Алтайдын Чолмоны

Туу-Кайаныҥ алдында чадыр айылда

19.04.2021

Ӧткӧн неделеде Горно-Алтайск калада Туу-Кайа кырдыҥ эдегинде этно-музейдиҥ кӧдӱриҥилӱ ачылтазы ӧтти. Бу ӱлекер президенттиҥ гранттарыныҥ конкурсын јеҥгени ле оны баштап турган Сынару Анатпаева керегинде газедистиҥ мынаҥ озогы номерлеринде бичиген эдибис.

Јараш эдип туткан чадыр айылда алтай кеп-кийимдерин кийген Сынару Олеговна ла ада-энези, эш-нӧкӧри айылчыларын уткуп турды. Керек-јарак ончо алтай чӱм-јаҥдарла ӧтти. Ээлер улусты кӱндӱлеп, кур курчап, чеген амзатты. Ӱлекерди баштаачы келин јуулгандарга јӧмӧп турганы учун быйанын айдып, ижи керегинде куучындады.

Оныҥ Алтын Кӧлдиҥ Турачак аймактагы јарадында алтай албатыныҥ чӱм-јаҥын, эдимдерин, культуразын кӧргӱзип, таныштырып турган јап-јакшынак музейи алты јыл туркунына эрчимдӱ иштеп јат. Эмди ондый ок музей калада ачылды. Грант алган некелтеле, мында он кире бӧлӱк балдарга солун, тузалу ла јилбилӱ экскурсия таныштыру ӧткӱрилер. Кийнинде ол јаҥыс ла башка тергеелердеҥ, ороондордоҥ келгендерге эмес, онойдо ок јербойыныҥ улузына јарамыкту болорында алаҥзу јок.

Балдарыс кажызы ла алтай јурттарына барып, чадыр айылдарда болуп ла турган болбой. Је ӱренижип калала, бис оныҥ учурын кӧп сабада олорго јетирбей, куучындабай јадыбыс. Бу музейде дезе олорго алтай чадырдыҥ, кеп-кийимистиҥ, эдимдеристиҥ, чӱм-јаҥдарыстыҥ тереҥ учуры, келген тӱӱкизи, јажыттары ачылар.

Бӱгӱнги кӱнге экскурсиялар алар балдардыҥ бӧлӱктери тӧзӧлип калган. Экскурсия тужында балдар алтай аш-курсак та, суузындар да амзаар. Онойдо ок мында солун ӱредӱ мастер-класстар ӧткӱрилер, балдар кийистеҥ эдимдер эдер. Бу ӱлекер кеминде олорго культурада једимдӱ иштеп турган алтай јииттерле туштажулар база ӧткӱрилер. Темдектезе, јарлу јурукчы Аржан Ютеев болчомдорго канайып јуранып баштаганы, бойыныҥ алдында кандый амадулар тургузары керегинде куучындаар. Јашӧскӱримде олордоҥ сонуркаган сурактарын сурап, тем алар арга болор. Андый туштажулардыҥ бирӱзин С. Анатпаева бойы да ӧткӱрер, алтай албатыныҥ культуразын кӧдӱрип, эрчимдӱ иштееринде бойыныҥ ченемелиле, иштеги јажыттарыла, кӧрӱмиле балдарла ӱлежер кӱӱнин айтты.

Этно-музейдиҥ ӱлекери кеминде алтай чӱм-јаҥдар аайынча беш видеоролик белетелер. Онойып, видеодо кур курчаарыныҥ, камчы сыйлаарыныҥ учуры кӧргӱзӱлер.

Ачылта ӧйинде айылчылардыҥ бирӱзи, айса болзо, кӱӱнзеген улус мында тойдыҥ чӱм-јаҥын да эдер аргалу болор деп сурак берди. С. Анатпаева музей јаҥыс ла ӱлекерге берилген ӧйдӧ эмес, је оноҥ до ары эрчимдӱ иштеер, оныҥ учун иштиҥ ууламјылары элбеер де аргалу деп айтты.

Ачылтада Горно-Алтайск каланыҥ башкартузыныҥ, тергеениҥ ар-бӱткендик байлыктар, экология ла туризм аайынча министерствозыныҥ, Албатылар најылыгыныҥ туразыныҥ, албаты јайаандыгыныҥ туразыныҥ, Алтай Республиканыҥ ӧзӱминиҥ тӧс јериниҥ чыгартулу улузы туруштылар. Айдылган кажы ла уткуулду сӧстӧ ӱлекердиҥ тузалузы темдектелди ле ого эрчимдӱ иш кӱӱнзелди. Келер ӧйдӧ бу музей тергеебиске келип турган айылчыларга каланы ӧткӱре ӧтпӧй, мында токтоп, «кыйалтазы јогынаҥ барып келетен» деген јерлердиҥ бирӱзи болоры айдылды.

Ӱлекер аайынча керектӱ јетирӱлерле улус Инстаграм сетьте  way_altay сурула таныжар аргалу.

Э. КУДАЧИНА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы