Кош-Агаш аймактыҥ баштапкы јааны

22.03.2021

Эзен-амыр јӱрген болзо, тулаан айдыҥ 20-чи кӱнинде Мураткан Бейсенович Кыдырбаевке 70 јаш толор эди. Мураткан Кыдырбаевтиҥ чыккан-ӧскӧн јери Мукур-Таркаты јурт. Оныҥ ада-энезиле мен кожо иштегем. Бейсен Иванович фронтовик, Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачызы. Ол Мукур-Таркатыда колхозтыҥ председателиниҥ ордынчызы, оноҥ јоон малдыҥ фермазыныҥ башкараачызы болгон. Энези, Качыбай деп кижи, кӧп јылдарга колхозтыҥ бухгалтери болгон, оныла коштой женсоветтиҥ јааныныҥ ижин бӱдӱрген.

Јууныҥ кийниндеги ӱйениҥ улузы бойыныҥ балдарын ишке темиктирерине, чындык ла чыдамкай болорына јаан камаанын јетирген. Кыдырбаевтердиҥ билези Эре-Чуй ичинде јаан тоомјылу биле болгон. Бейсен ле Качыбай кӧп балдар азыраган: Аблайкан, Мураткан, Тодо, Куанышбек, Айкӱмӱс, Акыйыс. Кыдырбаевтердиҥ балдары мениҥ кӧзимче ле ӧскӧн.

Экинчи уулы Мураткан Бейсенович Мукур-Таркаты јурттыҥ школында сегис классты божодып, јурт ээлемниҥ Бийск каладагы техникумын ӱренип божоткон. Совет Черӱде молјузын бӱдӱрип, ишмекчи јолын тӧрӧл колхозында тракторист, јурт ээлемниҥ машиналарыныҥ механиги болуп баштаган. Ӱренип турарда, јайгыда колхозтыҥ тракторыла кандый ла иштерди чыҥдый бӱдӱрип туратан. Техникумды божодоло, иштеп турган ӧйдӧ лӧ Барнаул каланыҥ јуртээлемдик институдын божодып, тӧрӧл јуртыныҥ эҥ баштапкы бийик ӱредӱлӱ билимчи-агрономы болгон.

Јиит механизатор, билимчи-агроном кижиге јаан ырыс келишкен деп айдарга јараар. Нениҥ учун дезе ол тушта Чуйдыҥ чӧлин билимчилер баштап ла шиҥдеп, маала ажын отургызып баштаган. Бу ишти ченемели бийик Анатолий Винокуров, Владимир Бютиский деп агрономдор баштаган болгон. Таркатыныҥ качан да тузаланбаган ээн чӧлинде малга азырал ӧскӱрерге, ӧлӧҥгӧ суланы ӧскӱрерге чӧлди томура субактар тартып, сугарар иш башталган. Мураткан Бейсеновичке баштадып, колхозтыҥ механизаторлоры тыҥ ла иштеген. Озо баштап олор субактар каскан, таш терген, оноҥ кыра јазап, аш салып, јаан иш иштеген. Ол тоодо: Яков Богданов, Иван Истомин, Иван Термишев, Николай Керексибесов, Алексей Амыров, Володя Мандышканов, Георгий Казакпаев, Александр Ултариков, Казес Серикпаев. Таркатыныҥ чӧлин сугарып, колхозтыҥ малына азыралды артыгынча белетеп турган болгон.

Ол ӧйдӧ колхозто ченемелдӱ ээлемчилер база болгон, олор — колхозтыҥ председатели Тошкен-Тургат Асеевич Сейсекенов, полеводтор Топый Байрамов, Мурзагалий Ахметов, о. ӧ. Маала ажын отургызар эҥ ле тыҥ ченемелди ады јарлу тракторист, Октябрьский революцияныҥ ла Иштиҥ Кызыл Маанызыныҥ ордендериле кайралдаткан Яков Чибикович Богданов деп кижи берген. 1974-1975 јылдарда бир муҥ гектардаҥ артык јерди кыралап, 50-51 муҥ центнер азырал белетеп туратан.

1978 јылда Мураткан Кыдырбаев Иштиҥ Кызыл Маанызы орденле кайралдаткан «СССР-дыҥ 50 јылдыгы» деп колхозтыҥ председателине кӧстӧлгӧн. Мураткан Бейсенович ол јылдарда башкараачы јайалтазын ачып, јаан иштер бӱдӱрген. Малчылардыҥ турлуларына 600-ке јуук эне койлор тӧрӧдӧтӧн кажаандар, малчылар јадар јаан туралар туткан. Кажы ла турлуда мылча, электроотло јеткилдеерге движок, газплита, телевизор. Јиит председатель ичкери јӱткӱп, јаҥы ээжилер бедиреп, колхозтыҥ экономиказын тыҥыдарга тере уужаар, будыыр цех ачкан.

Мураткан Бейсенович 1991-1993 јылдарда Кош-Агаштыҥ райисполкомыныҥ председатели, 1993-1999 јылдарда Кош-Агаш аймактыҥ администрациязыныҥ јааны болуп иштеген. Ол ӧйлӧр эҥ ле кӱч јылдар болгон. Нениҥ учун дезе совет јаҥ, компартияныҥ башкартузы јайрадылган ӧй. Колхоз-совхозтор јоголып, јурт јерлердиҥ улузы иш јок арткан, экономика бузулып, акчага инфляция болгон ӧйлӧр. Мураткан Бейсеновичке, социализмниҥ ӧйинде иштеп таскаган кижиге, мындый јаан солынталарлу ӧйдӧ албатыныҥ бажында турарга уур-кӱчтер једишкен ле. Је ол бир де јана баспай, учына јетире тартыжып иштеген.

Мураткан Бейсенович бу ак-јарыктаҥ арай эрте сала берген. Ол бойы ойынчы, кӱӱнзек, ак сагышту, кӱчи јеткенче болужар кӱӱндӱ јӱрер кижи болгон. Кош-Агаш аймактыҥ тӱӱкизинде аймактыҥ эҥ баштапкы јааны болуп артар. Эре-Чуйдыҥ эркетендӱ уулдарыныҥ бирӱзи. Эш-барааны Адеш Кустубаевнала эптӱ, нак јуртаган, бир уул, ӱч кыс азыраган. Муратканныҥ уулы Серикжан Кыдырбаев адазыныҥ баштаган јолыла барып јат. Тургуза ӧйдӧ ол Кош-Агаш аймактыҥ муниципалитединиҥ јааны. Адалар эдерге амадаган иштерди ол эрчимдӱ бӱдӱрет.

Б. КАРУЛОВ,

РФ-тыҥ јурт ээлеминиҥ нерелӱ ишчизи, иштиҥ ветераны

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина