Алтайдын Чолмоны

Китай јаар темир јолды Алтай ажыра

12.04.2021

РЖД ОАО Китай јаар јолды гран-кыйуныҥ кӱнбадыш тужынаҥ – Казахстан ла Монголия ортодо јаан эмес бӧлӱктеҥ ачарын шӱӱп кӧрӧт. Туу-кырларлу јер ажыра јолды баштап тоннельдер казып салар санаа болгон, эмди РЖД ОАО эстакада эп-арганы шӱӱжет. Китай јаар кыска јол тӧзӧӧр ченелтелер, оны тудар техникалык ла экологиялык уур-кӱчтериле кожо, экономикалык тузазы ас болуп, бу ӧйгӧ јетире јол алынбаган.

РЖД ОАО («Россияныҥ темир јолдоры» деген  акционер биригӱ — ред.) гранды кечер јолды Китайла гран-кыйуныҥ кӱнбадыш бӧлӱгинде — Казахстан ла Монголия ортодо, Алтай Республика КНР-дыҥ Синьцзян-Уйгур автоном округыла гранду болгон 55 км јерде тудар арганы шӱӱп кӧрӧт деп, монополияныҥ гендиректорыныҥ ордынчызы Алексей Шило куучындаган. Оныҥ айтканыла, ӧскӧ дӧ аргалар кӧрӱлет, ол тоодо Казахстан ла Монголия ажыра ӧткӱш јолдорды, анайда ок Забайкальский крайдыҥ шӱӱлтезиле Приагунск тужындагы гран кечкен јерди јазаарын.  Је «РЖД ОАО-го гран кечер ончо ӧткӱштерди Ыраак Кӱнчыгышта чокпозы артык болор эди, нениҥ учун дезе БАМ ла Транссиб темир јолдорло тегин де узун јол ӧдӧргӧ келижет ле ондо бойыныҥ «чичке» јерлери ас эмес».

Тоннельди тудары сӱрекей баалу болор, је темир јолды эстакадалап тутса, бу ишке чыккан акча кийнинде, јол иштеп баштаза, јандырылар аргалу деп, топ-менеджер темдектеген. Алексей Шилоныҥ айтканыла, Пекинле сурак эм тургуза шӱӱжилбеген, топология јанынаҥ кӧрзӧ, Китайга бойыныҥ јанынаҥ јолды тударга чик јок јеҥил болор.

Китай јаар кыска јолдыҥ сурагы 2000 јылдарда бу маршрутла ӧдӧр «Алтай» газӧткӱшти тудар ӱлекерле колбой турган. Је техникалык уур-кӱчтердеҥ, баа јанынаҥ Китайла јӧпсинишпестердеҥ ле Ӱкек деген ар-бӱткендик парктыҥ јери ажыра ӧдӧр экологиялык сурактардаҥ улам ӱлекер соондо ӧйгӧ јылдырылган ла Монголия ажыра ӧткӧн транзитный газӧткӱштиҥ турултазы оноҥ бийик болор деп эмди чотолот. Туулу Алтай кечире ӧткӧн темир јол «Евразия» ВСМ-ниҥ («Высокоскоростной грузопассажирский железнодорожный транспортный коридор «Евразия» — Пекин ле Москваны колбоор узуны 7000 км темир јолды тудар ӱлекер — ред.) бӧлӱги болуп тудулар арга керегинде ол ӧйлӧрдӧ РЖД ОАО-ныҥ баштапкы вице-президентиниҥ јамызында отурган Александр Мишарин 2017 јылда куучындап туратан. Ол тушта кытат јанынаҥ 23 километр ла бистиҥ јаныстаҥ 20 километр тоннельдер тудары темдектелген болгон.

Мыныла коштой, гран-кыйуныҥ ӧткӱштеринде эпидемиологиялык јеткер болбозын јеткилдеери аайынча Китай тургускан ӱзеери ээжилерле колбой уур-кӱчтер артканча. Быјылгы јылдыҥ баштапкы кварталында темир јолды тузаланганы (объем перевозок) 0,2%  астаган деп, Алексей Шило темдектеген. Чаган-кочкор айларда, кытаттыҥ Јаҥы јылыныҥ  алдында, бу кӧргӱзӱ 7,8% ле 11,8% бийиктеген болзо, тулаан айда олор 15,8% јабызаган, кандык айдыҥ баштапкы алты кӱнине — 18,9%. «Бисте бӱгӱн 70 поездтиҥ јорыгы, ӧскӧ јерлерге аткарарга, токтодылган, ол тоодо 30 контейнерный поезд — деп, ол айткан. – 22 поездтиҥ ордына бис коногына орто тооло 13 поездти јорыкка аткарадыс».

Ондый да болзо, коштой јаткан эл тергееге чыгыштар кӧптӧӧр керек деп, господин Шило айдат. «Ары-бери коштор тартары кӧптӧӧрин, эпидемиялык айалга јымжаарын бис оҥдоп јадыс. Гран ажыра ӱзеери ӧткӱшти, эрте бе, орой бо, тудар керек болор» — деп, ол ајарат.

ИПЕМ-ниҥ (Институт проблем естественных монополий) гендиректорыныҥ ордынчызы Владимир Савчуктыҥ шӱӱлтезиле, адалган ӱлекер келер ӧйгӧ темдектелген учун, РЖД ОАО-ныҥ строительный арга-чыдалы калганчы ӧйлӧрдӧ астаганы санааркатпас керек. Оныҥ айтканыла, тӧс сурак — јаҥы јолды толо кеминде тузаланары. Тарткан тӧс кош контейнерлер болор деп чотойдылар. Је контейнерный транзитке тайанза, мыныла колбой јаҥы сурактар турат деп, ол айдат: Китайдаҥ тарткан контейнерлердиҥ кеми кӧптӧгӧнинеҥ Европага тарткан коштыҥ кеми кӧптӧӧр деп быжу айдар арга јок, не дезе, ондогы темир јолдордыҥ инфраструктуразы кемјилӱ.

Наталья Скорлыгина («Коммерсантъ» газет, 08. 04. 2021)