Алтайдын Чолмоны

Суулардагы тош кайылза, јеткер болбозын деп

01.04.2021

Тулаан айдыҥ 30-чы кӱнинде Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин бистиҥ тергееде суулардыҥ тожы кайылып башталганынаҥ улам јеткер болбозын јеткилдеери јанынаҥ јаан учурлу суракты ајаруга алып, јеткер болдыртпазы аайынча камыстыҥ јуунын башкарып ӧткӱрди.

Алтай Республиканыҥ гидрометеорология ла айландыра ар-бӱткенниҥ, ай-кӱнниҥ айалгазы аайынча тӧс јериниҥ башкараачызы Валентин Декенев ар-бӱткенниҥ ле кӱн-айдыҥ бӱгӱнги кӱнде айалгазы керегинде јетирӱ эткен. Ол сууларды бӱркеген тоштор кайылып, суулар ачыларыныҥ баштапкы ӧйи-бӧлӱги быјыл, арткан јылдарга кӧрӧ, чик јок башка ӧдӧрин темдектеген.

Тулаан айдыҥ 20-чи кӱнинде Майма ла Турачак аймактардыҥ јерлериндеги кардыҥ бийиги 73-103 сантиметр болгон. Бу темдектелген нормадаҥ 16-18 сантиметрге бийик, Кӧксуу-Оозы аймакта текши кӧргӱзӱ — 16-31 см, арткан јерлерде — 2-8 см. Кан-Оозы, Чамал, Оҥдой аймактардыҥ кӧп саба јерлеринде кар чек јок эдип кайылып калган. Јердиҥ кыртыжыныҥ тоҥгоныныҥ кеми кӧп аймактарда 137-186 сантиметрге једет.  Турачак, Майма аймактарда — 20-36 сантиметр, Кош-Агаш аймакта — ӱч метрдеҥ кӧп. Эҥ ле соок кӱндер болуп турган аймактыҥ бу кӧргӱзӱзи јылдыҥ ла болуп турган орто кемине келижип јат.

Валентин Декеневтиҥ айтканыла, кӧп суулардыҥ тошторы кайылып баштаган ла тоштор оодылып, суулар ачылып баштаган. Је кезик сууларда тош эмди тургуза кыймыгы јок туруп јат. Ондый да болзо, тергееде суулардагы тоштор кайылып баштаганы норма-кеминеҥ 5-10 кӱнге эрте деп, ол темдектеген. Кандык айдыҥ 10-чы кӱни кирезинде республиканыҥ бастыразына јуук сууларында тоштор текшилей кайылып калар деп прогноз-белге бар. Је бу ла ок ӧйдӧ тошторы кайылбаган јерлердеги тошторды оодор, кӱрлердиҥ кырындагы тошторды суулар ажынары јеткелекте кыймыктадар иштерди баштаар керек деп, В.  Декенев јетирген.

Россияныҥ МЧС-ныҥ Алтай Республикадагы баш башкартузыныҥ јааныныҥ молјуларын удурумга бӱдӱреечи Александр Романовтыҥ јуунда айтканыла,  сууларды бӱркеген тоштор кайылып-оодылар тужында јеткер болбос айалгалар тӧзӧлӧр учурлу деген јакарулар бастыра аймактардыҥ јаандарына, јеткер болдыртпазы јанынаҥ иштеп турган бӧлӱктерине 2021 јылдыҥ кочкор айыныҥ 16-чы кӱнинде эдилген. «Је белетеништӱ иштер Чой аймакта толо кеминде ӧткӱрилбеген, Турачак аймак јаскы суу-јеткерге тыҥ  алдырткадый аймак деп чотолып та турза, мында бу иш эмдиге башталгалак» — деп, ол темдектеген. Сурак ајаруга алынбаза, кандый да иш ӧткӱрилбезе, аймактыҥ Дмитриевка ла Озеро-Куреево деген јурттары сууга алдыртар деген чочыду бар. Бу јурттарда текши тооло 700-800 кижи јуртап јат.

Олег Хорохордин Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы, АР-дыҥ башчызыныҥ ла башкарузыныҥ аппарадыныҥ башкараачызы Михаил Маргачевко Турачак аймакта айалганыҥ аайына чыксын деп јакару берген. «Эл-јонныҥ јадын-јӱрӱмине јеткерлӱ айалга тӧзӧлбӧзин деген амадула бу аймактыҥ башкараачыларына КЧС јакару берген ле бу јакару ајаруга алынбаган. Турачактагы айалганы ајаруга алып, тӱрген-тӱкей аайына чыгар керек» — деп, ол јакарган.

Александр Романовтыҥ куучындаганыла, тергееде суулардыҥ тошторы кайылганы, суулардыҥ кеми канча кире болгоны јанынаҥ бастыра айалга-керектерди ајаруда тударга, стационарный гидрологиялык 23 пост иштеп јат. Јаскы суулардыҥ кеми канча кире болгонын кажы ла кӱн кемјиир 36 пост ишке белен. Суулардыҥ тожыныҥ, кардыҥ јаскы кайылыжы чочыду-јеткер јогынаҥ ӧдӧрин ајаруда тударын оперативный  23 группа јеткилдеер. Онойдо ок кажы ла кӱндеги айалга керегинде  јетирӱлердиҥ мониторинги болзын деп, теҥериле пилот јогынаҥ учар аппараттардыҥ аргалары база тузаланылар.Текши тооло республикада бу јаскы кӱч ӧйдӧ јеткер болдыртпазында 2058 кижи иштеери, техниканыҥ 614 единицазы, суула јӱрер 33 техниказы, ӱч вертолет, пилот јогынаҥ учар ӱч аппарат тузаланылары темдектелген ле бӱгӱн олор бастыразы ишке белен.

Кандык айдыҥ баштапкы онкӱндӱгинде бастыра республиканыҥ сууларында айалга кандый деп билерге, Ми-8 таҥмалу вертолет тергеени эбиреде учар ла чокум јетирӱ јарлалар. Аймактарда, јурттарда јадып турган улуска текши јетирӱлер јетирер эп-аргалар база белетелип калган. Кезем ле кӱч айалгада смс-јетирӱлер тузаланылары база пландалган.

Алтай Республиканыҥ граждан коруланыш, јеткер болдыртпазы ла ӧрттӧҥ чеберленери аайынча комитединиҥ јааны Юрий Леонтьев керде-марда јаан чочыдулу айалга тура берзе, 17 муҥ кижини удурумга јаттыргызар јерлер белетелген деп куучындаган. КЧС-тыҥ јӧбиле бу реестр јӧптӧлгӧн.

Онойдо ок бу јуунда эл-јонды чыҥдыйы јакшы суула јеткилдеери аайынча јасакбериминиҥ некелтелериҥсурактары шӱӱжилген. Јаскы ӧйдӧ аймактарда сууныҥ водопроводторыныҥ айалгазын кыйалтазы јогынаҥ шиҥдезин деп шӱӱлте-јакылта сурак муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јаандарына эдилген. Суулары јараттарынаҥ ажынгадый јерлерде  улус ару суула јеткилделер учурлу деген сурак јазап шиҥделер ле мындагы башкараачылар чочыду болгодый айалгага белен болор учурлу.  Онойдо ок эл-јонго јетирӱлер јетирер эп-аргалардыҥ айалгазы кандый болгонын ајаруга алзын деп јакылта аймактардыҥ бастыра јаандарына эдилди.

Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы