Алтайдын Чолмоны

Эл-Ойынга белетенер иштер

12.04.2021

Быјыл пандемияла колбулу айалга кем јок болзо, јаан изӱ айда Кан-Оозы аймакта албатыбыстыҥ сӱӱген Эл-Ойын байрамы ӧдӧр. Јуукта бу аймакта ишмекчи јол-јорыкта болуп, аймактыҥ башчызы Рустам КОКУШЕВКЕ јолукканыс ла Эл-Ойынга белетеништӱ иштер канайда ӧдӧт деген суракла баштанганыс.

Р. В. Кокушев: Быјыл биске коркышту сӱӱнчилӱ јыл. Эл-Ойын Кан-Оозы аймакта калганчы катап 1993 јылда болгон. Оноҥ бери 28 јыл ӧдӱп калды. Бу јаан байрам аймагыста экинчи катап былтыр ӧдӧр керек болгон, је пандемия учун ӧскӧ ӧйгӧ кӧчӱрилгенин бойыгар билеригер. Былтыр Эл-Ойынныҥ ӧдӧтӧн јеринде белетеништӱ иштер болбогон. Быјыл айалга эмеш кем јок боло берерде, белетеништӱ иштерди кандык айдыҥ баштапкы кӱндеринеҥ ала баштаганыс. Эҥ јаан иштер ол трибуналар тудары, скважиналар казары болуп јат. Ол скважиналар кийнинде анда тудулатан јаҥы микрорайонго артар. Олордоҥ јаҥы тудулатан тураларга сууӧткӱш чӧйӧрис.

Эл-Ойын болотон јердиҥ кеми алтан гектар кире јер. Олорды бастыра зоналарга бӧлӱп салганыс: ат јарыш ӧдӧр јер, тӧс сцена, маргаандар болотон јер, палаточный калачактар ла оноҥ до ӧскӧзине. Јаан чадыр айыл база тудулар. Анда окылу делегацияларды уткыырыс. Бу айыл јаҥыс ла Эл-Ойынга учурлай тудулар эмес, ол кийнинде ӧйдӧ аймакка артар. Айса болзо, ЗАГС-тыҥ айыл-јурт тӧзӧгӧн јаҥы билелерди окылу тембектейтен јери болор. Бу јерде президентский грантла беш айыл тудулар. Былтыр анда база беш айыл тудулган. Бастыра јаба он бир айыл болор — аймактардыҥ тоозына келиштире. Оноҥ бир тӧс айыл болор. Кийнинеҥ ары бу јерди этнокультурный туризм аайынча иштедип баштаарыс. Бу јер биске керектӱ. Бу ла јердиҥ јанында тагыл бар, ыраак јокто ло байлу туу.

Канча јылдыҥ бажында Эл-Ойынды такып Кан-Оозы аймакта ӧткӱрип јадала, ол бийик кеминде ӧтсин деп, бастыра арга-кӱчисти саларыс. Ол ло кӧлӱктер тургузатан јерлерди аайлу-башту болзын деп бӧлиирис, Эл-Ойынды ӧткӱрерине кӧп волонтерлор јилбиркедерис. Кӧлӱктерлӱ келген улус канча кӱнге келгенин угуп, волонтерлор олордыҥ кӧлӱктерин кайда тургузатанын кӧргӱзер. Анайда ок олор Эл-Ойын ӧдӧр тушта кандый бир суракла баштанган улуска јартамалдар берер, болуш эдер.

Трибунаныҥ ӱлекерин былтыр белетегендер ле ол агаштаҥ тудулар деп темдектелген болгон. Экијандай трибуна болор — бирӱзи ипподром келтейиндӧӧн, экинчизи јаан сценадӧӧн. Кажызында ла эки-јарым муҥ кижи отургадый јер болор. Ӱлекер белетеечилер мынча кире кижи чыгып алза, агаштаҥ белетелген трибуна чыдашпас деп чоттогондор. Оныҥ учун трибунаны ойто темирдеҥ эдерис. Эски агаш трибуна 2006 јылда тудулган. Он тӧрт јылга ол чирип калган. Темирдеҥ эдип салзас, узак јылдарга турар. Тудулатан тудумдардыҥ тоозында туалеттер база бар.

—Эл-Ойынга белетеништӱ иштерди кандый ӧйгӧ јетире тӱгезип салары темдектелет?

—Иштерди кичӱ изӱ айдыҥ 15-чи кӱнине јетире тӱгезип саларыс деп темдектейдис. Ого јетире иштерди бӱдӱрип ийзес, айса болзо, аймактыҥ кичӱ Эл-Ойынын ӧткӱрип ийерис деген санаа бар.

—Республикан башкару кеминеҥ акча-манатла колбулу јӧмӧлтӧ-болуш јетирилет пе? 

—Акча-манат јанынаҥ башкару јӧмӧшкӧн, болушкан. Трибуналар, айылдар тударына акча берип јат. Бу иштер башкаруныҥ болужыла эдилер. Тӧзӧмӧл комитет келип, јуун ӧткӱрет. Анда ижи аайынча Эл-Ойынга јӧмӧжӧтӧн министерстволордыҥ, ведомстволордыҥ чыгартулу улузы туружат.

База бир јаан иш — ол электројеткилдеш. Башкаруныҥ берген акчазыла тӧҥӧштӧр тургузылар. Трибунага, јаан сценага электролинияны бистиҥ бойыска чӧйӧр керек. Акчазын база чоттоп јадыс. Кайда да эки миллион салковой акча керек болор. Эки трансформаторный подстанция солынар. Не дезе, эмдиги бар трансформаторлордыҥ ийдези јетпес. Саду иштер, сооткыштар иштеп баштай берзе. 250 кВт ийделӱ эки трансформатор тургузылар.

—Эл-Ойын ӧдӧтӧн јер таҥынаҥ улустыҥ пайына келишкен јерлери деген куучындар болгон эди?

—Ол ло ипподромныҥ јери, јаан сцена туратан јерлер бастыра администрацияныҥ јерлери. Делегациялар туратан ла палаточный калачактар  болотон јерлерди улус арендага алган болгон. Бис олорло куучындашканыс, кийнинде кандый бир сурактар чыкпазын деп, јӧптӧжӱлерди бузарыс деп. Олор јӧптӧжӱлерди буспагар, бистиҥ јаныстаҥ бир де ајару-претензия болбос деген. Анда эки участок арендага берилген болуп јат. База бир јердиҥ участогы бар. Оныҥ ээзиле куучын болбогон. Улустыҥ пайлары деген куучындар керегинде айдар болзо, паевый јерлер — ол јолдыҥ алды јанындагы јерлер. Эл-Ойын ӧдӧтӧн јерлер бастыразы администрацияныҥ јерлери. Бу эки ле јерди кыска ӧйгӧ арендага берген болгоныс. Улус претензия этпезис деген. Тӱҥей ле олор бу јерлерди канайда да  тузаланбай јат.

—Јарт, белетеништӱ иштер буудактар јогынаҥ ӧтсин деп кӱӱнзейдис. Кан-Оозы аймактыҥ албатызы сӱӱген Эл-Ойын байрамысты бийик кеминде ӧткӱрер деп бир де алаҥзыбайдыс. Јолыгар ачык болзын!

—Алкыш-быйан.

К. ЯШЕВ

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы