Алтайдын Чолмоны

«Опора России» кичӱ ле орто аргачылыкка

08.04.2021

Кандык айдыҥ 2-чи кӱнинде Чамал јурттыҥ Культураныҥ туразында тергеелик «ОПОРА РОССИИ» АРО-ныҥ площадказында аргачыларга тузалу ӱредӱ-семинар ӧтти.

Президенттиҥ грантыныҥ аргазыла мындый ӱредӱ-семинар Турачак, Чамал аймактарда ӧткӧн, эмди јуук ӧйдӧ Улаганныҥ ла Кан-Оозыныҥ аргачыларына база ӧдӧр. Бу иштиҥ јаан амадузы — бистиҥ тергеениҥ кичӱ ле орто аргачылыгына ла бизнести јаҥыдаҥ баштап турган улуска бир-јаҥыстаҥ чырмайбай, аргачылардыҥ биригӱзинде туружып, гранттар, субсидиялар ла кредиттер алып, бойыныҥ арга-чыдалын бийиктедип, тергеениҥ ле текши Россияныҥ экономиказыныҥ ӧзӱмине камаанын јетирерине ууландырары.

«Опора России» керегинде

«Опора России» АРО Россия ичинде 2002 јылда тӧзӧлгӧн. Ол политический партия эмес. «Опора России» текшироссиялык аргачылардыҥ јонјӱрӱмдик биригӱзи болуп јат. Ол ороонныҥ аргачыларыныҥ кажы ла кӱн бизнесте туштап турган курч сурактарын чечерине болужат, ол тоодо јасактарды буспазына,  бойлорыныҥ тап-эригин корыырына, государстводоҥ јӧмӧлтӧлӧр аларына ла аргачылар ортодо јуук колбу тудуп, ичкери барарына.

«Опора России» АРО-ныҥ площадказында кичӱ ле орто аргачылыктыҥ башкараачылары федерал, тергеелик ле муниципал јасакберим, бӱдӱреечи, шиҥжӱ органдарла, эксперт  сообществоныҥ профессионалдарыла ӧмӧ-јӧмӧ иш ӧткӱрип турган партнёрлор једимдӱ куучын-эрмек ӧткӱредилер. «Опора России» АРО-до бойыныҥ профильный комитеттери ле камыстары бар. Олор Россияныҥ кичӱ ле орто аргачылыгына ӧзӱм алынар аргалар табат. Бу јонјӱрӱмдик биригӱ федерал јасактар чыгарарына камаанын база јетирген. Темдектезе, мындый јасактар: конкуренттердиҥ тап-эригин корыыры, кичӱ ле орто аргачылыкты ӧскӱрери, приватизацияны јеҥил баала ӧткӱрери, ЕНВД-ны бойыныҥ кӱӱниле эдери, јасакты баштапкы катап бусканы учун административный штрафтарды салбазы, ИП-ларга «налоговый каникулдар» эдери. Онойдо ок кичӱ ле орто аргачылыктыҥ субъекттеринде реестр тӧзӧлгӧни ле о. ӧ. Ороонныҥ башкарузы эксперт ле аналитикалык иште база јаҥыртулар эткен: башкаруда кичӱ ле орто аргачылыктыҥ ӧзӱмин кӧрӧр камыс тӧзӧлгӧн. Ол ӧзӱми 2030 јылга јетире чыныкталган национальный ӱлекерге кийдирилген.

Аргачылыкта солунталар

Аргачылардыҥ тоозы јылдаҥ јылга астап турганыныҥ шылтактары кӧп. Бир јанынаҥ, јурт јердиҥ улузында не-немелерле садыжарга чыдалдары астаган, экинчи јанынаҥ, калан јаан болгоны ла јаргы системала, коррупцияла, бюрократияла колбулу чыгымдар база чочыдат. Беш ле јыл мынаҥ кайра аргачы болорго кӱӱнзегендердиҥ тоозы сӱрекей кӧп болгон. Је ондый да болзо, калганчы ӧйлӧрдӧ јакшы солунталар болуп, аргачылардыҥ ууламјылары база солунат. Аргачыларды јӧмӧӧр јаҥы аргалар ӧзӱм алынат. Кичик те болзо кӱчи-аргазы бар ла иштенерге кӱӱнзеген улусты башка-башка ведомстволор,  компаниялар, государстволык ӱлекерлер, соцконтракттар, бизнестиҥ тӧс јерлери ажыра, ончо јанынаҥ чыҥдыйлап болужар аргаларлу, ол тоодо «Опора России» АРО деп јонјӱрӱмдик биригӱ.

Чамалдагы туштажуда куучын-эрмекти Чамал аймактыҥ јааны Александр Алисов баштады:

—Чамал аймак коронавирусла оорыган улустыҥ тоозыла текши тергее ичинде тооломдо калганчы јолдыктарда турат. Ӧткӧн 2020 јыл Чамал аймактыҥ аргачыларына буудактары кӧп јыл болгон — деп, муниципалитеттиҥ јааны айтты. Чамал аймактыҥ кӧп саба аргачылары ла таҥынаҥ улузы турбизнес ажыра азыранып, акча-манат иштеп алып, ар-јӧӧжӧзин байыдып турганы јарлу. Былтыр тулаан айдыҥ 28-чи кӱнинеҥ ала јаан изӱ айдыҥ 1-кы кӱнине јетире карантин ӧйинде кӧп аргачылар акча иштеп албаган, је јайгыда ла кӱскиде туристтер кӧп болордо, аргачылар чыгым-королтолорын орныктырган.

А. Алисовтыҥ айтканыла, эдетен иштердиҥ кеми јаан: аймактыҥ инфраструктуразын бир аай ла јараш эдип јарандырары; јолдорды тӱзедип, эки јанына јарыткыштар тургузып, автобустар токтоор јерлерди эптӱ эдип јазаары; јолдорды элбедип, рекламный щиттер тургузары; АР-дыҥ ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла туризм аайынча министерствозыныҥ болужыла эки автономный туалетти кӱӱк айда тудары. 2021 јылда «Чыҥдый ла јеткер јок автомобильный јолдор» деп национальный ӱлекер аайынча Себи-Оозы-Чамал-Куюс деп јол јазалар. «Чамал аймакта аргачылар да кӧп, курч сурактар база кӧп. Кӱӱк айдыҥ 22-чи кӱнинде Чамал аймактыҥ аргачыларына байрам ӧткӱрип, курч сурактарды оноҥ ары шӱӱжерис — келген айылчыларга чыҥдыйы бийик сервис-јеткилдеш јетирерге» — деп, муниципалитеттиҥ јааны темдектеди.

Куучынды улалтып, «Опора России» АРО-ныҥ јааны Александр Потапов ло бӱдӱреечи директоры Яна Бурлина аргачыларга бойыныҥ биригӱзи керегинде јетирӱ эттилер. «Опора России» текши ороонныҥ ичбойындагы кичӱ ле орто аргачылыктыҥ бизнесмендерин бириктирип, олорго тайанып, ороонныҥ экономиказыныҥ ӧзӱмине камаанын јетирер деп амаду тургускан. Солунып јаткан ӧйдӧ бизнесте кубулталар база кӧп. Оныҥ учун аргачыларга кӧпти билер, ӧйлӧ кожо солунар керек. 14 јаштудаҥ ала бу ӱлекер-проекттерде ойын ажыра туружарга јараар. Оныҥ учун мындый ӱредӱлӱ ӱлекерлерди «Опора России» ӧткӱрет. Бери кирген аргачыларга ӧмӧ-јӧмӧ иштеерине јаан аргалар алып, бизнезин недеҥ де, кандый да учуралдардаҥ корулап алар аргалар табылган.

«Опора России» АРО-го кирерге кӱӱнзегендер бир јылга беш муҥ салковой взнос-акча тӧлӧӧр. Олорго кӧп јеҥилтелер болор, јыл туркунына семинарларда, форумдарда туружып, текши ороон ичиниҥ аргачыларыла таныжып, билгирин ле аргаларын бийиктедип, кӧптӧдӧр.

Туризмге кӧп акча чыгарылат

Алтай Республиканыҥ ичбойындагы ла тыш јанындагы туризмин государство јӧмӧӧр ӱлекерлер керегинде АР-дыҥ ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла туризм аайынча министерствозыныҥ туристско-рекреационный, санаторно-курортный иш аайынча бӧлӱгиниҥ јааны Сынару Кулакова јетирди.

–Бистиҥ ороонныҥ 10 тергеезине государстволык ӱлекерлер ажыра ӧзӱм алынарына 2024 јылга јетире таҥынаҥ программалар тургузылган. Ол тоодо Алтай Республика база бар. Туризмниҥ ӧзӱмине 500 млн салковой акча чыгарылары темдектелген. Бир јылга 50 млн салковой акча-манат. Бу акча ӧткӧн јылда кемге де келишпей калза, экинчи јылда угузулардыҥ маргаанын јаҥыдаҥ јарлаар. Субсидияныҥ эки јылдык кеми артар. Онойдо ок гранттарга туружар аргалар база бар. Былтыр 37 ӱлекер турушкан, олордоҥ 8 ӱлекер јеҥӱчил болуп чыккан. Бир аргачы эки-ӱч грантта туружар арга база бар, 9 млн салковойго јетире акча алар аргалу. Аргачыларга субсидиялар база берилет, «ӱч чолмонго» јетире коночылык-гостиница тударына ла оноҥ до ӧскӧ туралар тударына — деп, С. Кулакова айтты. — Туризмге субсидия аларыныҥ эҥ курч сурагы — ол јердиҥ сурагы. Јурт ээлемдикке кирген јерлерин эмезе кезик ӧскӧ јерлерин улуска амыраар јерлердиҥ тоозына кийдирер керек. Јуртээлемдик туризм аайынча ишти јурт ээлем аайынча министерство ажыра тӧзӧӧргӧ јараар. Онойдо ок бис аргачыларды ӱредӱге, стажировка аларына аткарып турганыс. Калганчы ӧйдӧ 200 кижи билгирин бийиктеткен. Крым Республикага барып, 13 аргачы ченемел алган. Олор бойыныҥ карманынаҥ јаҥыс ла јолго акча чыгарган. Андый ӱредӱ алган, колында сертификатту аргачылар ӱлекер-проекттердиҥ маргаанында турушкан ӧйдӧ јеҥип аларыныҥ ижемјизи јаан.

«Мениҥ бизнезим — јаҥы формат ла аргачылар куучындажар Тӧс јер»

АР-дыҥ туризмниҥ ле аргачылыктыҥ ӧзӱминиҥ тӧс јериниҥ јааны  Айдар Мызинниҥ айтканыла, «Мениҥ бизнезим» деп тӧс јерде аргачылар ла бизнеске јаҥы келген улус ончо болушты «бир кӧзнӧктӧҥ» алар аргалу. Мында кӧп улуска болужар ӧмӧликтердиҥ тӧс јери, ол тоодо кичӱ ле орто аргачылыкка болуш јетирер фонд. «Мениҥ бизнезим» леп Тӧс јердиҥ суруузы — Комсомольский ором, 9.

«Кичӱ ле орто аргачылыкка Сбер-диҥ иштенерге берип турган аргалары ла јӧмӧлтӧлӧри» керегинде «СБЕРБАНК РОССИИ» ПАО-ныҥ Горно-Алтайсктагы 8558 таҥмалу бӧлӱгиниҥ јааны Марина Мезенцева айткан. «Госјӧмӧлтӧ 3%», РФ-тыҥ экономиказыныҥ ӧзӱминиҥ ле јурт ээлеминиҥ министерстволоры ажыра јабыс ставкалу кредиттер база берилет. Сбер-диҥ аргалары кӱннеҥ кӱнге элбеп, олор аргачыларга кӧп тоолу тузалу иштер бӱдӱрип берер аргалу.

Государстволык јӧмӧлтӧни Кичӱ ле орто аргачылыкты јӧмӧӧр фонд ажыра канайып алары керегинде «Опора России» АРО-ныҥ партнёры НКО-ныҥ «Фонд поддержки МСП РА» РГО-зыныҥ аргачылар акча алза, бойына молју алынар бӧлӱгиниҥ јааны Алексей Ретунцев айтты. Оныҥ айтканыла болзо, эмди российский ле импортный оборудованиелерди олордыҥ молјузы-гарантиязы ажыра алар эп-аргалар бар.

Вера Каширина јииттерге «Акчаныҥ кирелтези» деп ойын ажыра ойын ӧткӱрди. Кезик туружаачылар актовый залга барып, тегерик столго отурып, тургуза ӧйдиҥ нормативно-правовой акттарын ла окылу чаазындарын шӱӱштилер. «Опора РОССИИ» АРО-ныҥ  «Аргачылардыҥ ла инвесторлордыҥ тап-эригиниҥ бюрозыныҥ» јааны Гульшахида Саринага, Алтай Республиканыҥ аргачыларыныҥ тап-эригин корулаар чыгартулу кижи Максим Карамаевке каланла, бухгалтерияла колбулу сурактарла «ГЛАВБУХ» компанияныҥ јаандары Елена Казакова ла Любовь Терентьева баштандылар.

Туружаачылар бойыска кӧп тузалу јетирӱлер алдыс, бой-бойлорысла туштажып, куучындажып, курч сурактарла, једимдерисле ӱлешкенис база јакшы деп айттылар.

Эмилчи САНИНА