥ адыла адалган национальный драма театрдыҥ сурагыла У. Шекспирдиҥ јарлу алтай поэт, бичиичи Шатра Шатинов кӧчӱрген пьесаларыныҥ јуунтызы кепке базылган.

2018 јылдаҥ ала Алтай Республикада «Государственный национальный политиканы ӧткӱрери» деп программа иштеп јат. Оныҥ «Алтай Республиканыҥ ас тоолу ӧс калыктары» деп подпрограммазы аайынча бичиктер кепке базып чыгарарына база акча-манат берилет. Бу ууламјыда иштеп, ӧткӧн јылда педагогика билимдердиҥ кандидаты Е. П. Кандаракованыҥ «Чал-канцы», филология билимдердиҥ докторы Н. М. Киндикованыҥ «Чӱмдеечилерди тооп ло эзедип» деп монографияларын, Ирина Кензинаныҥ ӱлгерлерин, С. Ш. Катынова тургускан «Таштар керегинде соојыҥдар ла кеп-куучындар» деп бичиктерди кепке бастыс.

—Татьяна Николаевна, «Алтын Туу» балдарга кӧп бичиктер чыгарган деп билерис…

—Кичинек кычыраачыларысты бис качан да ундыбай јадыс. Темдектезе, чӧрчӧктӧр, ӱлгерлер, модор сӧстӧр, табышкактар ла ойындар кирген «Сооттожып ойнойлык» деп бичик чыккан. Балдарга учурлалган бичиктерди ӧҥдӱ, јараш, чыҥдый эдерге амадайдыс. Јаркынду бичигешти колына  алып, баланыҥ бичикке, тӧрӧл тилине, кеендикке јилбӱзи ойгонзын. Анайып, 2020 јылдыҥ учында балдарга «Кулакча» («Богатырь») ла «Малыш Ырысту» деп чӧрчӧктӧр кепке базылган. Олорды јуруктарла кееркеткен кижи – Россияныҥ нерелӱ јурукчызы Сергей Дыков. «Кулакча» деп чӧрчӧктӧ балдарга солун сый бар – ол пазлдар салатан аҥылу бӱк.

Школдо ӱренип турган балдарга тузалу болзын деп «Алтайдыҥ аҥ-куштары» («Звери и птицы Алтая») ла «Алтайдыҥ ӧзӱмдери» («Растения Алтая») деп бичиктер эки тилле чыккан. Бу бичиктер база ӧҥдӱ јуруктарлу. Олордыҥ школдор, эне-адалар ортодо тӱрген-тӱкей таркай бергени мындый литература база керектӱ болгонын керелейт. Бичиктерле коштой балдардыҥ «Солоҥы» журналы бир јылда тӧрт катап чыгат. Кочкор айдыҥ 4-чи кӱнинде чӱмдӱ бичик кепке базар «Алтын Туу» байсыҥ-јурттыҥ ишчилери балдардыҥ Горно-Алтайсктагы 14-чи номерлӱ садына айылдап, таскадаачыларла тушташкан. Оогош болчомдорго кандый бичиктер керектӱ, балдардыҥ јилбӱзин канайып ойгозор деп кӱрее-куучынныҥ учында бистиҥ ишчилер балдардыҥ садына чӧрчӧктӧрлӱ, ойындарлу јараш бичиктер сыйлап бергендер.

Ӧмӧлигис јаан эмес те болзо, мынайда кичеенип иштеп ле јадыбыс. Амадуларыс бар ла.

—Куучыныгар учун јаан быйан. Уй јылда једимдеригер оноҥ бийик болзын деп кӱӱнзеп турубыс.

 

К. ПИЯНТИНОВА куучындашкан.

Е. Бутушевтыҥ фотојуругы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина