Алтайдын Чолмоны

Јайаанныҥ јаркынду чогы

26.04.2021

Театрдыҥ јайалталу јурукчы-тургузаачызы Владимир САРИН эзен јӱрген болзо, бу јылдыҥ кандык айыныҥ 11-чи кӱнинде учурлу јажын темдектеер эди. Је оныҥ јӱрӱм-салымы сӱрекей кыска болгоны карамду. Ол бойыныҥ 43 ле јажында амырап калган.

Бала тужы

Володя Кылгай Саринниҥ ле Ораске (Ольга) Щетининаныҥ билезинде чыккан.

Володяныҥ чыккан-ӧскӧн јурты азый Кичӱ-Ӱлегем (Хабаровка) деген јараш јурт. Ол сойоҥ-коболылардыҥ угы-тӧзинеҥ болгон. Јаан ла нак биледе аказы Сергей, ийнизи Павел ле кичӱ сыйны Светлана ӧскӧн-чыдаган. Је биледе кандый ла болор ине, балдарыныҥ кару энези экинчи катап кижиге барган. Экинчи эш-нӧкӧри Петр Лепетов. Бу биледе карындажы Миша ла Александр чыккан. Эҥ кичӱ сыйны Надя болгон.

Школдо

Володя баштамы школды Ӧлӧтӱ јуртта божоткон. Уулчак баштамы школдо ло јураарына тартылган. Эҥ сӱӱген урогы јуранарыныҥ урогы болгон. Јураарыла јакылтаны јилбиркеп бӱдӱретен. Керсӱ уулчак јӱзӱн-башка бичиктерде, альбомдордо јуруктарды ајарулу ајыктап кӧрӧрин јакшызынатан.

1962 јылда Володя областной национальный школго ӱренерге кирген. Мында оны бистиҥ кайкамчылу 5 «А» класска отургускан. Бис ончобыс областьтыҥ башка-башка аймактарынаҥ, јурттарынаҥ келгенис. Бистиҥ кезиктерис орус тилди јакшы билбейтен. Је бис ончобыс бойыстыҥ ада-энелеристиҥ, калыгыстыҥ ла бойыныҥ ӧйиниҥ балдары болгоныс. Бисле кожо орус та балдар ӱренген. Клазыс нак болгон. Бис аргаларысла, билерисле, амадуларысла башка-башка болгоныс. Је ӱредӱчилериске, таскадаачыларыска, казан азаачыларга ла интернаттыҥ ишчилерине, школго бисти улус эдип ӱредип, таскадып, ичкери јолыска чыгарганы учун јаан быйаныс айдадыс.

Володя тӧп, токуналу кылык-јаҥыла аҥыланатан. База бир аҥылузы – сӱрекей јараш јураган. Јураарында ого једери јок эмей. Бир класста ӱренген нӧкӧрлӧриниҥ эске алынгандарыла: «Кӧӧрӧм, кӧдӱриҥилӱ ле јараш, јаркынду јураган. Кӧрӱми кайкадатан. Стенгазетти белетезе, бистиҥ класс јазымы јоктоҥ баштапкы јерлерди алатан. Јураар ӧйдӧ оны эбире јайаандык айалга болотон. Ол араайынаҥ куулгазын тымыкта меҥдеш јогынаҥ ишти баштап ийер. Бу ла ӧйдӧ јиит јурукчыныҥ кӱӱнин, сурагын кыйалтазы јогынаҥ бӱдӱрер керек болгон. Интернатта јаткан улус мени јакшы оҥдоор. Бисти канайып та ток-тойу азыраза, бис кӧп лӧ јаны ажанарга ла турарыс. Оныҥ учун јурукчыныҥ јайаандык эрчимин бис интернаттаҥ тапкан конфет-печеньеле јӧмӧйтӧнис. Ол кисточкала бир ле чийӱчекти эткенде, айакта сууны солызын деп сурайтан. Оныҥ айтканыла, ӧҥи ӧскӧ болор, онойдо јарабас. Ару ла јараш болор керек. Класстыҥ кыстары сууны сыр јӱгӱрӱкле солыйтан. Бу каруулу керекти Нина Чурукова, Лена Мундусова, Оля Тарбанаева, Рита Чанчиева, Катя Арбаева, Маша Чибиекова ла оноҥ до ӧскӧлӧри бӱдӱретен.

Володя јилбиркеп, јакшызынып ӱренген. Саша Кызлаковло математикала, физикала, химияла задачаларды бодоорында маргыжатан. Кажы ла катап кемизи-кемизи јеҥӱчил болуп чыгатан. Володяны обществознаниениҥ ӱредӱчизи С. Н. Эдокова (Селянгина) сӱрекей сӱӱген ле баалаган.

Володяныҥ јаан ла јараш кӧстӧринде та кандый да чыгара айдылбаган кунук болотон. Јурукчыныҥ телекейге кӧрӱми башка ине. Јайааннаҥ тӱшкен јайалтазыныҥ јажыды оныҥ кӧксинде, кӧстӧринде болгон болор бо…

Бистиҥ класстыҥ башкараачызы В. В. Федоров ӱренчиктерин спортко араайынаҥ тарткан. Кезикте классла, бир кезикте школло турпоходторго јӱретенис. Ӱредӱчибис кажы ла баланыҥ кылык-јаҥыныҥ аҥылузын ајаратан. Ол јайалталу ла кӧгӱстӱ кижи болгон.

Бистиҥ класстыҥ уулчактары Семен Тобоков, Валера Уланкин, Костя Чалбин, Володя Абышев, Саша Кызлаков, Иосиф Чиндашев, Юра Тоурчуков, Ваня Саврин, Коля Екеев, Болот ло Бекет Имансакиповтор, Гоша Конокпоев баскетбол, волейбол, футбол ойноорго тыҥ болгон. Олор интернаттыҥ ла школдыҥ ончо кӧдӱриҥилеринде эрчимдӱ туружатан.

Бистиҥ кыстарыс та недеҥ де тура калбайтан – Рита Чанчиева, Лена Мундусова, Клава Пиянтинова, Оля Тарбанаева, Люда Казагачева, Ира Транова, Надя Сугунушева, Маша Чибиекова, Валя Мешкеева, Нина Чурукова, Таня Кадыева, Галя Назарова, Надя Тенгерекова.

Бийик ӱредӱлӱ заведениеде

Володяныҥ ич-телекейиниҥ байлыгы ла бала тужы салым јолын чокум јолло улалтты. Школдыҥ кийнинеҥ ол Горно-Алтайсктыҥ пединститудыныҥ физмат факультедине ӱренерге кирген. Ол мында ӱч курсты једимдӱ тӱгезип, ӧскӧ ӱредӱге кирерге кӱӱнзеген. Адазы уулыныҥ амадузын јӧмӧп, ыраак јолго акча-манатла болушкан.

1973 јылда ол Ленинградта театрдыҥ, кӱӱниҥ ле кинематографияныҥ институдына кирген. Јииттиҥ бойыныҥ јайаан јолын талдаганында келер ӧйдиҥ јурукчызыныҥ кылык-јаҥы јарт кӧрӱлген. Ӱредӱниҥ јылдарында ол кӧпкӧ ӱренген, кийнинде ижинде тайанатан профессионал билгири, ченемели болгон. Ӱредӱ ортозынаҥ Володя Ленинградта эки јылдыҥ туркунына черӱчил молјузын бӱдӱрген. Институттыҥ кийнинеҥ дипломный ижин беш темдекке коруган. Ол ижин В. Вишневскийдиҥ «Оптимистическая трагедия» деген ойын-кӧргӱзӱниҥ јурукчы-тургузаачызы  болуп бичиген. Комиссияныҥ турчылары, актерлор ло театр оныҥ ижин бийик баалаган.

Театрдагы јайаан ижи

Володя 1979 јылдаҥ ала бистиҥ эл театрда бийик ӱредӱлӱ јурукчы-тургузаачы болуп ижин баштаган.

Эл театрда бойыныҥ тӱӱкилик јолы, онойдо ок актерлордыҥ, режиссерлордыҥ, техишчилердиҥ ле јурукчы-тургузаачыныҥ ижи бир агынла, ууламјыла улалып јаткан ине. Мында јурукчы-тургузаачыныҥ ижи каруулу ла јилбилӱ. Бийик ӱредӱлӱ, кичӱ тӧрӧлиниҥ культуразына, театрына керектӱ ойын-кӧргӱзӱлердиҥ јурукчы-тургузаачызы  болуп, ол театрды бийик ӧзӱмдӱ јаҥы кемине чыгарган.

Владимир Николаевич Сарин керегинде эл театрдыҥ артизи, РФ-тыҥ нерелӱ артизи Власта Тысова, РФ-тыҥ нерелӱ јурукчызы Сергей Дыков, актер, поэт Николай Багыров, РФ-тыҥ нерелӱ јурукчызы Валерий Тебеков, режиссердыҥ болушчызы Валентина Гриднева јаҥыс ла јакшы  ла јылу сӧстӧр айдып эске алынгандар. Олордыҥ эске алыныштарыла ол сӱрекей чек, тӧп, ајарыҥкай, ич-телекейиле де, тыш кебериле де јараш та, керсӱ де кижи болгон. Је ондый да болзо, бойына да, кожо иштеген улузына да некелтелӱ. Кандый бир сурак аайынча јолду эп-сӱме де, шӱӱлте де айдып беретен. Ак-јарыктаҥ арай ла эрте барганы карамду. База да кӧпти эдип, театрга, албатыга артыргызып салар эди.

Владимир Сарин тергеениҥ, онойдо ок ороонныҥ чӱмдемел-јайаандык ижинде эрчимдӱ туружарга амадаган. Кӧп тоолу кӧрӱ-выставкаларда, темдектезе, Москвада, Барнаулда, Башкортостанда канча катап једимдӱ турушкан. Москвада ӧткӧн бир кӧрӱзинде оныҥ јуруктарыныҥ бирӱзин садып алган улус Финляндия јаар апарган. Јуруктарыныҥ кезиги таҥынаҥ јуунтыларда да болордоҥ айабас. Володя јӱрӱмди сӱӱген, јайым, јараш јӱрерге кӱӱнзеген, јӱткӱген. Јурукчыныҥ телекейи чек башка телекей ине…

Бек шибее – билези

Јӱрӱмде ол кеберкек Тамара деген кысла танышкан. Ол кыс  Кӱпчеген јуртта јаткан Михаил Кергилович Емекеевтиҥ ле Јаҥай Аймергеновна Аткунованыҥ билезинде чыккан-ӧскӧн. Јаан биледе ӱч кыс ла ӱч уул болгон. Тамара Михайловнаныҥ эске алынганыла: «Бис 1970 јылдарда «Спартак» стадиондо танышканыс. Мында јеҥил атлетикала маргаандар ӧткӧн. Мен бу ла ӧйдӧ узун сынду, јаркынду ӱч јиитти ајарып кӧрдим. Олор Сергей Тундинов, Григорий Чекурашев ле Владимир Сарин болгондор. Володяныҥ кийингениниҥ эптӱзин, мени ол ло тарый тыш бӱдӱмиле, јалакай ла эмеш кунукчылду кӧстӧриле олјолоп ийди».

Сакыбаган јанынаҥ танышкан эки јиит оноҥ ары јакшы најылар болуп јӱреле, бир канча ӧйдӧҥ биле тӧзӧӧр деген јӧпкӧ келген. Јиит билениҥ јолында уур-кӱчтер де учураган. Је олор оны ӧмӧ-јӧмӧ ӧткӧн. Бу ла јылдарга ӱредӱ де, иш те, онойдо ок балдар чыкканы ла олорды таскадары келишкен. Олордыҥ баштапкы уулы Искандер, ортоны кеберкек јаражай кызы Таня ла кичӱ уулчагы Тимур. Таня кызыныҥ билезинде Каролина ла Илона деп јап-јакшынак кызычактар ӧзӱп јат. Тамара Михайловна бойы медишчи, тургуза ӧйдӧ иштеп јат. Ол эш-нӧкӧрин јылу сӧстӧрлӧ эске алат. Кӧстӧринде јӱрӱмнеҥ эрте јӱре берген кару эш-нӧкӧри, балдарыныҥ сӱӱген адазы керегинде кунук ла карыкчал. Тамара Михайловна айыл-јуртыныҥ, от-очогыныҥ, бала-барказыныҥ чындык коручылы.

Бийик учушта ӱзӱлген јӱрӱм

Театрдыҥ јурукчызы Владимир Сарин сӱрекей кыска, је јаркынду јӱрӱм јӱрген. Ол јӱрӱмниҥ он ӱч јылын эл театрдыҥ јайаандык ижине учурлаган. Јурукчы ады-јолдоры јарлу режиссерлорло, темдектезе, Мария Назаровала, Антон Юдановло, Николай Шумаровло, А. Никитинле, А. Егоровло једимдӱ иштеген.

Театрда иштеген ӧйинде ол кӧп бедиренген, ченеген. Театрдыҥ учурын актерлорло, режиссерлорло бек колбуда кӧдӱрген. Ол бойыныҥ албатызыныҥ тӱӱкилик јолын, кӧгӱс байлыгын, алтай кижиниҥ кӧрӱмин бойыныҥ иштеринде кӧргӱзерге амадаган. Јурукчы кӧп материалдар јууган, јаҥы јайаан ишке белетенген. Је амадаганы, сананганы јӱрӱмде бӱтпей калды.

Эл театрдыҥ јаан ӱйезиниҥ актерлоры, јурукчылары Владимир Николаевич керегинде кереес сӧстӧрин акту кӱӱндеринеҥ айттылар. Кезиктериле туштажарга келишпеди. Айса болзо, јада-тура, эл театр Владимир Сарин керегинде бичик белетеп чыгарар. Мындый кеендиктиҥ јаркынду улузыныҥ ады-јолы, иштеген ижи бистиҥ театрдыҥ, республиканыҥ, калыктыҥ, ӧйистиҥ качан да ундылбас тӱӱкизи болуп улалар. Јаш ӱйеге, олордыҥ ичкери јолына керектӱ. Театрда В. Сариндий профессионал  ӱредӱлӱ јурукчы болор деп иженедим.

Уч сӧс

Бускалаҥду-косколоҥду коркушту тогузон јылдар болгон. Ол јаҥыс ороонды ла јондыкты јаба баскан эмес, је онойдо ок улусты да сындырган-сыныктырган ине.

Шак ла бу јылдарда Владимир Николаевич  јолын ӧскӧ јӱрӱмге бурыган. Је ол кату ла кижиге килеп билбес јӱрӱмниҥ экинчи јанын билбеген. Ол «јаҥы јол», јаҥы айалга јурукчыга туйук болгон…

Бисле кожо ӱренген ле алтай  албатыныҥ  Кудайынаҥ темдектӱ уулы Владимир Саринниҥ эземин кереестеп тура, оныҥ эш-нӧкӧрине, балдарына, баркаларына бек су-кадык, ырыс-кежик кӱӱнзейдис. Нӧкӧрис биске јайаанныҥ јаркынду чогы, јылдызы болуп артат…

Кожо ӱренген нӧкӧрлӧриниҥ адынаҥ

Л. ЧАНЧИБАЕВА