Альпинисттер ирбистиҥ тоозын аларга болужар

01.03.2021

Ирбисти корып алары аайынча специалисттер альпинисттерге бу тындуны табатаны ла олордыҥ истерин кемјиири, онойдо ок автоматикалык камераларды тургузары јанынаҥ јартап куучындаар.

Јерлик ар-бӱткенниҥ Бастырателекейлик фондыныҥ (WWF) экологторы Алтай Республиканыҥ альпинизм федерациязыла Кызыл бичикке кирген ирбисти чеберлеп алары јанынаҥ ӧмӧ-јӧмӧ иштеерге јӧптӧштилер. Альпинисттерге талайдыҥ кеминеҥ 4 муҥ метр бийиктей јерлерде тургузатан фототузактар табыштырылар. Нениҥ учун дезе экологтор ондый бийикке керектӱ техника ла ченемел јок болгонынаҥ улам чыгып болбой јат.

Онызы керегинде ТАСС-ка WWF-тиҥ Алтай-Саяндагы представительствозыныҥ пресс-качызы Татьяна Иваницкая јетирди.

«Телекейлик практикада экологтордыҥ ла альпинисттердиҥ бу бӧлӱкте ӧмӧ-јӧмӧ ижиниҥ ченемели бар. Темдектезе, Азияда альпинисттер ирбистиҥ јӱрӱп турган ончо бийик сындар-тууларда болот. Је Россияда мындый јаантайынгы айалга јок, је учуралдар болгон. Качан альпинисттер WWF ирбисти чеберлеп алары јанынаҥ иштеп турганын билип, биске истердиҥ фотојуруктарын аткарып, ирбистиҥ изи болор бо деп сурап туратан. Олорго кискениҥ бойын да фотого согуп аларга келишкен учуралдар болгон ло. Шак оноҥ улам ӱлекер керегинде шӱӱлте табылган. Бис Россияныҥ туулык туризм федерациязына, альпинизмниҥ талалардагы федерацияларына баштанарыс. Алтай Республикада јербойыныҥ альпинизм федерациязыла бис баштапкы ӧмӧ-јӧмӧ јол-јорыкты Ак-Туруда тулаан айдыҥ 3-чи кӱнинеҥ ала 14-чи кӱнине јетире ӧткӱрери јанынаҥ јӧптӧжип алдыс. Ондо туружар амадула Бурятиядаҥ ирбисти чеберлеери аайынча специалисттери, Алтайдыҥ аҥылу корулдагы ар-бӱткендик јерлердиҥ ишчилери база туружар» — деп, Т. Иваницкая айтты.

Оныҥ темдектегениле, альпинисттер экологторго кырларда јӱрери, альпинизмниҥ тӧс ээжилери керегинде куучындаар. Ирбисти коручылар бойыныҥ јанынаҥ альпинисттерге ирбистиҥ изин истеери, олорды кемјиири, фотокамераларды тургузары јанынаҥ јартап айдар. Альпинисттер баштапкы ла ӧмӧ-јӧмӧ јол-јорык ӧйинде чыгарга бийик туулык сындарда фототузактарды тургузар.

«Бӱгӱнги кӱнде ирбисти чеберлеп алары аайынча иштеп турган специалисттер сӱрекей ас болгоны курч сурак болуп турат. Олорго техника, арга-чыдал, ченемел јетпей јат: ирбисти шиҥдеери ле чеберлеп алары аайынча экспедициялардыҥ кӧп јаны талайдыҥ кеминеҥ бийиги 3 метрге чыгара бийикте ӧдӧт. Је ол ок ӧйдӧ јерлик кискеге 5 те муҥ метр бийикте учураганы темдектелгени бар. Темдектезе, Азияда ондый учуралдар темдектелген. Айса болзо, олор бисте де ондый бийик сындарда јӱрӱп турган болордоҥ айабас. Альпинисттер бистиҥ арга-чыдалысты кымакайлаар, онойдо ок бойыстыҥ кӱчис јетпей јаткан јаан јерлерде јаан болужын јетиреринде алаҥзу јок. Олор ирбистиҥ изин кӧрӧлӧ, биске јетирери керегинде база билбес. Айдарда, олорго бойыныҥ кӱӱниле туулык аргадаачылар болорго јарамыкту айалга. Бистиҥ ӱлекерди Красноярсктыҥ, Туваныҥ, Бурятияныҥ альпинизмниҥ талалык федерациялары эрчимдӱ јӧмӧгӧн, олор болужарга белен» — деп, Татьяна Иваницкая чокымдады.

Россияда WWF-тиҥ темдектегениле, ирбистердиҥ телекейлик популяциязыныҥ 2% арткан, олордыҥ тоозы 4-тӧҥ 6 муҥга јетире. Олордыҥ чокым тоозын алар арга јок – ирбисттер бийик сындарда, мӧҥкӱлерде јӱрет. Ирбисттер эҥ ле ас шиҥжӱлелген тындулардыҥ бирӱзи болуп артат. Россияда ирбистиҥ јӱрӱп турган јерлериниҥ 70% шиҥделген. Россияда 2020 јылдыҥ турултазыла ирбистиҥ 60-ны тоого алылган, оныҥ кайда да 40-гӧ шыдары Алтайда.

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина