Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Јӱрек тӧзи отту болзо…

05.04.2021

М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотекада тоолу кӱндер кайра Вячеслав Ядагановло, ӱч јуунты-бичиктиҥ («Осколки», Осколки-2», «Семь лампочек») авторыла, јайаандык туштажу ӧтти.

Солун туштажуда автордыҥ улу ла кеен Улаган Алтайынаҥ амадап келген ле онойдо ок калада јаткан јерлештери, эл университеттиҥ алтаистика ла тюркология аайынча факультединиҥ магистранттары (Кыргызстанныҥ), ӱредӱчилер, билимчилер ле кычыраачылар эрчимдӱ туруштылар.

Вячеслав Ядаганов кыска ӧйдиҥ туркунына ӱч бичик-јуунтызын ээчий-деечий белетеп, ак-јарыкка кепке базып чыгарган. Бичиктери дезе јилбиркек кычыраачыларга јолын сӱрекей тӱрген тапкан. Нениҥ учун дезе оныҥ бичинетен-чӱмдейтен јайалтазы оогошто, баштамы класстарда јолын алынган. Автордыҥ айтканыла, баштамы школдо оны орус тилле, литературала Тамара Ивановна Воронцова деп ӱредӱчи ӱреткен. Ӱредӱчи керсӱ, шыраҥкай уулчакты сӧскӧ ајарулу, сӧслӧ чебер иштеерине таскаткан. Орус литератураныҥ кайкамчылу телекейин ачкан.

Тамара Ивановнаныҥ шылтузында бичикке-билгирге, чӱмдеп бичиирге чечилген јайалтазы, ол национальный школго бежинчи класска келерде кӧнӱ улалган. Баштапкы ӱлгерлерин чӱмдеген. Туштажу ӧйинде ол јакшы ӱредӱчилерге учурап, ӱредӱле коштой кычырар, чӱмдеер амадузы, санаа-кӱӱни коштой ло барганы јанынаҥ айтты.

Автордыҥ тили, сӧзи, куучыны кыска, је сӱрекей чокум ла јарт. Байа бир ле куучынын кычырзаҥ, бӱткӱл, толо, је ле деген јурук кӧзиҥниҥ алдына тура берер. Бу, байла, бичиичиниҥ-чӱмдеечиниҥ бойыныҥ мары, эп-аргазы, узы, сезими, аҥылу кӧрӱми деп айдарга јараар. Јӱрӱмде кӧпти кӧргӧн, кӧпти ӧткӧн. Јӱрӱмниҥ элестерин, бала тужынаҥ болзын, эмезе јаш тужынаҥ, айса болзо, бу ла јуук ӧйдиҥ болзын, ол оныҥ ончозын јӱреги, ӧзӧги ажыра ӧткӱргени иле сезилет. Јӱрӱмниҥ јӱзӱн ӧҥдӱ јӱгин эмезе байлыгын ӧй келерде, ак чаазынга чебер салып, кычыраачыга јетирет.

Јайаандык туштажу ӧйинде ол кычыраачыларга бойыныҥ ӧткӧн јолында, јӱрӱминде болгон ло јарык, јакшынак изин  артыргыскан јилбилӱ учуралдарла таныштырып, ортозынаҥ бойыныҥ куучындарын, ӱлгерлерин кычырды.

Вячеслав Алексеевич эки тилле бичинип, чӱмдеп турганы база јилбилӱ. Бойыныҥ тӧрӧл тилиле чӱмдеген ӱлгерлеринде тӧрӧл јериниҥ, тилиниҥ аҥылу кӱӱзи, кӱрмелгези.

Ол ӱчинчи бичигин «Семь лампочек» деп адаган ла оныҥ адыныҥ учуры јанынаҥ база айтты. Кажы ла кижи кӧксинде, јӱрегинде отту. Та кемниҥ де одычагы бастыра јӱрӱмине јаркынду кӱйӱп, эбире улуска јылу, јарык экелет. Је кемниҥ де одычагы бир ӧйдӧ боромтык, ӧчӧмик болор, је оноҥ тӱҥей ле јарып-јаркындалып, ичкери јолын јарыдат деп, автор айтты. Кычыраачыларга кӧксӧрдӧ одычагар ӧчпӧй кӱйзин ле јарытсын деп кӱӱнзеди.

Јакшынак туштажу ӧйинде Вячеслав  Алексеевичке туружаачылар кӧп тоолу сурактар да берди, онойдо ок јайаан ижи мынаҥ да ары турулталу болзын деп, акту кӱӱндеринеҥ кӱӱнзедилер.

Туштажу ӧйинде туружаачылар Л. В. Кыпчакова,
Л. В. Чанчибаева, Н. М. Киндикова, Ю. В. Кымындынов, С. М. Сартакова, Г. Н. Куюкова, Н. А. Майманов ло оноҥ до ӧскӧлӧри автордыҥ бичиктеринде јарлалган куучындарын бийик бааладылар. Туштажуда кыргыз магистранттар јилбиркеп турушканын Любовь Кыпчакова бойыныҥ куучынында аҥылап темдектеди. Ады јарлу бичиичи Чингиз Айтматовтыҥ тӧрӧлинеҥ келип, эл университетте ӱренип јаткан јииттер Туулу Алтайдыҥ бичиичизи Вячеслав Ядагановло танышканы тегиндӱ эмес деп чокумдады.

В. Ядагановтыҥ эки куучыны («Аппендицит», «Чиновник») Новосибирскте «Сибирские огни» деген јарлу журналда кепке базылган.

Туулу Алтайдыҥ бичиичилериниҥ тоозына база бир јайалталу, аҥылу кӧрӱмдӱ, бойыныҥ чындыгыла келген јерлежисле оморкооры артат. Бичиичи куучындары ажыра кижиге оныҥ килеҥкейи, јалакайы, агы-чеги, кӱӱн-санаазы бу јӱрӱмде эркидеп-артыктазын деп баштанат. Коштой ачулу да, сӱӱнчилӱ де јӱрген улуска ајару, килемји сӱрекей керектӱ болгоны оныҥ куучындарында јарт айдылат.

Автордыҥ куучындарында кандый да јарык ижемјиле, кунукла оролгон сезим, тыныш, ийде ӧзӧгиҥди сыстадып турар. Саҥ башка куучындар. Албатыныҥ кажы ла ӧйдӧ бойына ачкан, сӱӱген бичиичилери бар. Темдектезе, Василий Шукшин. Бӱгӱн бисте Вячеслав Ядаганов, оныҥ куучындары бар. Кандый јакшы…

К. ТӦЛӦСОВА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуруктары 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина