Ишмекчи профессиялардыҥ тоомјызын кӧдӱрерге…

15.03.2021

Бу јуукта Алтай Республикада «Јиит профессионалдар» (WorldSkills) конкурс ӧткӧн. Ол конкурстыҥ быјыл бежинчи катап ӧткӧн чемпионадыныҥ туружаачылары јаҥжыкканы аайынча М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический ле педагогикалык, анайда ок аграрный ла медициналык колледжтердиҥ площадкаларында маргышкан. «Јуртээлемдик машиналарды тузаланары» деп адалган компетенция аайынча маргаандар отраслевой технологиялардыҥ Кӧксуу-Оозындагы техникумында ӧткӧн.

Бу мындый конкурс керегинде элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларда кӧп айдылган ла бичилген. Оны билбес улуска кыскарта мындый јартамал эдейин. WorldSkills деген конкурстар телекей ичинде ӧткӱрилип келген јакшынак јаҥжыгу болуп калды. Оныҥ амадузы ишмекчи профессиялардыҥ тоомјызын кӧдӱрери болуп јат.

Конкурстыҥ чемпионады ӧдӧр тушта коронавирус југуш ооруны болдыртпазыныҥ бастыра ээжи-некелтелери ајаруга алынганын темдектеер керек.

Чындап, быјылгы чемпионатта тергеебистиҥ 27 ӱредӱлик учреждениезинеҥ 139 кижи турушкан. Олордыҥ ижин баалаарында 230 јаргычы-эксперт, ол тоодо кемнеҥ де камааны јок эксперттер турушты. Конкурсанттар јаштары аайынча бӧлилген. 14-16 јаштулар 6 компетенцияда маргышкан болзо, 16-22 јаштулары 16 компетенцияда маргышты.

Быјылгы маргаандар веб-дизайн ла разработка, аргачылык, каҥдаачы/сулаар технологиялар, школдоҥ озо таскамал, баштамы класстарда ӱредери, ветеринария, агрономия, эмчилик ле јонјӱрӱмдик кичееш, адару тудары ла мебель эдери ле оноҥ до ӧскӧ ууламјылар аайынча ӧткӧн. Адару тудары ла мебель эдери деген эки ууламјы быјыл баштапкы катап кожулган деп айдар керек.

Бӱгӱнги бистиҥ куучын «адару тудары» ууламјыга учурлалар. Бу конкурстыҥ јаргычыларыныҥ бирӱзи Александр Зяблицкий болгон. Ол бойы М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический колледжте преподаватель болуп иштейт. Александр Николаевичтиҥ айтканыла болзо, «адару тудары» деген конкурс бу ӱредӱлӱ јылда Россия ичинде баштапкы катап ӧдӧт. Бир ле унда Башкирияда, Татарстанда, Красноярскта, Оренбургта ла Горно-Алтайскта ӧткӧн. Адаручыларга учурлалган конкурста кемнеҥ де камааны јок эксперттердиҥ тоозында јарлу адаручылар, ол тоодо Григорий Кудряшов болгонын темдектеер керек.

— WorldSkills деген конкурстар јаҥы јайалталарды илелеер амадула ӧткӱрилет. Бу да учуралда адару тударыла јилбиркеп турган јииттер маргышкан. Јаман немези – ол бисте адаручыларга ӱретпей турганы. Андый да болзо, бу јакшынак керекле јилбиркеп, адару тудары аайынча иштеп турган улус, ол тоодо јииттер, бар. Аграрный колледжте ле јурт ээлемниҥ Маймадагы техникумында «пчеловодство» деген предмет бар болор керек — деп, Александр Зяблицкий айткан. Бу кижи бойы база адару тудат. Оныҥ бу ууламјыда иштеп баштаганынаҥ бери он јыл ӧткӧн. Бу ӧйдиҥ туркунына ченемелин ӧскӱрип, эмди јирме беш уйа адарулу эмтир.

«Адару тудары» аайынча конкурста политехнический ле аграрный колледжтердеҥ ле Маймадагы јуртээлемдик техникумнаҥ кажызынаҥ ла эки кижинеҥ турушкан — бастыра алты уул маргышкан. Бу уулдарга адаруныҥ уйаларыла јас ӧйинде канайда иштеер, уйаларды канайда јаандадар, отводкаларды канай тӧзӧӧр, фальсификат мӧтти канайда илелеер ле оноҥ до ӧскӧ ченелтелер ӧдӧргӧ келишкен. Конкурска керектӱ јазал-инвентарьларды М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический колледж белетеген.

Конкурстыҥ баш эксперти болуп, Башкириядаҥ Рита Самигуллина келип турушкан. Ол бойы анда кӧп ууламјылу профессионал колледжтиҥ директоры эмтир. «Јиит профессионалдар» (WorldSkills) чемпионаттыҥ «Адару тудары» аайынча конкурсыныҥ баш эксперти.

Канча кӱндерге улай ӧткӧн конкурстыҥ јеҥӱчили болуп јурт ээлемниҥ Маймадагы техникумыныҥ ӱренеечизи Андрей Потогашев чыккан. Оны адаручыныҥ ижиниҥ јажыттарына бу техникумныҥ преподаватели Кӱлер Такачаков ӱреткен. Кӱлер Георгиевич ченемели јаан адаручы. Ол тергее ичинде јарлу адаручылардыҥ бирӱзи болуп јат. Эмди Андрей Потогашев јаан изӱ айда Уфа калада ӧдӧтӧн бастырароссиялык конкурста туружар. Экинчи јерди база ла Маймадагы јуртээлемдик техникумнаҥ Тихон Кабанов алган. WorldSkills чемпионаттыҥ тергеебисте ӧткӧн конкурстарыныҥ јеҥӱчилдериле Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин тушташкан.

* * *

Телекей ӱстинде јӱзӱн-башка технологиялар ӧзӱм алынат. Олордыҥ ортозында ар-бӱткенге каршузын јетирип тургандары да ас эмес. Ол ло јурт ээлемде неоникотиноид группаныҥ ийделӱ пестицидтерин тузаланып турганынаҥ улам адарулар кырылат. Гербицидтер тузаланганынаҥ улам медоносный дейтен чечектер јоголот. Адару тударыныҥ јаан сурактарыныҥ бирӱзи ол адаруныҥ оорулары болуп јат. Ӧскӧ ороондордоҥ экелип турган пчелопакеттерле, маткаларла кожо башка-башка оорулар база келет. Ар-бӱткенде болуп турган кызалаҥ-аномалиялар адаруларга база салтарын јетирип турганын темдектебес арга јок.

Курч сурактардыҥ база бирӱзи – мӧттиҥ фальсификациязы. Јылдыҥ ла телекей ичинде 1,7-2,0 миллион тонна мӧт иштеп алылат. Оныҥ кайда да 30-40 проценти фальсификатка келижет. Эҥ кӧп тӧгӱн мӧтти Китай белетейт. Анда белетелген мӧттиҥ тӧгӱн болгонын илелейтени сӱрекей кӱч керек. Технический јазалдарла јеткилделген лабораториялар да олордыҥ фальсификадын илелеп болбойт. Китайдыҥ мӧди телекейлик садуга јеҥил баала чыгарылат ла чыҥдый, натуральный деген мӧттиҥ бааларын јабызадат.

Телекей ичинде мӧттиҥ фальсификады кӧптӧй берерде, адарунаҥ алынган продукцияныҥ чыҥдыйына некелтелер база тыҥыйт. Мынаҥ озо јылдарда мӧттиҥ чыҥдыйын ӧҥ, амтам, канча кире суу бар, глюкозаныҥ ла фруктозаныҥ кеми канча ла оноҥ до ӧскӧ кӧргӱзӱлер аайынча чокумдаган болзо, эмди јаан ајаруны озо ло баштап мӧттӧ пестицидтердиҥ, ветеринарный эмдердиҥ, радионуклидтердиҥ, ӧскӧ дӧ корон-токсичный веществолордыҥ кеми канча деп кӧрӧдилер.

Адару тударына ла мӧт иштеп аларына чыгымдардыҥ кеми бийиктеп турганы база бир курч сурак. Мӧттиҥ чыҥдыйын шиҥдедетени баалу-чуулу неме. Бензинниҥ, пасекага керектӱ инвентарьдыҥ ла јазалдардыҥ баазы бааланат.

База бир јаан сурак – ол адаручылардыҥ орто јажыныҥ кеми бийик болгоны. Адару тударыла колбулу јасактар катуланып турганы бу ишке јииттерди тыҥ ла јилбиркетпейт. Јашӧскӱрим бӱгӱн адару тударыла јилбиркебезе, удабас ла бу бӧлӱкте иштегедий улус табылбас. Оныҥ да учун ишмекчи профессиялардыҥ тоомјызын кӧдӱрер амадула «Јиит профессионалдар» (WorldSkills) конкурс ӧткӱрилет.

К. ЯШЕВ

ФОТОЈУРУКТАРДА: К. Г. Такачаков јеҥӱчил ӱренчиги

Андрей Потогашевле кожо; конкурс ӧдӧр тушта

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина