Алтайдын Чолмоны

Тӧс јер Алтын-Кӧлгӧ акча чыгарар

04.03.2021

Россия Федерацияныҥ башкарузыныҥ председатели Михаил Мишустин ле Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин тулаан айдыҥ 3-чи кӱнинде экијандай туштажу ӧткӱрип, бистиҥ тергеениҥ јонјӱрӱмдик ле экономикалык ӧзӱминиҥ таҥынаҥ программазы јанынаҥ куучын-эрмек ӧткӱргендер. Бӱгӱн бу туштажуныҥ стенограммазын јарлап турубыс.

М. Мишустин: Кӱндӱлӱ Олег Леонидович, бис бӱгӱн кижи јилбиркегедий бир канча объекттерде ле школдо болдыбыс. Јаҥы ла Алтайдыҥ туризм аайынча кластерин шӱӱшкен јуунда база сӱрекей јилбилӱ ӱлекерлер кӧргӱзилди. Бу ууламјы Алтай Республиканыҥ ла Алтайский крайдыҥ келер ӧзӱмине јакшынак ийде берип, олордыҥ ичкери ӧзӧтӧн јолдорына тебӱ беретен  болзо деген санаалар келет. Республиканыҥ јонјӱрӱмдик ле экономикалык ӧзӱми канайда барып јат, оны бӱдӱретен таҥынаҥ программага бис 2024 јылга јетире миллиардка шыку салковой акча чыгарып јадырыс, слерде оныҥ кандый бӱдӱмдерин ӧскӱрер санаалар бар, бир сӧслӧ, текши керектердиҥ аайы кандый деп сурап угар кӱӱним бар.

О. Хорохордин: Таҥынаҥ программаны башкару 2020 јылдыҥ кандык айыныҥ 9-чы кӱнинде јӧптӧгӧн. Ого бистиҥ сурагыс аайынча јаҥар айдыҥ 15-чи ле кочкор айдыҥ 5-чи кӱндеринде эки катап кубулталар эдилген. Слер, Михаил Владимирович, олорды јӧптӧп салганыгар. Программага 45 иш-мероприятие кирип јат. Олордыҥ јирмезине 5 миллиард 50 миллион 500 муҥ салковой чыгарылары темдектелет. Бӱгӱн бот мындый јилбилӱ тоолор керегинде айдарга келижет. 5 миллиард салковой акча федерал бюджеттеҥ чыгарылар. Слер јаҥы ла јуунда кажы ла јыл бир миллиард салковой акчадаҥ чыгарылар деп айттыгар. Инвестициялык 78 ӱлекерди толо бӱдӱрип чыксабыс, јаҥыдаҥ 2553 иштеер јерди тӧзӧзӧбис, таҥынаҥ инвесторлордоҥ 4,2 миллиард салковой акчаны јууп алзабыс, ол тушта бу программаны јӱрӱмде бӱткен деп айдарыс. Эл-јонныҥ кижи бажына орто кирелтелери 20 муҥ салковойдоҥ ала 23 126 муҥга јетире бийиктеери темдектелет. Эҥ ле јабыс прожиточный кирелте-минимумду улустыҥ тоозы 2,2, иш јок улустыҥ тоозы 1,4 катапка астаар. Тӧс капиталга кижи бажына инвестицияныҥ кеми 52 муҥ салковойдоҥ 80 муҥга јетире ӧзӧр.

2020 јылда  33  мероприятиени бӱдӱрерин баштап ийгенис. 20 ӱлекерге акча федерал бюджеттеҥ чыгымдалат. Бӱткен иштиҥ турулталарыла 866 миллион салковой акча тузаланылган (86,6%). Кассовый бӱдӱриштиҥ отклонениези 133 миллион салковой болгон. Михаил Владимировч, бу акча (118 миллион салковой) 2021 јылга кӧчкӧн. Олор законтрактировать эдилген. Је 15 миллион салковой акчаны законтрактировать эдерге биске ӧй јетпей калган. Олор федерал бюджетте арткан.

Кӱндӱлӱ Михаил Владимирович, программа аайынча темдектелген иштердиҥ бир ле кезегин айдайын. Промышленностьты ӧскӱрерге ӧзӱмниҥ 45 миллион салковой капитализациялу тергеелик фондын тӧзӧӧргӧ турубыс. «Майма-Сӱт» ООО-ныҥ сӱттеҥ аш-курсак белетеп турган цехтерин јаҥыртарга 30 миллион салковой субсидия тузаланылар. Олордыҥ белетеп турган аш-курсагын бис слерге бӱгӱн кӧргӱскенис. Чой аймакта болотон сӱттиҥ фермазыныҥ тудум иштерине 42 миллион салковой барар. Сӱттеҥ иштеп алып турган курсак-тамакты слер јаҥы ла база кӧргӧнигер. Туризмле колбулу јерлерди ӧскӱрерге баштапкы тергеелик мастер-план тургузылат (50 млн салковой). Туризмниҥ он организациязына субсидия чыгарылар (12 млн салковойго јуук), Слер бу јанынаҥ јакылтаны меге јаҥы ла јуун ӧйинде бердигер. Анайда ок јербойыныҥ
авиаучуштары субсидировать эдилери темдектелет (48 млн салковой).

Бу јанынаҥ Слерге таҥынаҥ башка быйан айдар кӱӱним бар. Бис 2019 ла 2020 јылдарда бойлорыс јербойыныҥ авиарейстерине республикан бюджеттеҥ субсидияны база чыгарганыс (55 млн салковой). Монгол ороонныҥ гран-кыйузында турган эҥ ыраак  Кош-Агаш ла Сибирь тергеениҥ эҥ бийик туузы Ӱч-Сӱмердиҥ сыраҥай ла эдегинде турган Кӧксуу-Оозы аймактарга јетире эмди бисте кичӱ самолеттор учуп јат. Алдында республиканыҥ тӧс калазы ла бу аймактар ортодо бисте самолетторло колбулар болгон, је 30 јыл мынаҥ кайра ороондо болгон јайрадылыштарла колбой, ончозы бузулган ла токтогон. Эмди улус «темир кушка» отурып, једетен јерине 45 ле минуттыҥ бажында једип барат. Кӧлӱкле бу ыраак аймактарга беш-јети саат кирези барар керек. Билеттиҥ баазы јӱк ле 2,5 муҥ салковой.

Эмди бисте Белокурихала кейле колбу база бар. Јеҥил учушту самолет ого 20 ле минуттыҥ туркунына једип барат. Билеттиҥ баазы база 2,5 муҥ салковой. Бисте база эки полоса ачылары темдектелет. Бирӱзи Алтын-Кӧлдиҥ јанында тудулар, экинчизи база ла анда, је оҥ јанында, Улаган јаар. Ол тушта республиканыҥ ичинде ле Алтайский крайга јетире кӱнине тӧрт авиарейс учар. Авиатакси деген мындый учуштарды L-410 таҥмалу јаан эмес самолеттор јеткилдеер.

Горно-Алтайскта анайда ок перинатальный тӧс јер ле балдардыҥ тогус садиги тудулары темдектелет. 2021 јылда 37 мероприятие аайынча темдектелген иштер толо кеминде бӱдер учурлу. Оныла колбой, бис  инвестициялык 20 ӱлекерди бӱдӱрерин јеткилдеерис. Олордыҥ инвестициялык кеми 338 миллион салковой акчага једер ле бисте ӱзери 688 иштеер јер ачылар.

М. Мишустин: Јакшы. Таҥынаҥ программа слердиҥ јонјӱрӱмдик ле экономикалык ӧзӱмигерге јаан болужын јетирер деп иженер керек. Онызы биске сӱрекей учурлу. Экономиканыҥ бӧлӱгинде керектер республикада текшилей кандый айалгаларда деп сурап угарга турум? Слер тергеениҥ экономикалык индикаторы керегинде айттыгар. Промышленностьтыҥ бӧлӱгинде тоолор јетирезине бийик болгонын кӧрӱп турум, јурт ээлем бир эмешке тӧмӧн тӱшкен бе кандый? Потребительский баалардыҥ индекси, бӱткӱл ороонныҥ кемине кӧрӧ, бир эмешке де болзо, ӧскӧни билдирет, алып турган кирелтелердиҥ бийиктегенине ајардым. Јакшы.

О. Хорохордин: Инвестициялардыҥ кеми бир эмешке тӱшкен. Оныҥ шылтактарын јартап айдып берейин. Кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеп турган электростанцияларды Слер бӱгӱн кӧрдигер. Бис оныҥ јаныла ӧткӧнис. «Хевел» компания бу станциялардыҥ тӧс ийде-кӱчтерин 2019 јылда иштедип баштаган. Бу кӧргӱзӱлер ол тушта бийик болгон. 2020 јылда дезе ийде-кӱчи бир эмешке јетпей калган. Је бис келер ӧйдӧ тутак-једикпестерди јоголтып, озогы кемине ойто кӧдӱрилерис.

М. Мишустин: База ӧскӧ не бар? Кӧлдӧр јанынаҥ айдар болгоныгар.

О. Хорохордин:  Бис «Ару ороон» деп программа аайынча 2018 јылдаҥ ала Алтын-Кӧлдӧ тӧрт объект, суу агызар эки јазал ла эки канализация тудуп баштаганыс. «Экология» деген национальный ӱлекердиҥ уч-турулталарын 2024 јылда кӧрӧрис. Бис бойыныҥ ӧйинде ороонныҥ башкарузыныҥ строительство аайынча министерствозыла ПСД јогынаҥ эки јылдыҥ туркунына база иштер эдилери керегинде јӧптӧжӱ тургусканыс,  је темдектелген ӧйдӧ бу иштер бӱтпес деп ажындыра кӧрӱлген… Оныҥ учун бис 2019 јылдыҥ учында 422 миллион салковой акчаны 2020 јылга кӧчӱрзин деп суракту баштанган болгоныс. Је 2020 јылда бу сурактыҥ аайына база ла чыгып болбогоныс. Бу ууламјыда бӱдӱретен иштер јеҥил эмес болуп јат. Узак ӧйгӧ подрядчик табылбаган. Јарлалган конкурс канча катап токтодылган. Оныҥ бажында јаргылажарга да келишкен.

Биске 2020 јылдыҥ учкаары јаар 250 миллион салковой акчаны кайра јандырарга келишкен. Тургуза ӧйдӧ бу объект јанынаҥ бисте кандый да тутак-једикпестер јок. Мен Слерге ол керегинде самара бичигем. Слер кочкор айдыҥ 16-чы кӱнинде биске кӧмзӧдӧги фондтоҥ 250 миллион салковой акча чыгарзын деген јакылта бергенигер. Бис бу объектти быјыл учына јетире тудуп, ишке кыйалтазы јогынаҥ табыштырарыс.

М. Мишустин:  Кандый объект керегинде айдып туругар? Алтын-Кӧлдӧги бе?

О. Хорохордин:  Эйе, Алтын-Кӧлдӧги тӧрт объект керегинде.

М. Мишустин: Акташта јер алдынаҥ байлыктар казып турган јерле не болуп јат?

О. Хорохордин: Ол чек ӧскӧ сурак. Бис таҥынаҥ программаны чокымдап турала, Слердеҥ ПСД-га 115 миллион салковой акча сураганыс. Ого республикан бюджеттеҥ 1,5 миллион салковой чыгарылар. Бу јанынаҥ кочкор айдыҥ 5-чи кӱнинде куучын ӧдӧрдӧ, биске 115 миллион салковой акча чыгарылган. Ол керегинде Россия Федерацияныҥ башкарузыныҥ сайтында јарлалган.

ПСД 2022 јылдыҥ кӱӱк айында белен болор. Оныҥ конструкциялары сӱрекей чӱмдӱ. Ӱстине кӧп тоолу экспертизаларды ӧдӧр керек. Бис былтыр ар-бӱткенниҥ байлыктары аайынча министерстволо кожо чоттонып кӧргӧнис. Бу иштердиҥ баазы кайда да 3 миллиард салковойго турары јарталган. Јарадар болзогор, мен Слерге бу јанынаҥ самара аткарарга белен. Бистиҥ јаныстаҥ бу суракты 2023 јылга «Экология» («Ару ороон»)  деген нацӱлекерге кийдирип, ого бу 3 миллиард салковой акчаны салар керек деген сурак бар.

М. Мишустин: Јакшы. Слерге акча чыгарылып калган.

О. Хорохордин: Эйе, акча чыгарылып калган. Бис иштерди баштап јадырыс.

М. Мишустин: Је андый да болзо, мен Алтын-Кӧлгӧ ойто катап бурыларга турум. Оны чеберлеп алары јанынаҥ јакылтаны Россия Федерацияныҥ президенти бойы берген. Ол эки јыл биске сӱрекей учурлу болгон. Слер 250 миллион салковой акчаны резервный фондко ойто кайра јандырганыгар керегинде айткан бедигер?

О. Хорохордин: Эйе, бюджетке.

М. Мишустин: Керектӱ тудумдар тудулбаган,  ого тузаланатан акча дезе ойто кайра јандырылып јат деп, кородошту айдарга келижип јат. Айдарда, иштердиҥ тӧзӧмӧл јанында јартажатан сурактар бар. Чын ба? Оныҥ аайынча чыгар керек. Олег Леонидович, мынайда јӧптӧжип алактар. Бис слерге акчаны ойто катап чыгарарыс. Андый јӧп болор. Је Слер, акту бойыгар, оны шиҥжӱге алыгар. Анайда этсебис, јакшы болор бо?

О. Хорохордин: Эйе.

РФ-тыҥ башкарузыныҥ пресс-службазыныҥ јетирӱзи аайынча белетелген

(Россия  Федерацияныҥ башкарузыныҥ председателиниҥ јол-јорыгынаҥ белетелген арткан бичимелдер газеттиҥ келер номерлериниҥ бирӱзинде јарлалар)