Алтайдын Чолмоны

Јашӧскӱрим – келер ӧйис

29.03.2021

Тулаан айдыҥ 23-чи кӱнинде Кан-Оозы јуртта аймактыҥ јашӧскӱриминиҥ форумы ӧткӧн. Оны ӧткӱретен баштаҥкайды «Кан-Оозы аймак» муниципал тӧзӧлмӧниҥ јааны Рустам Кокушев эткен.

Форумда аймактыҥ бастыра јурт јеезелериниҥ јашӧскӱрими, айылчылар турушкан деп айдар керек. Бу јуукта Кан-Оозы аймакла ишмекчи јол-јорыкла болуп, ӧткӧн форум керегинде куучындап берзин деп, аймактыҥ јааныныҥ ордынчызы Амаду Ачаповко баштанганыс. Амаду Николаевичтиҥ айтканыла, аймактыҥ  јааны бойы да јиит кижи, јанында иштеп турган улус база јиит. Бу ла ӧйдӧ ол улустыҥ тоозында ченемелдӱ специалисттер бар.

–Темдектезе, кандый бир ӱлекерлер аайынча иштерде биске јурукчы Аржан Ютеев болужын јетирет. Анайда ок бисле кожо сценарист, кӱӱчи Шоҥкор Модоров, архитектуралык, тудум иштер аайынча ӱлекерлер белетеп турган Валентина Челтугашева иштейт. Ол бойы каланыҥ администрациязында иштеген. Мынайып, бис, бир канча кижи, башка-башка ӱлекерлер сананып табып, олорды белетеп иштегенис, президенттиҥ гранттарында турушканыс. Калганчы ижис – аймактыҥ визит-тӧс јериниҥ ӱлекери болор.

Мындый иштерди эдип те турган болзобыс, бойыстыҥ ла алдыста эдип турган болуп каладыс. Јондык дезе, тууразында артып калат. Эл-јондо до бойыныҥ санаа-шӱӱлтелери, кӧрӱми бар. Айса болзо, јакшы шӱӱлтелер айдар эмезе олорго ӧскӧ немелер керек болуп турган? Мынайда сананып, јондыкла эрмек-куучын тӧзӧӧр деген амадула баштапкы туштажуны јашӧскӱримле ӧткӱрер керек дегенис. Мынайып, аймактыҥ јашӧскӱриминиҥ форумын ӧткӱргенис. Форумга келген јииттерге кандый иш ӧткӱрип турганысты, аймакта кандый ӱлекерлер аайынча тудумдар тудуларын куучындаганыс. Улуска јараган деп айдар керек. Оныҥ кийнинеҥ јашӧскӱримниҥ шӱӱлтелерин укканыс. Шӱӱлтелер кандый ла болгон, кезиктери сӱреен јилбилӱ, кезиктери дезе кайкал телекейинеҥ немедий. Форумда турушкан јашӧскӱримниҥ кӧп сабазы бисте физкультурно-су-кадыкты тыҥыдар комплекс јок дешкен. Бис бу ууламјыда иштеп турганысты, андый ӱлекер бар болгонын ла бу комплекс тудуларын айтканыс. Кезик улус бассейн болгон болзо деп айдат. Је ол чыгымду деп сананадыс. Јашӧскӱримниҥ кезиги туу-чанала јыҥылагадый јер керек деген. Кан-Оозында, кар јатпай турган јерде, ол кӱчке келижер. Айса болзо, бир канча јылдаҥ бу да ӱлекер јӱрӱмде бӱдер…

Форумда айдылган шӱӱлтелер аайынча кандый тудумдар керек болуп турганын бастыра ла бичип алганыс. Бу ла ӧйдӧ аймакта кандый јарамыкту аргалар ла айалгалар бар болгоны керегинде база куучындашканыс. Сӱрекей јилбилӱ эрмек-куучын болгон. Мен бойым аймактыҥ администрациязында кандый арга бар, ол ло ӱлекерлерди белетееринде администрация кандый болуш јетирип турганы керегинде куучындагам. Темдектезе, «Калада јадар јакшынак айалга», «Граждандардыҥ баштаҥкайлары» программаларда туружадыс. Коммерческий эмес ӱлекерлерде туружадыс, президенттиҥ гранттарыныҥ фондына ӱлекерлер аткарадыс. Аймактаҥ бу грантты алган ӱлекерлердиҥ тоозы база кӧп. Коммерческий ӱлекерлерди јӱрӱмде бӱдӱреринде кандый болуш јетирер аргалубысты база айтканыс. Бизнес-планды канайда чын бичиирине ӱредерге болуш јетиредис – деп, Амаду Николаевич айткан.

Ӧткӧн форумда аймактыҥ јааны Рустам Кокушев аймактыҥ администрациязыныҥ ижиниҥ тӧс ууламјыларыныҥ бирӱзин – јашӧскӱримге јарамыкту политика ӧткӱрери болуп турганын темдектеген. Оныҥ айтканыла, јаҥыс јерде отурбас, тургускан амадуларга јединерге јӱткӱген јашӧскӱрим – эмдиги јондыктыҥ кыймыктанар ийдези болуп јат.

Рустам Владимирович аймакта тудулатан тудумдардыҥ ӱлекерлери, ол тоодо визит-тӧс јер, физкультурно-су-кадыкты тыҥыдар комплекс ле оноҥ до ӧскӧзи керегинде куучындап, јашӧскӱримди бу мындый ӱлекерлерди шӱӱжер иштерде эрчимдӱ турушсын деп кычырган.

Аймактыҥ депутаттарыныҥ Совединиҥ председатели Эркем Мекечинов јуулган јашӧскӱримге кӱӱнземелдерин база айткан. Ады-јолдоры текши республика ичинде јарлу  Шоҥкор  Модоров ло Аржан Ютеев албатыбыстыҥ культуразыныҥ ӧзӱмине ууламјылалган кӧп тоолу ӱлекерлер белетеген болуп јат. Олордыҥ бу форумныҥ ижинде турушканы бу керек-јаракка база да аҥылу ӧҥ кошкон деп айдар керек. Аржан Ютеев Кан-Оозы јуртта туткадый обзорный площадканыҥ ӱлекериле, анайда ок Горно-Алтайскта эткен ӱлекерлериле таныштырган. Албатыбыстыҥ сӱӱген байрамы – Эл-Ойынга јууктай ачылтазы болотон ӱлекери керегинде Аржан бир канча сӧс база айткан. Јайалталу јурукчы бу ӱлекер керегинде толо јетирӱ бербеген. Онызы јолду, јажыт болор учурлу.

Шоҥкор Модоровтыҥ белетеп, эдип турган ӱлекерлерин кычыраачыларыс база јакшы билер. Ол ло #ойно_пиано деп адалган ӱлекери каланыҥ эл-јонына сӱреен јараган эди. Шоҥкор бу ла оноҥ до ӧскӧ ӱлекерлери керегинде форумныҥ туружаачыларына толо куучындаган.

Кан-Оозы аймактыҥ јайалталу јииттериниҥ бирӱзи деп, Валентина Челтугашеваны айдар керек. Ол алган ӱредӱзи аайынча јӱзӱн-башка тудумдардыҥ ӱлекерлерин белетейт. Бу ууламјыда иштеп, јаан ченемел де алган.

Бу учуралда Валентина Челтугашева «Кан-Оозы аймактыҥ визит тӧс јери» ӱлекер керегинде куучындаган. Оныҥ темдектегениле, Кан-Оозы аймак јаҥыс ла јуртээлемдик аймак эмес, оныҥ јеринде анайда ок ар-бӱткенниҥ, археологияныҥ, культураныҥ кӧп тоолу байлыктары бар. Бу визит-тӧс јердиҥ амадузы – туристтерге ле айылчыларга јакшынак јетирӱлик јер тӧзӧӧри. Анда јербойыныҥ турбазалары, музейлери, конор туралары ла кафелери керегинде толо јетирӱлер, сувенирный продукцияны саткадый арга болор. Визит-тӧс јерди Кан-Оозы јурттыҥ јанында Кан суудаҥ ыраак јокто тудары темдектелет. Администрация бу объектти тударына 7,2 гектар јер чыгарган.

Бу ӱлекер керегинде куучындаган соҥында, Валентина Владимировна форумныҥ туружаачыларына аймактыҥ јарамыкту ла коомой дегедий аргаларын темдектезин деп сураган. Јарамыкту дегедийлерине ӧзӱм алынган јурт ээлем, муниципалитеттиҥ турган јери, оныҥ тӱӱкилик ле ар-бӱткендик байлыктары кирген болзо, коомойлорына транзитность, уйан ӧзӱм алынган туризм, јолдордыҥ чыҥдыйыныҥ кеми јабыс болгоны, амырайтан јерлер јок болгоны ла оноҥ до ӧскӧзи кирген.

Аймактыҥ администрациязы баштаҥкайлу јашӧскӱримге бастырајандай болуш јетирерге белен болгоны керегинде бу форумда айдылган. Эмди аймакта Јашӧскӱримниҥ соведи тӧзӧлӧр. Бу консультативно-јуундажар органды кандык айга јетире тӧзӧп салары темдектелет. Ого аймактыҥ бастыра јурт јеезелериниҥ эрчимдӱ чыгартулу улузы кирер.

Форумныҥ ижин тӱгезип тура, аймактыҥ  јааны Рустам Кокушев јашӧскӱримге эрчимдӱ болзын, ченемелдериле, шӱӱлтелериле ӱлешсин, темдектелген ӱлекерлер аайынча бойлорыныҥ санаа-кӧрӱмин айтсын деген кычыру эткен.

«Быјыл бисте јаан учурлу керек-јарактар болор – алтай албатыныҥ бойыныҥ кӱӱниле Россияга киргениниҥ 250 јылдыгы ла Алтай Республиканыҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 30 јылдыгы. Анайда ок албатыбыстыҥ сӱӱген Эл-Ойын байрамы бистиҥ аймакта ӧдӧр. Бу керек-јарактарды текши ийде-кӱчибисле бийик кеминде ӧткӱректер деп кычыру эдедим. Бис бирлик – бастыра иштерди эдип болорыс!» – деп, ол айткан.

Аймакта јол-јорыкта болуп, јурт јеезелердиҥ јаандарыныҥ: «Алдында ӧйдӧ улус балдарын ӱредерге каладӧӧн кӧчкӧн болзо, эмди ойто кайра кӧчӧт. Анчада ла 30 јашты ажа берген улус, билелер. Олор кайра јанып, мал-аш тудуп баштайт» деп айтканын уктыбыс.

Адакыда, Кан-Оозы аймакка бастыра ла ууламјыларда ичкери ӧзӱм кӱӱнзеп, каланы кӧстӧп јанып ийдис.

К. ЯШЕВ

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуруктары