Алтайдын Чолмоны

Јаҥы аэропорт — эптӱ аргалар

15.03.2021

Быјылгы јылдыҥ кочкор айыныҥ учында Кош-Агаш јуртта аэропорттыҥ јаҥы аэрозалы-туразы ачылганы јербойыныҥ улузына сӱреен јаан сӱӱнчи болды. Нениҥ учун дезе бу тура ачылгалакта, Эре-Чуйдыҥ албатызы самолёт келерин тышкары, ол эмезе кӧлӱктердиҥ ичинде сакып туратан болгон. Бала-баркалу, јаан јашту улуска мынайда јорыктаары сӱреен кӱч болгон эмей. Анчада ла кыштыҥ соок ӧйлӧринде.

Авиацияныҥ Туулу Алтайда тӱӱкизи 1960-чы  јылдарда башталган. Горно-Алтайский автономный областьтыҥ исполкомыныҥ 1963 јылда јӧптӧгӧн јӧбиле Майма јурттаҥ ыраак јогында аэропорттыҥ туразы, самолеттор отурар полоса-јер тудулып башталган. 1968 јылда «Горно-Алтайск» деп адалган аэропорт иштеп баштап ийген. Мында узуны 600 метрге јуукташ полоса-јерге Ан-2 таҥмалу самолеттор отурар аргалу болгон. 1972 јылда самолеттор учуп чыгатан, отуратан полоса-јердиҥ кеми узадылып, оноҥ артык јазалып, Як-40 таҥмалу самолеттор учар арга берген. Бу самолеттор Новосибирск ле Барнаул калаларга учкан. Бу ок 1972 јылда Горно-Алтайсктыҥ аэропортына Ми-8, Ми-2 таҥмалу вертолеттор келген ле олор Улаган, Артыбаш, Балыкчы јурттар јаар учуп баштаган. 1973 јылда Эре-Чуйда «Кош-Агаш» деп адалган аэропорт тудулган. Як-40 таҥмалу самолеттор бу ыраак аймакка учуп баштагандар. 1974 јылда Кӧксуу-Оозы аймакта база аэропорт тудулган ла Оймон ичиниҥ албатызын  Як-40 деп самолеттор тартып баштаган.

1970 јылдардаҥ ала 1990 јылдарга јетире областьтыҥ албаты-јоны теҥериле учар транспортло сӱреен кӧп јорыктагылап туратан. Је бу айалга 1995 јылына јуук ӧйдӧ чик-јок коомойтып, оныҥ бери јанында ӧйлӧрдӧ токтоордыҥ бери јанында болгон.  Горно-Алтайсктыҥ аэропорты кӧп шылтактардаҥ улам ижин токтодып койордо, аймактар јаар учатан рейстер база токтоп калган.

2010 јылда 15 јыл иштебей туруп калган «Горно-Алтайск» деп аэропорт јазалду иштердиҥ кийнинеҥ ижин ойто такып кӧндӱктирип ийген. 2011 јылда аэродром, самолеттор отурар ла турар јерлер, отторлу-сигналдарлу оборудование, аэрозал једимдӱ иштеп баштаган. Эмди 2300 метрге јетире узадылган полоса-јерге Боинг-737, А-139, А-320, Ту-204 таҥмалу ла јаан кемдӱ самолеттор отурар аргалу боло берген.

Бӱгӱнги кӱнде бистиҥ республика је ле деген аэропортту.  Кӱӱнзеген улус  самолётко отурып,  ороонныҥ јаан калаларындӧӧн бир де уур-кӱч јогынаҥ уча бередилер, кайра јанадылар. Москва, Санкт-Петербург, Екатеринбург, Омск, Казань, Красноярск… Јайгы ӧйдӧ самолеттор мындый  ууламјыларла јаантайын учкан ла учат. Кышкыда јаантайынгы рейстер деп, Москва (Домодедово, Внуково), Красноярск (Емельяново) деген ууламјыларды темдектеер керек. Анайда ок тергеебистиҥ ыраак аймактарына (Кош-Агашка, Кӧксуу-Оозына) уча беретен авиајолдор ачылганы база эптӱ боло берди.

Туй ла бир јыл кире кайра, 2020 јылдыҥ кандык айыныҥ бажында, Иркутсктыҥ «Сила» деп адалган авиакомпаниязыныҥ Ан-28 (L-410) таҥмалу самолетторы ыраак Кош-Агаш јаар учуп баштаган. Кышкы, кӱски, јаскы ӧйлӧрдӧ рейс-учуштар неделеде ӱч катап ӧткӧн. Понедельник, среда, пятница кӱндерде. Јайгы ӧйлӧрдӧ рейстердиҥ тоозы кӧптӧгӧн болгон. Баштапкы учуштардаҥ ла ала самолётло јорыктаган улустыҥ тоозы кӧп болгон, бир де рейс куру болбогон.

Бӱгӱнги кӱнде аэропорттыҥ ижин јиит кижи Миржан Айдынбекович Мандаев башкарат. Ол бойыныҥ ижи керегинде мынайда куучындаган: «Кош-Агаштаҥ Горно-Алтайск калага јетире бир частыҥ туркунына учуп баратан арга бар болгоны бистиҥ улуска сӱреен эптӱ боло берди. Эре-Чуйдыҥ улузы самолётко отурып, кала јаар керек-јарагына, эмчиликке, ижи-тожы аайынча керектерге учуп барып келерин  јакшызынат. «Сила» авиакомпанияныҥ јааны Андрей Александрович Богданчиков бистий ыраак аймактыҥ айалгазын оҥдоп, баштанат. Эмди бистиҥ аэропорт улус отуратан, регистрация-темдек ӧдӧтӧн аэрозал-туралу болуп калды. Бу эптӱ ле сӱреен керектӱ ишти баштаган ла учы-куйнына јетирген улус деп, мен бистиҥ тергеениҥ башчызы  Олег Леонидович Хорохординди ле аймактыҥ јааны Серикжан Муратканович Кыдырбаевти аҥылап темдектеер эдим. Бу улус самолёт учар, аэрозал тудулар деп амадуны, јӧптӧжӱни тоолу јыл кайра тургускан эди. Бӱгӱн албаты-јонныҥ јол-јорыгы јеҥилгенин кӧрӱп јадыс».

Миржан Айдынбековичтиҥ темдектегениле болзо, бӱгӱнги кӱнде самолёттор ары-бери улай ла учкулап јат. Балдарга, јаан јаштуларга, студент-ӱренеечилерге билдирлӱ јеҥилтелер болот. Јеҥилте-скидкалар кезикте 12 проценттеҥ 80 процентке једе берет. Бир рейс-учушла 15 кижи уча берер аргалу. Билеттер интернет, телефон ажыра садылат. Јаҥы аэрозал-тураны Барнаул каланыҥ «Модуль» деп адалган ООО-зы бӱгӱнги кӱнге келиштире, соок јерлердиҥ некелтелери аайынча туткан. Эмди улуска самолётты сакып аларга сӱреен эптӱ.

Учар полоса-јер азыйгы аэропорттоҥ арткан. Ол чыныктай јазалып, јылдыҥ кажы ла ӧйинде аруталып јат. Кардаҥ, кирдеҥ арчыйтан ишти аймактыҥ тӧс јуртыныҥ подрядчик-ишчилери јӧптӧжӱ аайынча бӱдӱрет. Полоса-јерди эбире элбек јалаҥдар болордо, мал-ашты јууктатпайтан иш база бар. Оныҥ учун оныҥ эки јанынаҥ алты километрге једер јерлер быјылгы јайда туйукталып чыныкталар. Окылу алза, аэропортто оныҥ башкараачызы Миржан Мандаевтеҥ ӧскӧ эки каруулчык, оноҥ мал-ашты  јууктатпайтан бир кижи иштегилейт. Олордо иштейтен бойыныҥ башка кыбы бар. Миржан Айдынбекович бойы финансист ӱредӱлӱ. Мынаҥ озо ӧйлӧрдӧ ол Сайлугемниҥ ар-бӱткендик паркында иштеген. Эмди ол тӧрӧл аймагыныҥ јаҥы аэропортыныҥ ижин башкарып јат.

Текши алза, «Сила» авиакомпанияныҥ мындый ок самоледы Кӧксуу-Оозы јаар база учуп јат. Бӱгӱнги кӱнде ыраак Улаган аймакта аэропорт ачар деген куучын-эрмек ӧдӧт. Бу да ыраак јурттарлу аймак јаар  самолеттор учуп баштаза, эл-јонго јол-јорыкка јӱрерге сӱреен јеҥил болор эди.

Теҥериниҥ телкемдериле јӱретен транспортло иштеп турган улустыҥ бӱдӱрип турган ижи сӱреен каруулу. Самолётту јорыктаарга кӱӱнзеген кажы ла кижиниҥ јӱрӱми олордыҥ колында.

Адакыда, јаан учурлу ла каруулу иш бӱдӱрип турган јиит ӧмӧликке айас теҥери, једимдӱ иш  кӱӱнзейдис.

А. МАЙМАНОВА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуруктары