Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Кӱӱн ле болзо, аргалар табылар

22.04.2021

Јуукта Алтай Республиканыҥ Майма аймактаҥ депутаттары Алена Казанцева ла Ольга Волосовцева, Манјӱректиҥ јурт јеезезиниҥ депутады Мария Образцова журналисттерле јолугып, калганчы ӧйдӧ бӱдӱрген ижи, солун баштаҥкайлар ла ченемел керегинде куучындадылар.

Куучынды Алена Казанцева Манјӱректеги Затонды јурт јаткандар аргадап алганы керегинде сӱӱнчилӱ јетирӱдеҥ баштады. Оныҥ айтканыла, Манјӱрек эмди јаҥыс ла јарлу кожоҥ, совет ӧйинде мында ӧткӧн албатылар ортодогы фестиваль учун танылу эмес. Ол тӧрӧл јерин корып аларында ончо  эл-јонды, башка-башка кеминде депутаттарды ла башкараачыларды бириктиргениле аҥыланат. Олор ончозы бойыныҥ бу сӱӱген амыраар јерин корып аларга туруп чыккан. Затонго болушкан ончо улуска, тергеениҥ башчызы Олег Хорохординге депутат јаан быйанын айтты.

Эмди Манјӱректиҥ эл-јоны ийдезин, оны канайда тузаланарын билип, база да јакшы керектер эдер кӱӱндӱ. Онойып, олор Эрчимдӱлердиҥ јондык соведин (общественный совет активистов (ОСА) тӧзӧп алган. Оноҥ ары иштиҥ аайын јартап аларга, эрчимдӱлер јонјӱрӱмдик, јондык иште ченемелдӱ депутаттарга баштанган. Ончозы јӧптӧжип, эл-јонды эрчимдедер бир канча ӱредӱ-семинарлар ӧткӱрер деп шӱӱлте эткен. Онойып, Манјӱректе президенттиҥ гранттарыныҥ фондыныҥ «Театрдаҥ јербойында башкарынарыныҥ ӧзӱмине» деген ӱлекер кеминде «Келер ӧйди бойыстыҥ колысла тудадыс» деген семинар-ӱредӱ ӧткӧн. Ондо ченемелдӱ јондык ишчилер јурт јерде јаткандарла, иштеп турган депутаттарла, эрчимдӱлерле курч сурактарды чечеринде канайда иштеериле, нени эдериле ӱлешкен.

«Майма аймактыҥ бу јуртында јаткандардыҥ тоозында јербойыныҥ улузы ла бери јадарга бу јуукта (10-15 јыл кире кайра) кӧчӱп келгендер. Келгендердиҥ ортозында јондык ишчилер, билимчилер, министр, статский јӧптӧӧчи де болуп иштеген ченемелдӱ улус бар. Онойдо ок Манјӱректе 20 јылга јууктай јондык баштаҥкайларды јӧмӧӧр тӧс јердиҥ тӧзӧлгӧзинде тургандардыҥ бирӱзи, Сибирьде андый јердиҥ баштапкы бӱдӱреечи директоры болгон Сара Линдеманн-Комарова јадат. Бис бу семинарды ӧткӱрерин оныла кожо сананып тапканыс. Баштапкы семинар Манјӱректе бийик кеминде ӧткӧн деп айдарга јараар» —деп, А. Казанцева јетирди.

Мария Образцованыҥ айтканыла, ОСА јайаар, јакшыны эдерге ӱренер амадула тӧзӧлгӧн. Затонды чедендеп, таҥынаҥ улус ондо амыраар база тудар чочыду эл-јонды бириктирип ийген. Эмди дезе олор биригип алала, тузалу иш-керектер бӱдӱрер. Семинарда олор кандый бир суракта коруланарына, удура болорына эмес, оны канайда чечип баштаарына ла аайлаштырарына ӱренген. Темдек эдип јурт јеезениҥ депутады тоҥмок сууныҥ айалгазын айтты. Ондо айалганы тӱзедерге јаан акча бедиреп базар эмес, јуулыжып, сууныҥ бажын арчып, арутап салар керек. Манјӱректе јаткандардыҥ база бир јаан амадузы — Культура байзыҥныҥ јанына амыраар парк тудуп алары.

Јуртта курч турган сурактардыҥ эҥ ӧҥзӱрези экологияла колбулу. Јурт карагай агаштардыҥ ортозында туруп јат. Јурт јаанайт, бери јаҥы улус кӧчӱп келет, јадар јерлердиҥ сурактары курчыйт. Кажы да ӧйдӧ эл-јонго туралар тудар јерлер берерге, бу агаштардыҥ кезиги кезилер деп јӧптӧлгӧн. Туралар туткадый агаш јок, ару, белен јерлер бар. Оны тузаланза, бир де агаш кезилбес эди деп, јербойыныҥ улузы айдат. Јуртты айландыра карагай аралды чеберлеп, јадар јерлер тударга кӧчӱрилген агаш аразын ойто «јажыл зонага» кийдирер керек.

ОСА-ныҥ јааны болуп Алтайский крайда 1-кы классту статский советник, иш ле јонјӱрӱмдик политика аайынча башкартуныҥ јааны болгон, техникалык билимдердиҥ кандидады, эмди Манјӱректе јадып турган Игорь Бушмин кӧстӧлгӧн. Ченемели јаан бу кижи эмдиги јерлештерин граждан јондык дегенине ӱредип јат. Алдында Мария Образцова журналист болуп иштеп тура, Манјӱректе заправка туттуртпазы учун газетке бичип, колдор јууп, јаҥыскан ла баскан. Ол тушта бу суракка экологтор јӧмӧжип, заправка тударга јарабас деп јӧптӧгӧн эди. Эмди дезе эл-јонныҥ ончого јуук кӧби, «ойгонып тургандый», јаткан јериниҥ сурактарыла јилбиркеп, каруулу кӧрӱмдӱ, эрчимдӱ болуп баштаганы сӱӱнчилӱ деп, депутат темдектеди.

Ольга Волосовцеваныҥ айтканыла, Манјӱректе јаткандарды Затонло колбулу иш-керектер кӧпкӧ ӱреткен. Эмди олор граждан јондыктыҥ ӧзӱмине иштеер кӱӱндӱ. Шак ла ол нени эдери, канайда баштаары «Театрдаҥ јербойында башкарынарыныҥ ӧзӱмине» деген ӱлекер кеминде семинарларда чокумдалат. Ӱлекердиҥ тӧс амадулары — граждандарды эрчимделтери ле граждан институттар тӧзӧӧри, јербойында бойы башкарынарыныҥ ӧзӱми. Андый семинарлар эм тургуза Суску, Билӱлӱ јурттарда, Майманыҥ јурт јеезезинде ӧткӧн.

Манјӱректе ӧткӧн семинарда јербойыныҥ улузы бойында кандый аргалар барын илезине чыгарган, аайына чыгатан курч сурактарды чокумдаган. Онойып, кезик сурактардыҥ аайына тууразынаҥ болуш алдыртпай, бойлоры ла чыгып алар аргалузы јарталган. Ӱредӱлик семинардыҥ учы јаар эртенги кӱнде бойыныҥ тӧрӧл јуртын канайып кӧрӱп тургандарын јурагандар. Бу баштапкы семинарда јондыкчылар айылда бӱдӱрер иш берген. Оныҥ турултазыла јондык иштиҥ тӧзӧмӧлине киретен эрчимдӱ улус илелелер. Нениҥ учун дезе јадын-јӱрӱмди, јуртты јарандырарга јондык биригӱлер, ТОС-тор тудуп, акча-манатту
аргалар табар керек, ол тоодо грант болуш алары.

Манјӱректиҥ јанында «Манжерок» ГЛК бар, ол јурт јаткандарга јӧмӧлтӧ эдер кӱӱндӱ. Јурттыҥ улузы ол јуук болгонын бойына јарамыкту эдип тузаланар аргалу деп, тергеениҥ депутаттары угусты.

Кӧп јурттарда улуска ороондо ло тергееде иштеп турган программалар, камык аргалар керегинде јетирӱлер јетпей турган деген курч сурак бар деп, О. Волосовцева јетирди. Ороондо дезе јурттардыҥ јӱрӱмин јарандырар аргалар бар, је јаҥыс ла эл-јон ондо туружып, эрчимдӱ иштеер керек. Эл-јон керексинбей, иш баштабай отурып турганы база курч сурак. Олорды эрчимдедер јондык биригӱлер јок. Бу иште окылу чаазындарды јастыралар јогынаҥ, амадуларын чокум-јарт бичииринеҥ база кӧп неме камаанду болот. Ӱлекер кеминде јурт јерлерде эрчимдӱ иштер баштаар тӧс јерлер тӧзӧӧр амаду база бар. Ол тушта эл-јонныҥ кӱӱни де кӧдӱрилер, јашӧскӱрим де эрчимдӱ кӧрӱмдӱ, каруулу болуп чыдаар.

Манјӱректе ӧткӧн семинарда онойдо ок Чамал аймактыҥ улузы болгон эмтир. Олор јондыкчыларды бойыныҥ аймагына база кычырган. Ондый ок кычырту Турачак аймактаҥ болгоны айдылды.

Майма аймакта Затонло колбой керек-јарактарда кӧп депутаттарга ижи аайынча јартамалдар јетпей турганы темдектелди. Ол аайынча шӱӱжӱлер болгон ло келер ӧйдӧ јербойында башкарынары аайынча бӧлӱк орныктырылары керегинде айдылды. Ондо башкартуда иштейтендерге, депутаттарга ӱредӱ-јартамалдар эдилип турар. Эм тургуза ГАГУ-да депутаттарга, јербойында башкараачыларга ӱредӱлик курстар ӧткӱрилет.

 

***

Кандык айдыҥ 16-чы кӱнинде Маймада ӧрӧ айдылган «Келер ӧйди бойыстыҥ колысла тудадыс» деген форум аймак кеминде баштапкы катап ӧткӱрилди.

Эл-јон ло бастыра кеминде депутаттар ортодо колбуны канайда тудар? Эл-јонды јурттыҥ эрчимдӱ јӱрӱмине канайып кычырар? Государстволык программалар ажыра бойыныҥ јуртын канайып јарандырар? Јуулган депутаттарга ла эрчимдӱ эл-јонго   бу ла оноҥ до башка сурактар керегинде Эл Курултайдыҥ председатели, «Единая Россия» партияныҥ «Ӧзӱмниҥ локомотивтери» ӱлекерин башкараачы Артур Кохоев, АР-дыҥ парламентиниҥ су-кадыкты корыыры ла јонјӱрӱмдик корулаш аайынча комитединиҥ јааны, «Су-кадык келер ӧй» партӱлекерди башкараачы Алена Казанцева, Майма аймактыҥ јааны Роман Птицын куучындаган.

Јуунды АР-дыҥ депутады, «Укаа-санаалу потребительдиҥ школы» ӱлекерди башкараачы Ольга Волосовцева тӧзӧп башкарды.

Э. КУДАЧИНА

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина