Алтайдын Чолмоны

«Јеткер јок ло чыҥдый јолдор» эл ӱлекерде јаҥыртулар

26.04.2021

Ӧткӧн неделеде элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларга Алтай Республиканыҥ тергеелик ӧзӱм аайынча министерствозында јолдордыҥ эл ӱлекеринде јаҥыртулар, тергеениҥ јолдорында келер јуук ӧйдӧги иштер керегинде сурактар јанынаҥ пресс-конференция болгон.

Быјыл бу эл ӱлекердиҥ ады солынды. «Мынаҥ озо «Кӧлӱктер јӱрер јеткер јок ло чыҥдый јолдор» дегениниҥ ордына эмди оныҥ паспортына «Јеткер јок ло чыҥдый јолдор» (БКД) деп ат окылу бичилген.

Солынталар јаҥыс ла адында эмес, је онойдо ок ӱлекердиҥ ижинде база эдилип јат. Јаҥы чокумдалганыла, оныҥ ууламјы-аргалары 4-тӧҥ 6 федерал ӱлекерге јетире кӧптӧдилген. Эмди эл ӱлекер кеминде федерал магистральный сетьти ӧскӱрер ле калалык агломерацияларда улус тартар транспортты јаҥыртар аргалар бар» — деп, АР-дыҥ тергеелик ӧзӱм аайынча министри Константин Зорий куучындады.

Оныҥ темдектегениле, быјыл «БКД» эл ӱлекерди бӱдӱрерге кеми јаан акча-манат чыгарылат — 2,6 млрд салковой кире. Оныҥ кӧп саба ӱлӱзи — тергеелик бюджеттиҥ акчазы. Ол акчаныҥ болужыла тергеелик учурлу јолдор ло Горно-Алтайсктыҥ агломерациязыныҥ кезик јолдоры јазалат. Бӱгӱнги кӱнде быјылгы ончо объекттерде иштер бӱдӱрер подрядчиктер јарталып калган. Кезик јерлерде јол јазаачылар ишти баштап та салган. Бу ок ӧйдӧ келер јылда иштер бӱдӱретен объекттер аайынча јӧптӧжӱ-контракттар тургузылат, ол иштерди јаҥар айдыҥ учына јетире тӱгезип салары темдектелет.

Пресс-конференцияныҥ туружаачылары бу јылда ӧткӱрерге темдектелген јолдордо тудум иштер јанынаҥ куучын-эрмек ӧткӱрген. Министрдиҥ айтканыла, Јабаган-Туйакту јолдо узуны 40 км ӱзӱк јазалар. Мында, чокумдап айтса, јолдыҥ тӧзӧлгӧзин солыыр ла асфальтобетон салар јаан јазашту иштер ӧткӱрилет. Ол ок ӧйдӧ бу ла ууламјыда тергеелик јолдыҥ јурттарла ӧткӧн бӧлӱктерин электројарыткыштарла јарыдар иштер эдилер.

«Быјыл јаан изӱ айда Кан-Оозы аймакта тергеелер ортодо Эл Ойын байрам ӧдӧр. Бӱгӱнги кӱнде байрамду јерге јетире јолды эптӱ ле јеткер јок эдип ӧйинде јазаар амаду турат. Бу сурак аҥылу ајаруда тудулат. Јабаган-Туйакту ууламјыда јолдыҥ кара ӱзӱгин јоголторы пландалат, ол аайынча иштер былтыр башталган. Онойдо ок Кан сууны кечире кӱрди кичӱ изӱ айдыҥ 20-чи кӱнине јетпей јадып тудуп салары темдектелген. Айылчылар байрамга јакшы јолло, јаҥы кӱрле барзын деп, иштердиҥ ӧйин јылдырарга келишкен» — деп, министр чокумдады.

Быјыл ӱч аймактыҥ тӧс јурттарындагы јолдор јазалар. Онойып, Кан-Оозы, Кӧксуу-Оозы ла Оҥдой јурттардыҥ тӧс оромдорыныҥ јолдоры ээжи-некелтелерге келиштире јазалар.

Турачак аймакта Салазан јуртты кечире барган јолды ла онойдо ок Кемеровский область јаар барган трассаны јазаар јаан кемдӱ иштер ӧдӧр.

Чой аймактыҥ Чой-Сӧӧй-Ыныргы јолында јазашту иштер улалып јат. Чамал аймакта Эликманар јуртта јолдыҥ ӱстин јаҥыртар ла јолды јакалай электројарыткыштар тургузар.

Горно-Алтайск каланыҥ текши учурлу јолдорын ээжилерге келиштире јазаар. Каладӧӧн Майма јанынаҥ кирип јаткан јолдыҥ Коммунистический проспектке јетире 400 метр ӱзӱги эл ӱлекер кеминде јазалар. Барнаульский ле Ленинниҥ оромдорында былтыр баштап салган иштер тӱгезилер. Бир канча јерлердиҥ бириктирилген ӧзӱми кеминде Заимкада јонјӱрӱмдик учурлу эки объектке — јаҥы школго ло садикке асфальтобетонду јол, оны јакалай тротуар тудулар ла јарыткыштар тургузылар.

Ӧткӧн јылда каланыҥ агломерацизында јолдорды тӱрген јаҥыртарга ӱзеери 65 млн салковой чыгарылган. Ол јылдагы андый иштер ӧйинде ле толо кеминде бӱткен учун быјыл республикага база ла ондый ок кемдӱ ӱзеери акча берилген. Бу акчага Г. И. Чорос-Гуркинниҥ оромын јазаар.

К. Зорий Алтай Республиканыҥ башкарузыла ӧмӧ-јӧмӧ калага јолдордыҥ республикан кӧмзӧзинеҥ ӱзеери акча чыгарары јӧптӧлгӧнин айтты. Ол калалык агломерацияда јазалар јолдордыҥ кемин кӧптӧдӧргӧ эдилип јат.

Онойдо ок јуунда «БКД» эл ӱлекердиҥ тергееде келер ӧйдӧ канайда бӱдери кӧрӱлди. Келер јылдаҥ ала Акташ-Улаган јолдо иштерди баштап, ондо ӱч јылдыҥ туркунына 60 км кире јолго асфальтобетон салары темдектелген. Эл ӱлекер бу ыраак турган аймакка нениҥ учун јетпеген дезе — ондо кезик јерлерде јаан кӧлӱктер ӧдӱп болбос болгон. Быјыл јол јазаачылар кӧлӱктер ӧдӱп болбос ол кӱрлерди јазаар ла кӱскиде ары керектӱ материалдар ла аҥылу техниканы јетирип алар арга боло берер.

Республиканыҥ јолдорыныҥ  инфраструктуразыныҥ ӧзӱминиҥ уч-турултазында, 2030 јылга јетпей, тергеениҥ федерал учурлу јолдоҥ  тууразында јаантайын тузаланылып турган ончо јолдорына асфальтобетон салылар деп, министр айтты. Федерал јолдоҥ Кӧксуу-Оозына јетире, Чамалдыҥ ла Улаганныҥ тракттарында, Чой-Сӧӧй-Ыныргы јолдо автобустыҥ ончо ууламјызында јолдордыҥ ӱсти јаҥыртылар. Турачак аймакты Кузбассла, Алтайский крайла јеткер јок ло чыҥдый јол колбоор.

«Чаргы-Беш-Ӧзӧк-Кан-Оозы јолдыҥ ончо бойына асфальт салар амаду турат. Бӱгӱнги кӱнде эл ӱлекер кеминде бу јолдыҥ јӱк јарымы кирезине асфальтобетон саларга акча чокумдалган. Бу јолды Россия Федерацияныҥ јаантайын тузаланылып турган  јолдорыныҥ (опорная сеть) тооломына кийдирер иштер ӧдӧт, аргалар бедирелет» — деп, К. Зорий чокумдады.

Јуунда онойдо ок кӱрлер керегинде база айдылды. АР-дыҥ тергеелик јолдорында кӱрлердиҥ тоозы — 402. Олордыҥ јарымызынаҥ кӧби эскирип калган. Ӧткӧн эки јылдыҥ туркунына 35 кӱрди ээжи-некелтелерге келиштирте јазап алар аргалар тузаланылган. Быјыл 15 кӱр јазалары темдектелет, база 30 объект белетелет. Республикан башкаруныҥ болужыла федерал тӧс јерге ӱзеери акча чыгарзын  деп баштану эдилген.

Горно-Алтайск калада Ленинниҥ ле Совхозный оромдордо эки кӱрди јазаар керек. Олорды јазаарын быјыл баштап, ишти ӧйинеҥ озо тӱгезип, тузаланарына  табыштырары темдектелет. Оныла колбой министр калада јаткандарды ла айылчыларды јазашту иштер ӧдӱп јатканын оҥдоп, бир эмеш уур-кӱчтерди јӱрекке јуук албай, ӧткӱрип ийзин деп сурайт.

Онойдо ок быјыл кичӱ изӱ ай киреде каланыҥ Заимка микрорайонында Каясинский оромныҥ јолы јазалып, ого асфальтобетон салылары айдылды.

Э. КУДАЧИНА