Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Курорттор ајару јок артпас

11.03.2021

Тулаан айдыҥ 3-чи кӱнинде Россия Федерацияныҥ башкарузыныҥ председатели Михаил Мишустин бистиҥ республикага баштапкы ла катап окылу јол-јорыкла келип јӱргени керегинде бичимелдер газеттиҥ ӧткӧн номеринде јарлалган эди. Бӱгӱн премьер-министрдиҥ Алтай Республиканыҥ ла Алтайский крайдыҥ турбизнезиниҥ чыгартулу улузыла ӧткӱрген јууннаҥ белетелген стенографияны кепке базып туру-быс.

Михаил Мишустинниҥ айтканыла, тургуза ӧйдӧ Россияныҥ президентиниҥ берген јакылтазыла ороондо туризмниҥ јаҥы национальный ӱлекери белетелип јат. Ол аайынча иш учына јууктап келген. Кандык айда бу ӱлекердиҥ тӧс ууламјылары кӧрӱлип, шӱӱжилер. Башкаруныҥ председатели тергееде туризмди ӧскӱрер кӧп аргалар барын темдектеген. «Мында ару кейле тынып, амырап базып јӱрер, спортло тазыктырынар, туризмниҥ кандый ла бӱдӱмин ӧскӱрер ончо аргалар бар. Андый јерлер Алтайский крайда да, Алтай Республикада да теҥ-тай јеткил» — деп, премьер-министр айткан.

Туштажуда турбизнестиҥ чыгартулу улузы Манјӱректеги, Белокурихадагы ла Караколдыҥ кӧлдӧриндеги курорттордыҥ презентацияларын ӧткӱргендер.

М. Мишустин: Јакшылыкту кӱнле, кару нӧкӧрлӧр! Бастырагарды уткуп турум. Бистиҥ јууныс сӱрекей солун јерде — А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейде ӧдӱп јат. Ол бойыныҥ чӱмдӱ коллекцияларыла, јилбилӱ экспозицияларыла, билим иштериле јарлу. Алтайга айылдап келген улус бу музейде тургузылган эдимдерле кыйалтазы јогынаҥ таныжат. Алтайда кандый јаан аргалар барын шак мында оҥдоп јадырыҥ. Белокуриханыҥ, «Бирюзовый Кадынныҥ», Алтын-Кӧлдиҥ, Караколдогы кӧлдӧрдиҥ, Денисов куй таштыҥ кеен-јараш јерлерин бастыра улус јакшы би-лер.

Је мында туризмниҥ инфраструктуразы јетире тӧзӧлбӧгӧни керегинде эмеш кородошту айдарга келижип јат. Оныҥ да учун бис бӱгӱн президенттиҥ берген јакылтазы аайынча туризмниҥ јаҥы национальный ӱлекерин белетеп јадырыс. Биске оныҥ тӧс ууламјыларын кандык айдыҥ башталганына јетире кӧрӱп салар керек. Бӱгӱн ӧдӧтӧн куучын-эрмекке мен сӱрекей тыҥ иженип јадым. Кӧдӱрилген бастыра сурактарга јаан ајару эдерис. Олордыҥ ончозын шӱӱжерис. Курорттордыҥ презентацияларыла таныжарыс. Је эмди јуунныҥ ижин баштаактар.

И. Яськов, туштажуныҥ модераторы: Јакшылар, кӱндӱлӱ Михаил Владимирович! Туштажуны ачарга јӧп беригер. Ады-јолым Иван Яськов болор, мен тележурналист. Мында ла Алтайда чыккам-ӧскӧм, мында ла иштеп јадырым. Элдеҥ ле озо туштажуныҥ туружаачыларыныҥ адынаҥ Слерди чыккан кӱнигерле уткуп турум. Бу кӱнди Алтайдыҥ јеринде ӧткӱрип, кажыбыска ла јуук туризмниҥ сурактарын кӧрӱп турганыгарга бис сӱрекей сӱӱнип турубыс. Бу бӧлӱк тергеениҥ экономикалык ӧзӱмине айдары јок јаан учурлу болуп јат. Телекӧрӱлтеде 12 јылдыҥ туркунына иштеп, туризмле колбулу  сурактарла ас эмес иштеерге келишкен. Туризм дегени — ол јаан оҥдомол. Ого экономиканыҥ башка-башка ууламјылары: јолдор, транспорттыҥ инфраструктуразы, тудум иштер, јеткилдештиҥ сурактары кирет. Бир  сӧслӧ айтса, амырап келген туристтерди ачык-јарык кӱӱн-санаалу уткыыры болуп јат.

Слерле ӧдӱп јаткан бу туштажуга бӱгӱн јарлу инвесторлор ло Алтайдыҥ турбизнезиниҥ чыгартулу улузы кычырылган. Јуун башталып кӧндӱксе, мен Слерди олордыҥ ончолорыла таныштырарым. Туштажуны тӧрт таныштыру-презентациядаҥ баштаарга турубыс. Баштапкы сӧсти Манјӱректеги курорттыҥ генеральный директоры Владимир Сергеевич Щербининге берип турум.

В. Щербинин: Јакшылар! «Манјӱрек» курорт аэропорттыҥ ла Горно-Алтайск каланыҥ јуук јанында туруп јат. 2016 јылда курортты јайрадылган инфраструктура, таштанчыларлу јер, кырга чыгар эски подъемник, туу-чананыҥ бир канча јолдоры ла коночылык турада эски кыптар ээлеген. Је калганчы тӧрт јылдыҥ туркунына бу јер танылбас болуп кубулган. Акту бойым оныҥ керечизи болуп јадым. Мында улус јадар туралар јаҥыртылган, ГЛК-ныҥ ичи-тышты аруталган, эмдиги ӧйдиҥ гондольный јолы тудулган, туу-чананыҥ јолын искусственный карла аттыртар эдим-јазалдар кондырылган, чанала јыҥылайтан  јолдор узундадылган ла эмдиги ӧйдиҥ рестораны тудулган.

Арткан јаҥыртуларды јӱк ле бир темдек ажыра айдайын. Алдында биске амырап келген кижи эски отургушка отурып, кырдыҥ бажына 30 мунуттыҥ туркунына једип туратан, эмди кырдыҥ бажына једерге 6 ла минут барып јат. Курорттыҥ кӧргӱзӱлерин ого келип турган улустыҥ тоозынаҥ кӧрӧр арга бар. 2017 јылда биске 73 муҥ кижи келген болзо, 2020 јылда келип турган улустыҥ тоозы 282 муҥга јеткен. ГЛК ончо улуска јарт шылтактардаҥ улам ӱч айдыҥ туркунына иштебегенин ајаруга база алар керек. Јаҥыртуларла колбулу иштерге инвестициядаҥ 2,5 миллиард салковой акча тузаланылган. Мен, мында чыккан ла ӧскӧн, бойымныҥ балдарымды бу ла јерде ӧскӱрип јаткан кижи, Алтай Республиканыҥ ӧзӱмине мындый јаан ајару эдилип јатканына канайып оморкобойтом. Бу керектерде акту бойым туружып турганыма база сӱӱнип турум.

Курорт телкем јерде туруп јат. Оныҥ кеми 400 гектарга шыдар. Келер ӧйдӧ  турган јери 700 гектарга једип, текши кеми 1500 гектарга јууктажа берер. Тургуза ӧйдӧ курортты ӧскӱрериниҥ баштапкы бӧлӱгиниҥ иштери кидим ӧдӧт. Ого коночылык тураныҥ 50 муҥ квадрат метр кемдӱ јаҥы комплекси кирет. Гостиницада улус јадатан 300 номер, јаан конференц-зал, эки кичӱ зал, бир канча ресторандар, бассейндӱ SPA-зона, сервисный тӧс јер, спортзал, балдар ойнойтон зона, кӧрӱниҥ площадкалары тудулар. Је туу-чананыҥ кажы ла курорты элдеҥ ле озо кырдаҥ јыҥылап тӱжетен јолдорыла кӧрӱмјилӱ болуп јат. Бис бӱгӱнги кӱнде туу-чананыҥ јыҥылайтан јолдорыныҥ узунын 1500 метрдеҥ 8500 метрге јетире узундатканыс. Келер ӧйдӧ бис олорды база тӧрт катапка узундадарыс. Туу-чананыҥ јолдорыныҥ узуны текши тооло 22 километрге једер. Кырдыҥ бажына чыгатан эмдиги ӧйдиҥ база тӧрт јазалы тургузылар.

VIP-айылчыларга Синюха кырдыҥ бажында јаҥы виллалар тудулар. Мында ла јаан термальный комплекстер,  тизӱ мылчалар ла ресторандар чыныкталып јазалар. Бис, ӧскӧ курорттор чылап ок, билелик амырашка база јаан ајару эдип јадырыс. Бу ууламјы јанынаҥ ГЛК-да база кӧп јаҥыртулар темдектелген. Бу иштерди алып чыгарга ас эмес акча-манат керек. Бӱгӱнги кӱнде темдектелген иштердиҥ баштапкы бӧлӱгин бӱдӱрерге курортко 4,5 миллиард салковой акча чыгарылган.

М. Мишустин: Быйан, Владимир Сергеевич. Слердиҥ ГЛК-ны јаҥы курорт деп айдарга јараар. Је андый да болзо, «Манјӱректи» кӧп улус кожоҥдор ло ӱлгерлер ажыра јакшы билер. Курорт јӱк ле сезон сайын иштеп турганын ајаруга алзабыс, слерге ас эмес улус келип турганы иле кӧрӱнет. Тергееле таныжып турган туристтердиҥ 15 проценти ГЛК-га келип турганын јакшы кӧргӱзӱ деп кӧрӧдим. Мында чанала јаантайын јыҥылап болбозыҥ, је Слер туу-чананыҥ курорты керегинде айттыгар. Јакшы-јакшы. Курортко канайып болужатаны јанынаҥ бис сананарыс. Је ичкери ӧзӱм керегинде айдып турала, ар-бӱткенди корулап аларын база ундыбас керек. Бис кӧп јерлерде болуп јадыс, јербойыныҥ улузы дезе, а Слер, Владимир Сергеевич, база бу јерде јадып турган кижи, улустыҥ айландыра турган экосистеманы буспазы керегинде сананып турганын јакшы билеригер. Ичкери ӧзӧргӧ лӧ тудум иштер ӧткӱрерге башка-башка эп-аргалар бар, је ар-бӱткенге качалаҥ јетирбеске албаданар керек. Слердиҥ јаткан јеригер куулгазынду тергее ине. Слерге јаан быйан, једимдер кӱӱнзейдим.

И. Яськов:  CosmosHotelGroup компанияныҥ президенти Александр Юрьевич Швейн («Караколдыҥ кӧлдӧри» деп кластердиҥ башкараачы компаниязы).

А. Швейн: Јакшылыкту кӱнле, кӱндӱлӱ Михаил Вла-димирович, кӱндӱлӱ коллегалар! Мен «Система» деп АФК-га кирип турган CosmosHotelGroup компанияныҥ чыгартулу кижизи болорым. Бис Россияда эҥ јаан деген гостиничный операторлордыҥ тоозына кирип јадыс. Бӱгӱнги кӱнде бисте 6,5 муҥ номердиҥ фонды бар. Бис каланыҥ гостиница-отельдериниҥ ӱлекерлерин тургузып, Россияныҥ башка-башка јерлеринде олор аайынча тудум иштер ӧткӱрип јадыс. Бӱдӱрип турган иштерге бу јуук ӱч јылга 26 миллиард салковойго шыдар инвестиция салылган.  Алтай Рес-публикада бис «Алтай Резорт»  деген ӱлекерди учына јетире бӱдӱргенис. Бу 2016 јылда беш чолмонду сертификат алган эҥ баштапкы объект болор.

Бӱгӱнги туштажуда слерди учурыла база бир јаан ӱлекерле — «Караколдыҥ кӧлдӧри» деген курорттыҥ тӧзӧлгӧ-концепциязыла таныштырып јадырым. Эмди тургуза оныҥ јӱк ле тӧзӧлгӧзи бар, је бисте бӱдӱретен иштердиҥ ээжилери ле графиги ажындыра тургузылып калган. Бисте улусты кышкыда ла јайгыда јилбиркедетен элбек кемдӱ эп-аргалар бар. Бойыстыҥ алдыска туристтерди јыл туркунына амырадатан амадулар тургузадыс. Бистиҥ ижисте јӱк ле сезон аайынча иштеер деген ууламјы јок. Кӧлдӧрдиҥ турган јери база эптӱ. Олорды сӱрлӱ кырлар курчайт, мында ар-бӱткенниҥ кереестери база бар, кар кӱчӱрген айдаҥ ала кандык айга јетире јадат. Ыраак јокто «Алтай Резорт» комплекс иштеп турганы база јаан аргалар тӧзӧп јат. Уур-кӱчтер база учурайт. Курортко једерге јеҥил эмес. Айландыра инфраструктура јогы коомой салтарын јетирет.

«Караколдыҥ кӧлдӧринде» тудулатан гостиницалар ар-бӱткенниҥ айалгаларын ӱребес. Оныҥ ӱлекери айландыра турган тайга-ташка коромјы јетирбес эдип тургузылган. Бис бу суракты туура салбас ајаруда тудуп јадыс. Ар-бӱткенниҥ бу кереезин биске ӱреерге чек јарабас. Керек дезе ого јетире јолды тууразыла апарар деп јӧптӧшкӧнис. Јайгыда кырлар, агаш аразы, кӧлдӧр јаар экскурсиялар ӧткӱрилер. Кышкыда јыҥылайтан аргалар тӧзӧлӧр. Мында туу-чананыҥ 8 километр јолы салынар. Тӧс инвесторго анайда ок ӱлекердиҥ операторыныҥ тап-эриктери база берилер. Ол курорттыҥ тудум иштериниҥ тӧс ууламјыларын ла оныҥ архитектура аайынча бӱдӱм-кеберин бойыныҥ ајарузында тудар. Тӧс инвесторды јӧмӧп турган инвесторлордыҥ ӱлекерлери курорттыҥ архитектуразыныҥ бӱдӱмин ӱребес деп бӱдӱмјилеп айдып турум. Курорттыҥ инфраструктуразыныҥ эп-аргалары элбек ле јаан болор. Мында туристтерге узак ӧйгӧ лӧ бир кӱнге  токтоорго јараар болор.

Бистиҥ ороондо тудулган комплекстердеҥ «Роза Хутор» курортты темдек эдип айдарга турум. Анда болгон тудум иштерди сок јаҥыс оператор бир аай эп-аргала ӧткӱрген. Анайып, туристтерге сӱрекей јарамыкту амыраар јер тудулган. «Роза Хутордо»  сӱрекей кӧп улус болуп јат деп, бис јакшы билерис. Шерегеште иштеп турган ГЛК-да бир канча једикпестер бар. Ондо болуп јаткан тудум иштерде бирлик ле тӧс ууламјы јок. Оныҥ туралары чачыҥы тудулып, тӧс объектти ӧскӱрерге јаан чаптыгын јетирет. Бис бу тутак-једикпестерди ајаруга алып, бойыска тӧзӧлгӧ эдип «Роза Хутордыҥ» ӱлекерин аларга турубыс. «Караколдыҥ кӧлдӧриндеги» туу-чананыҥ курорты бӱткӱлинче тудулып, толо кеминде иштеп баштаза, ол Россияныҥ эҥ артык курортторынаҥ бир де артпас деп сананып турум.

Бирлик башкараачы компанияны тудум иштердиҥ башталганында ла тӧзӧп алзабыс, ол бастыра иштерди тургузылган план аайынча ӧткӱрерин јеткилдеер. Тургузылган ӱлекер јӱрӱмде бӱдӱп баштаза, башкараачы компанияныҥ учуры база элбеер. Темдектелген иштердиҥ баштапкы бӧлӱгине јерле, јӧмӧӧчи инвесторлорло, ӱлекерле колбулу иштер кирип јат. Оныҥ экинчи бӧлӱгинде курорттыҥ мастер-планы, СМР-дыҥ чыҥдыйы, комплекстиҥ бастыра инфраструктуразына инженер ле коммуникация јанынаҥ јазалдарды ӧткӱрери аайынча иштер ӧдӧр. Адакы ӱчинчи бӧлӱкте курорттыҥ бирлик маркетинговый политиказыла колбулу сурактарды учына јетирип, олордыҥ аайына чыгарыс.

Тудум иштердиҥ ӱлекери ӱч бӧлӱктеҥ туруп јат. 2021 јылда белетенишке јуукташту иштер ӧдӧр: јердиҥ сурактары кӧрӱлер, курорттыҥ мастер-планы илеленер, јӧмӧӧчи инвесторлорды бедиреп табары јанынаҥ иштер улалар. 2022-2023 јылдарда иштердиҥ баштапкы бӧлӱги башталар: локацияга јетире јолдордыҥ инфраструктуразы јазалып тудулар, ӱлекер аайынча иштер оноҥ ары улалар, туу-чананыҥ баштапкы јолдоры салынар, коноочылык туралардыҥ номерлериниҥ баштапкы фондторы тӧзӧлӧр. 2024-2025 јылдарда тудум иштердиҥ экинчи бӧлӱгине кӧчӧрис. Ишке баштапкы объекттер табыштырылар, бир кӱнге амыраарга кӱӱнзеген туристтердиҥ инфраструктуразы тӧзӧлӧр, эксурсиялардыҥ јолдоры темдектелип салынар, коночылык туралардыҥ номерлериниҥ ээчиде фондторы тӧзӧлӧр, јолдыҥ јаказында иштейтен коммерциялык инфраструктуралар тудулар. Ӱчинчи бӧлӱкте темдектелген иштер 2026-2027 јылдарда башталар. Бу ӧйдӧ туу-чананыҥ экинчи инфраструктуразы, 3-4 чолмонду категорияга кирип турган 150 јерлӱ гостиница тудулар.

2027 јылда бисте улусты јаттыргызар 320 јерлӱ ко-ночылык тура толо кеминде иштеп баштаар деп темдектеп турубыс. Номерлердиҥ фондторы табынча, ӱч бӧлӱктей ӧзӧр. Оныҥ баштапкызына 80 номер кирип јат. Экинчизине ле ӱчинчизине 90 номердеҥ кирер. Је бу таҥ эртедеҥ бодоштыра чоттогон тоолор болуп јат. Ӱлекердиҥ баштапкы бӧлӱги бӱдӱп, иштеп баштаза, инвесторлордыҥ тоозы кӧптӧӧр деп сананып турубыс. Биске телекейлик отельдердиҥ сетьтери база кожулар деген ижемјилер база бар.

Михаил Владимирович, база бир айалганы темдек-теп айдарга турум. Бис Горно-Алтайсктагы аэропорттыҥ ээлериниҥ бирӱзи болуп јадыс. Аэропортты оноҥ ары элбедип јаанатпаганча, биске тургузып алган ӱлекерлерди бӱдӱрерге, байла, кӱч болор. Солун ла јилбилӱ ӱлекерлер калганчы ӧйдӧ јетирезине кӧп белетелет. Горно-Алтайскка инвесторлор келери база билдирлӱ кӧптӧп јат. Бӱгӱнги айалгаларда инфраструктураны јеткилдеп алары сӱрекей каруулу керек болуп јат. Бис јуук ӧйдӧ Горно-Алтайсктагы аэропортты чыныктап јазаарына 400 миллион салковой кире акча чыгарарга турубыс. Ол јанынаҥ ӱлекер де белетеп алганыс. Је мында аэродромныҥ бойын элбедер сурактар туруп јат. Бу јанынаҥ Россияныҥ башкарузында јаан чыдулар бар. Слердеҥ болуш, јӧмӧгӧр деп сурап турубыс. Быјыл болотон учуштарды субсидировать эдерин токтодып салгандар. Тӧс јердеҥ јӧмӧлтӧ лӧ болуш болбозо, ичкери ӧзӧргӧ сӱрекей кӱч болор. Менде ол ло.

М. Мишустин: Быйан, Александр Юрьевич. Слер слайдтарды кӧргӱзип, эки курортты — «Роза Хуторды»  ла «Шерегешти» тӱҥдештирдигер. Анайда ок јолдордо болуп турган пробкалар керегинде айттыгар. Айдарда, биске элбек, чыҥдый ла јакшы јолдор керек. Кӧп кӧлӱктер јӱретен ле кӧп кӧлӱктер ӧдӱжетен јолдордыҥ инфраструктуразын тӧзӧӧри сӱрекей учурлу болуп јат. Туристтер јакшынак аэропортко учуп келеле, јымжак кӧлӱктерге отурып, чыҥдыйы јакшы јолдорло јорыктап, туулардыҥ ортозында турган кеен ле јараш курортторго тӱрген једип барза, санаа-кӱӱндери де чек башка болор ине. Јолдордо болуп турган пробкалардаҥ биске тӱрген-тӱкей айрылар керек.

Караколдыҥ кӧлдӧринде иштер јаҥы ла башталып јаткан деп оҥдодым. Мыныла колбой Слерге сурак бар. Тудум иштерге бюджеттеҥ, бюджетте эмес фондтоҥ бастыра канча акча чымдалары јанынаҥ чоттомолдор Слерде бар ба, олорды канайып ӱлештиреригер? Бойоор канча акча чыгарарыгар? Ӱлекерди бӱдӱрерге бюджеттеҥ канча акча керек болор?

А. Швейн: 2027 јылга јетире бу ӱлекерге 14 милли-ард салковой акча керек болор. Оныҥ 10 миллиарды инвесторлорго келижип јат. 3 миллиардтаҥ бир эмеш ажыразы федерал эмезе јербойындагы бюджеттеҥ келер деп иженип турубыс.

М. Мишустин: Полоса ого кирген бе?

А. Швейн: Полоса ого кирбеген.

М. Мишустин:  Бу јуунда Зарина Валерьевна Догузова ла ӧскӧ дӧ коллегаларыс туружып јат. Мен бодозом, бу суракты биске кыйалтазы јогынаҥ шӱӱжип кӧрӧр керек. Слердиҥ ӱлекерге ајару эдерге национальный ӱлекерге нени кийдирерин јӧптӧжип кӧрӧктӧр.

 

(РФ-тыҥ башкарузыныҥ пресс-службазыныҥ јетирӱзи аайынча белетелген)

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина