Алтайдын Чолмоны

Базынчык койлордыҥ, ач бӧрӱлердиҥ салымы — сценада

29.03.2021

Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда тулаан айдыҥ 19-чы кӱнинде режиссер Вячеслав Смирновтыҥ тургускан «Волки и овцы» деген ойын-кӧргӱзӱзиниҥ премьеразы ӧтти.

Режиссер В. Смирнов ойын-кӧргӱзӱ керегинде мынайда куучындады: «Бичиичи А. Н. Островский «Волки и овцы» деген каткымчылу драмалык чӱмдемелин 1875 јылдыҥ бажында бичип баштайла, бӱткӱлинче кӱскеери тӱгескен. Ол ло јылдыҥ јаҥар айыныҥ бажында пьеса Александрийский театрда, оныҥ кийнинде, эки неделениҥ бажында, Москвада Малый театрда тургузылган. Малый театрда бӱгӱнги кӱнде бу пьеса тӧрт сааттыҥ туркунына ӧдӧт.

Мен, режиссер кижи, байагы пьесаны-текстти эмеш кыскартып, эмдиги ӧйгӧ келиштире-эптештире јазадым. Нениҥ учун дезе текстти бӱткӱл бойын алза, ол сӱрекей јаан. Јетирӱниҥ агыны јык толо, артыгынча. Онызын режиссердыҥ бойыныҥ кӧргӧни, кӱӱнзегени деп айдарга јараар.

Ойын-кӧргӱзӱ «Волки и овцы» деп адалганында бойыныҥ аҥылу учуры бар. Мында јаҥыс та башка-башка геройлор ортодо ӧдӱп јаткан тартыжу керегинде айдылып јаткан эмес. Је онойдо ок «бӧрӱлердиҥ ле койлордыҥ» јондыгында колбулар бек болгоны ла бӧрӱлердеҥ койлор до, койлордоҥ бӧрӱлер де болор аргазы бар. Бичиичи јаан акча учун ӧткӧн аҥдашты кӧргӱзет.

«Койлор» базынчык, айдарда, оныҥ учы-куйны јарт ла болгодый… Је, бӧрӱлер база бир ээчиде аскан «кой» учун согушта «бой-бойыныҥ кејирин кезе тудуп, согушпас па?!» деген сурак турат.

Ойын-кӧргӱзӱниҥ јурукчы-тургузаачызы РФ-тыҥ нерелӱ јурукчызы Валерий Тебеков, кӱӱле Эрелдей Бештинов кееркетти. Сценограф Аржан Ютеев, актердыҥ сценада кыймыктанары аайынча педагог Айдар Унатов, кожоҥло-вокалла Жанетта Тонова једимдӱ иштедилер.

Актерлордыҥ кеп-кийимдери эмдиги ӧйдиҥ ле ол ок ӧйдӧ классикага јуукташтыра кӧктӧлгӧн деп айдарга јараар. Јиит јурукчы Аржан Ютеев ойын-кӧргӱзӱниҥ сӱр-кебери эдип бӧрӱниҥ азу тиштерин, бӧрӱлердиҥ-барынтычылардыҥ бӱдӱмин јураганын кӧрӧӧчилер ајарып кӧргӧн болор деп сананадым.

Ойын-кӧргӱзӱни кӧргӧн кӧрӧӧчилер бир рольды эки актер ойногонын база аҥылаган болор. Мында бир кижиниҥ эки санаазы, мекеленгени, сӱмеленгени кӧргӱзилет. Кижиниҥ ак ла кара јаны јарыкка чыгарылат. Кижи бир ӧйдӧ казыр аҥ, база бирде – базынчык кой. Кӧрӧӧчиге јӱрӱмде, јондыкта улустыҥ кылык-јаҥыныҥ кемин кӧрӧр, ылгаар јайым арга берилет».

Вячеслав Таласпаевичтиҥ айтканыла, ол Островскийдиҥ пьесазынаҥ тыҥ ыраабаган, беш бӧлӱк-действиени онойдо ло артыргыскан. Кӧргӱзӱде ӧдӱп јаткан керек-јарак база бир болуп кубулат — сценада кӧп тоолу улус ӧрӧ-тӧмӧн кыймыгуда, шакпыртта. Тӧс сурак — акча, калаш, аш-курсак. Мынызы бистиҥ бӱгӱнги ӧйгӧ келижет, ачык айдыныш, некелте, ижемји. Театрдыҥ сценазында колдорында чемодан, кейс тудунган ла ӧрӧ-тӧмӧн сунган улус кидим садыжуда. Кем кемге де садынат, кем кемди де садып алат.

Оноҥ ары бу ойын-кӧргӱзӱде ӱчинчи перфомансты — сӱӱштиҥ учурыныҥ кубулганын кӧрӧдис. Сӱӱш база садылат. Кезик аразында ол јадын-јӱрӱмниҥ эбин, сӱмезин, ээжизин билбес те болтыр.

—Мен бу да учуралда Островскийдеҥ тыҥ ыраабадым. Је суракты эмеш курчыда тургустым. Јиит, јаш улус акча-јӧӧжӧгӧ болуп бойынаҥ јаан улуска барат. Бӱгӱнги кӱнде бу мындый сӱӱш јондыкта јаан јол алынат.

Оноҥ ары јаан эмес јака калада сандыраш, ӧкпӧӧриш, ижемји. Олорго тӧс јердеҥ јаан јамылу, аргалу-чакту сайыт Беркутов (Вадим Деев) келип јатканы керегинде солун табыш келет. Ол сакыбаган јанынаҥ бай ла јиит тул келин Евлампия Николаевна Купавинаны (Арунай Тазранова, Маргарита Гринь) «јип» салат эмезе садып алат..

Мен «Волки и овцы» деген ойын-кӧргӱзӱниҥ учын Островскийдеҥ эмеш башка эттим. Сценада актерлор бир кижинеҥ јыгылат. Је оноҥ Аполлон Викторович Мурзавецкий (Айдын Бадыкин, Алексей Синьков), Мурзавецкаяныҥ јеени, нӧкӧриниҥ колынаҥ тудуп, ӧрӧ тартарга болужат. Онойып ончо актерлор кол-колынаҥ тудужып, ӧҥдӧйӧт, ичкери базат.

Мен сценадагы артисттер ажыра ончо улуска јӱрӱмде садыныш-садыжу да болзо, је јӱректе ару, чындык, сӱӱш, ижемји, турумкай, бӱдӱмји, ап-ару кӱӱн-санаа артат — онызы дезе эҥ јаан байлык деп айдарга санангам. Јӱрӱмниҥ, кижиниҥ, салымныҥ јайым, јараш јаны база бар ине. Кижиде садылбайтан-сатпайтан ӱргӱлјик байлыгы база барын ундубайлы — деп, режиссер айткан.

***

А. Островскийдиҥ «Волки и овцы» деген пьесазындагы керектер 19-чы чактыҥ јетенинчи јылдарында ӧдӧт. Автор бойыныҥ ӧйинде ӧткӧн чакты эмеш кырпый алган болзо, бисте дезе оныҥ бистиҥ бӱгӱнги ӧйгӧ, чакка јеткенин кӧрӧр арга болды. Эмезе ӱч чактыҥ јадын-јӱрӱми, улузы элбеде, тереҥжиде кӧргӱзилген деп айдарга јараар.

Вячеслав Смирновтыҥ тургускан ойын-кӧргӱзӱзинде театрдыҥ алтай ла орус труппазыныҥ актерлоры ончозы турушканын темдектеер керек. Јиит јайалталарла коштой бир ууламјыда РФ-тыҥ ла АР-дыҥ нерелӱ артисти Ираида Охрина, АР-дыҥ нерелӱ артисттери Виталий Перчик, Игорь Тодошев, Аржан Товаров эрчимдӱ ойнодылар. Јиит актерлор Александра Суховеркова, Айдын Бадыкин, Алексей Синьков, Светлана Чельчикова, Анастасия Казанцева, Арунай Тазранова, Маргарита Гринь, Эльмира Челтенова, Ирина Карпова, Ашина Торломоев, Эмиль Колбин, Игорь Тазранов, Айдар Унатов бийик кеминде ойнодылар.

Учурал келишсе, эл театрда база катап ӧдӧтӧн  «Волки и овцы» деп ойын-кӧргӱзӱге амадап барып келигер. Мында режиссердыҥ алкы бойыныҥ кӧрӱми, актерлордыҥ ойыны слерди јилбиркедеринде алаҥзу јок. Бу јӱрӱмде койдыҥ кебин тартынган бӧрӱни де, онойдо ок ач, калју-казыр кокойокты та кӧрӧргӧ келижет. Оныҥ учун кӧргӱзӱни кӧрӧӧчи бойыныҥ кӧзиле кӧрзӧ, артык ине.

К. ПИЯНТИНОВА

С. ОРОЕВТИҤ фотојуруктары