«Каладӧӧн кӧчкӧн улус кайра јанат…»

26.04.2021

Мӧндӱр-Соккон јурт тергеебистиҥ тӱӱкизиле, иштеҥкей улузыла јарлу су-алтай јурттарыныҥ бирӱзи. 2018 јылдаҥ ала јурт јеезениҥ јааны болуп Артур БРЫШКАКОВ иштейт. Јуукта Кан-Оозы аймакка јол-јорык келижерде, Мӧндӱр-Сокконныҥ јурт јеезезиниҥ јаанына јолыгып, бойы, ижи-тожы керегинде куучындап берзин деп сураганыс.

А. В. Брышкаков: —Чыккан-ӧскӧн јерим Экинур јурт. 1997 јылда Мӧндӱр-Соккон јурттыҥ орто ӱредӱлӱ школын, оноҥ Горно-Алтайсктыҥ педагогический колледжиниҥ физкультурный бӧлӱгин, кийнинеҥ ГАГУ-ныҥ биолого-химический факультедин ӱренип божотком. Оныҥ кийнинде бир кезек ӧйгӧ Кан-Оозыныҥ школында физкультураныҥ ӱредӱчизи болуп иштейле, черӱге баргам. Јанган кийнинеҥ Кан-Оозы аймакта милицияда иштегем. Уголовный розыскта иштеп баштайла, кийнинде он јылдаҥ ажыра ӧйдиҥ туркунына оныҥ јааны болуп иштегем. 2018 јылда амыралтага чыккам. Јурттыҥ эл-јоны јурт јеезениҥ јааныныҥ талдаштарында турушсын деп сураган ла анда туружып, 2018 јылдыҥ сыгын айыныҥ 20-чи кӱнинеҥ ала Мӧндӱр-Сокконныҥ јурт јеезезиниҥ башчызы болуп иштейдим.

Бӱгӱнги кӱнде Мӧндӱр-Соккон јуртта 247 тура бар, эл-јоныныҥ тоозы 676 кижи. Тооалышла алар болзо, мында 856 кижи бичиткен. Ол улустыҥ јӱстеҥ кӧбизи республика ичинде башка-башка јерлерде иштеп турган болзо, база јӱс кире кижи Тӱндӱктӧӧн, Сахалиндӧӧн иштеп јӱре берген.

Бӱгӱнги кӱнде јуртта 11 аргачы бар. Сегис магазин иштейт, пельмен эдер эки цех, калаш быжырар бир пекарня иштейт. Анайда ок «Маральник» СПК, он КФХ ла ЛПХ бар. Ол пельмен эдер цехтердиҥ бирӱзи СПОК айына ӱч тонна пельмен белетеп турган болзо, экинчизи ИП, олор бир тонна пельмен белетейт. Эткен продукциязын бистиҥ аймактыҥ ичинде, Шабалин, Кӧксуу-Оозы, Оҥдой аймактарда, анайда ок Горно-Алтайскта садат.

Јурт јеезениҥ бюджеди андый ла јаан эмес. Акчаныҥ кӧбизи ишјалга, Интернетке, телефон колбуга, одынга, таш кӧмӱрге чыгарылат. Акча бастыра тизимдер аайынча ӱлелген. Бойыстыҥ кирелтелерис ар-јӧӧжӧгӧ салынган каландардаҥ келет. Бӱгӱнги кӱнде кӧп улус тураларыныҥ документ-чаазындарын јазатпаган. Оныҥ учун ар-јӧӧжӧдӧҥ јылына кайда да ӱч јӱс муҥ салковойдоҥ кӧп каландар јуулат.

Јурттыҥ ичин јарандырары аайынча иштер ӧткӱредис. Беседка тутканыс, оромдордо јарыткыштар тургузары аайынча иштейдис. Бӱгӱнги кӱнде јуртка кирип ле келзе, башталып турган тӧс оромдо, школдоҥ ала почтага јетире оромдо, садиктеҥ барган Чарышский оромдо јарыткыштар бӱткӱлинче тургузылган. Кезик оромдордо монтажный иштер бӱткӱлинче эдилген, эмди кичӱ изӱ-јаан изӱ айларга јетире документ-чаазындарын алып ийзес, иштей берер.

Курч сурактар керегинде айдар болзо, јурт јердиҥ ижи божобос ине. Иш кӧп: јас ӧйинде јаандаган суулар кӱрлерди агызып јат, јас-кӱс јолдорло колбулу сурактар тура берет. Башкаруга Мӧндӱр-Соккондӧӧн бурыган бурылчыктаҥ ала јуртка јетире јолды бийиктетсин деген баштану эткен болгоныс. 2022 јылда темдектелетен иштердиҥ тоозына кийдирерис деген каруу алганыс.

Јуртта иш јок улус бар. Кӧп саба улус бойыныҥ мал-ажын азырап, таҥынаҥ ээлеминиҥ шылтузында јӱрген улус ине. Иштӱ деген улус школдо, балдардыҥ садында, ФАП-та, администрацияда. Бу јанынаҥ аргачыларыс јаан болужын јетирет. Ол ло пельмен эдер цехте јербойыныҥ улузы иштейт. Ӧскӧ јурттарга кӧрӧ, бисте бу јанынаҥ сурак андый ла курч турбай јат деп айдар эдим.

Бир ӧйдӧ бала-барказын ӱредерге болуп, каладӧӧн кӧчкӧн улус ойто кайра јанып турганы темдектелет. Олор келип, тураларыныҥ документ-чаазындарын јазадат. Бу улус мал-аш тудар амадула јангылайт. Андый кыймыгу башталды. Олор бир ӧйдӧ тураларын бӧктӧп, јӱре берген эди.

Школдо физиканы, математиканы ла информатиканы ӱредетен бир ӱредӱчи «Јурт јердиҥ ӱредӱчизи» программа аайынча келген ле иштеп јат. Школдыҥ ӧмӧлиги база јакшы. 11 классту школыста бӱгӱнги кӱнде 146 бала ӱренет. Садикке 55 бала јӱрет. Курч сурактардыҥ бирӱзи ол садиктиҥ туразыла колбулу. Не дезе, оогош балдардыҥ тоозы кӧптӧйт. Оныҥ ӱлекер-сметалык документ-чаазындары белетелген, је јастыралар болордо, олорды тӱзедери аайынча иштер ӧдӧт. Сананзам, јылдыҥ учында эмезе келер јылдыҥ бажында школдыҥ јанында јаҥы садикти тудар иштер башталар.

Аймакта јаҥы башчы ижин баштаган. Ол биске келип, тушташкан-куучындашкан. Мынаҥ ары эдерге темдектелген иштердиҥ тоозында алдында магазин болгон ло эмди куру турган јаан тураны јазайла, кӱрежетен ле тренажерлорлу залдарлу тура ачары болуп јат. Ол керегинде «Кан-Оозы аймак» муниципал тӧзӧлмӧниҥ јааны Рустам Кокушевке айтканыс. Мен сананзам, јаан Эл Ойын байрамды ӧткӱрген соҥында, бис бу сурактарга ойто бурыларыс.

Бис былтыр јуртыстыҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 300 јылдыгын ӧткӱрерге сананганыс, је пандемиядаҥ улам оны токтодорго келишкен. Мен сананзам, айалга јакшы болзо, кӱскеери бис бу байрамды ӧткӱрерис.

К. ЯШЕВ бичип алган

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина