Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Кӱнчектер» – кӱнниҥ кӱлӱмјизи, кӧрӧӧчилердиҥ кӧӧрӧми

18.03.2021

Горно-Алтайсктагы педколледжте, алты јыл мынаҥ кайра, 2015 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 1-кы кӱнинде, алтай јииттердиҥ «Кӱнчечектер» деген јайаандык ӧмӧлиги тӧзӧлгӧн.

Јайаандык ӧмӧликтиҥ туружаачылары, ӱренеечилер јаҥарлап, албатыныҥ кӱӱлик ойноткыларыла ойноп, алтай поэттердиҥ чӱмдеген ӱлгерлерин кычырат.

Алтай бӧлӱктиҥ јааны Марина Анышева јайалталу балдардыҥ ӧмӧлик-студиязын тӧзӧӧр амадулу иштеген. Ӱренеечилердиҥ јайалтазын чечкени олордыҥ ӱредӱзине де, кийнинде јӱрӱминде де керектӱзин ол јакшы билген. Ӱредӱчиниҥ јолында  база бир ченемелдӱ, јайалталу ӱредӱчи Лариза Лебедева јолыккан. Олор экӱ текши тилди тапкан, ӧмӧлик-студияны ачары јанынаҥ куучындашкан.

Бу керектӱ ле тузалу ӱлекерди јӱрӱмге кийдирерге јаан болуш-јӧмӧлтӧзин педколледжтиҥ директоры Ольга Облецова, оныҥ ордынчызы Евгения Быкова јетиргендер.

Онойып, студия-ӧмӧликти тӧзӧп, иштеерге јӧбин берген Лариза Михайловна албатыныҥ кӱӱлик ойноткыларын јууры, туружаачылардыҥ кеп-кийимдерин јакыдып кӧктӧӧри јанынаҥ сурактарды тургусты. Онойдо ок Л. Лебедева бойыныҥ тургускан программазыла таныштырды: 1) вокал, эстрадный ла албатыныҥ јаҥар кожоҥдоры; 2) алтай кӱӱлик ойноткыларла ойнооры; 3) чӱмдемел сӧс, бичиичилердиҥ, поэттердиҥ чӱмдемелдерин эске кычырары. Программаны педколледж јараткан.

Студия тӧзӧлгӧн баштапкы ӧйдӧ ӱлекердиҥ окылу башкараачызы Ольга Облецова, ӱлекердиҥ авторы Марина Анышева, кураторы Евгения Быкова болгон.

Оныҥ кийнинеҥ педколледжтиҥ кажы ла бӧлӱгиниҥ группаларыла јӱрӱп, алтай тилин билер балдарла куучын-эрмек ӧткӧн. Ондый јартамалду иштиҥ кийнинеҥ студияга јӱрерге 35 бала кӱӱнзеген. Је студияныҥ тӧзӧгӧзи алтай бӧлӱктиҥ балдары болгон.

Кӱӱлик ойноткылардыҥ узы Михаил Наурчаков студияга 6 топшуур јазап берген. Абаканныҥ ченемелдӱ устары белетеген кӱӱлик ойноткылар  (топшуур, икили, комус) јаан арга-болуш болгон деп айдар керек.

Јайаандык ӧмӧликтиҥ туружаачыларын ойноткыларла ойноорго ченемелдӱ педагог-репетитор Сергей Санашкин ӱреткен.

«Кӱнчечектер» ӧмӧликтиҥ туружаачыларына јаркынду ла јараш,  су-алтай ууламјылу кеп-кийим керектӱзин ӧй кӧргӱскен. Педколледжтиҥ башкараачылары бу да керекке ајаруны салып, кеп-кийимди ус кӧкчи Надежда Майхиевага јакыдып кӧктӧткӧн. Кыстардыҥ сыргаларын, шаҥкыларын, јарангыштарын јаан ус Лариса Кукакова јазап белетеген.

Студия-ӧмӧликке Сергей Санашкин бойыныҥ кӧп тоолу кожоҥдорын сыйлаган. Је оноҥ ол амыралтага барарда, ордына педагог-репетитор болуп Хакасияныҥ кӱӱлик училищезин божоткон аҥылу ӱредӱлӱ јиит Айдар Саланханов келген.

Айдар Станиславовичке баштадып, студия баштапкы катап «Студенческая весна» фестивальда алтай рэп кычырып, 3-чи јер алган эди. Оныҥ кийнинде педагог-репетиторго АР-дыҥ госфилармониязыныҥ артизи, кожоҥчы-инструменталист Артем Чепконаков кычырылган. Бойы ус јиит студияга эки јанду тӱҥӱр јазап берген.

Јайаан ӧмӧликтиҥ эҥ баштапкы туружаачылары ӧмӧлигин «Кӱнчечектер» деп адаган. «Јаркынду, јараш кӱнчечектер кӱнле кожо јайылып, јердиҥ ӱстин бӱркеп ийет, эл-јонныҥ кӱӱн-санаазын кӧдӱрет, јажыл јайдыҥ келгенин керелейт» – деп, јииттер куучындады.

Шак ол ӧйдӧҥ ала «Кӱнчечектердиҥ» ады кӧп тоолу байрамдарда, кӧрӱ-маргаандарда угулат. Кӧп тоолу кайралдары олордыҥ једимдерин јарт керелеп јат. «Кӱнчечектер» тӧрӧл педколледжиниҥ адын оморкодулу ла бийик апарат. Олор Алтай Республика, Россия, Сибирь кеминде ӧткӧн кӧрӱ-маргаандарда туружып, байгалу баштапкы јерлерге јолду чыгат.

Студия-ӧмӧлик, темдектезе, Белокурихада ӧткӧн «Жемчужина Сибири», Москва калада (2019 јыл) болгон «Талант без границ», Сибирь тергеезинде «Шанс» деген кӧрӱ-маргаандарда бийик кеминде турушкан. «Шанстыҥ» учредительдери Чехия, Монголия, Турция, Калмыкия болгон. Ӧмӧликтиҥ улузы Алтай Республикада Чага байрамныҥ, Јылгайактыҥ, Эл Ойындардыҥ, кайчылардыҥ калыктар ортодогы Курултайларыныҥ јаантайынгы  ла эрчимдӱ туружаачылары.

«Кӱнчечектер» Кан-Оозы, Кош-Агаш аймактардыҥ школдорыла «Ачык эжиктиҥ кӱни» деген ӱлекерле јорыктаган. Онызын јурт јердиҥ балдары ӱредӱзин божодып, педколледжке келип ӱренерине керектӱ јартамалду иш деп айдарга јараар.

Чӱмдӱ сӧстиҥ репертуарында јарлу алтай поэттердиҥ ӱлгерлери кирет. Кӱӱлик  ойноткыларла ойноорыныҥ репертуарына кай, кай чӧрчӧктӧр кирет. Темдектезе, Эмиль Теркишевтиҥ кожоҥдоры, Алан Темеевтиҥ чӱмдемелдери. Байа вокальный деген репертуарга Александр Тозыяковтыҥ, Ия Ишминаныҥ, Ӧлӧштӧй Тадиновтыҥ, Сергей Санашкинниҥ, Радмила Мажлаеваныҥ, Марина Саксаеваныҥ ла о. ӧ. кожоҥдоры кирет.

Педколледжти, онойдо ок «Кӱнчечектер» ӧмӧлик-студияны божоткон талдама ӱренеечилер кӧп. Олордыҥ тоозында Эркелей Манатова, Александра Тайборина, Эркин Талбаков, Алтынсай Байталакова, Ян Кокпоев, Алан Топчин ле о. ӧ. Тургуза ӧйдӧ студияныҥ эрчимдӱ туружаачылары, јайалталары Айсур Лепетов, Дима Бачишев, Эдуард Тадышев, Аруна Санашева, Ай-Сулу Кободекова.

Педколледжте ӱредӱзин божотсо, балдарга онойдо ок студияныҥ туружаачызы болгон ло оны божотконын керелеген сертификат табыштырылат. Шак ондый сертификатту јииттерге школдо иштезе, кружоктор ачарга јарамыкту арга бар. «Кӱнчечектердиҥ» туружаачылары болзо, кийнинде олор јаҥыс та кожоҥчылар болор эмес, је олор баштамы класстардыҥ ӱредӱчизи болуп, јаҥы ӱйениҥ болчомдорыныҥ јайалтазын чечер.

Бичимелдиҥ учкары студия-ӧмӧликтиҥ адынаҥ «Кӱнчечектер» деген ӱлекерди јӱрӱмде кийдирерге јаан болужын јетирген Ольга Облецовага, Евгения Быковага, Марина Анышевага, Лариза Лебедевага, онойдо ок Михаил Наурчаковко, Артем Чепконаковко, хакас устарга, Сергей Санашкинге, Надежда Майхиевага, Лариса Кукаковага алкыш-быйан айдар керек.

А. САНАШЕВА белетеген

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина