Алтайдын Чолмоны

Президенттиҥ Федерал Јуунга Баштанузын бӱдӱрери

26.04.2021

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ председатели Артур Кохоевтиҥ башкарганыла, парламенттиҥ профильный комитеттериниҥ башкараачыларыла јуун ӧткӧн.

Ондо парламентарийлер президенттиҥ 2021 јылда Федерал Јуунга эткен Баштанузын бӱдӱрери аайынча тургузылатан план јанынаҥ шӱӱлтелерин айткан.Јуунда Россия Федерацияныҥ Государственный Думазыныҥ депутады Родион Букачаков база турушкан.

Парламенттиҥ башкараачызыныҥ айтканыла,  президент 2021 јылдагы Баштанузында тӧс ајаруны су-кадыкты корыырында, јонјӱрӱмдик бӧлӱкте, экономикада ичбойыныҥ политиказын јарандырарына, онойдо ок ороонныҥ јеткер јок болорына камаанду тыш политикага ајару эткен.

Ол кандык айдыҥ 27-чи кӱнинде Санкт-Петербургта   РФ-тыҥ јасакчыларыныҥ Соведи ӧдӧрин айткан. Јуунды РФ-тыҥ Государственный Думазыныҥ спикери Вячеслав Володин ле РФ-тыҥ Федерация Совединиҥ председатели   Валентина Матвиенко јаба ӧткӱрер ле ондо тӧс сурактардыҥ тоозында Президенттиҥ Федерал Јуунга Баштанузы кӧрӱлери темдектелет.

Республиканыҥ парламентте јаантайынга иштеп турган депутаттары программалу јаан учурлу документти јӱк ле јакшы кычырган эмес. Је кажызы ла Баштануны бӱдӱрери аайынча бойыныҥ ууламјызындагы керектердиҥ планы јанынаҥ шӱӱлтелерин белетеп алган. «Бу планды бис АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ Тӧргизиниҥ кӱӱк айда ӧдӧтӧн јуунында јарадарыс.  Тургуза ӧйдӧ бойыстыҥ шӱӱлтелеристи РФ-тыҥ Государственный Думазына танышсын деп аткарарыс» – деп, спикер чокымдаган.

Артур Павловичтиҥ айтканыла, ороонныҥ президенттиниҥ Федерал Јуунга Баштанузында тергеелерди кредиттерле, билени, јурт јерлерди,  аргачылыкты ӧскӱрерин јӧмӧӧриниҥ ле ӧскӧзиниҥ де чек јаҥы стандарттары салылган. Јылдыҥ тал-ортозында бу стандарттар тергеелерде иштеп баштаар  деп, јасакчы бӱдӱмјизин угусты.

Эл Курултайдыҥ председатели Артур Кохоевтиҥ шӱӱлтезиле, мында Россия Федерацияныҥ Государственный Думазыныҥ јараткан јасактары јаан учурлу болор. Госдуманыҥ јааны Вячеслав Володинниҥ айтканыла, Алтыгы палатаныҥ депутаттары олорды шӱӱжип, јаскы сессияныҥ туркунына јарадар учурлу.

Бойыстыҥ јаныстаҥ бис Баштануны бӱдӱрери аайынча республикан јасактардыҥ керектӱ пакедин јарадып койорго белен деп,  А. Кохоев чокымдаган.

Баштануда тегин эмес сурактар тургузылган. Бистиҥ ӱнбереечилерис олорды јарадып уккан ла јӱрӱмде бӱдерин сакыйт.  Тергеениҥ башкарузыла јуук колбуда иштеп, олорды ӧйинде ле тӱрген бӱдӱрерге чырмайарыс деп,   спикер айткан.

РФ-тыҥ Государственный Думазыныҥ депутады Родион Букачаковтыҥ темдектегениле, ол мындый јаан учурлу керекте бежинчи катап турушкан. Оныҥ шӱӱлтезиле, государствоныҥ јааныныҥ айткан бастыра шӱӱлтелери эл-јонныҥ јӱрӱминиҥ чыҥдыйын јарандырарына ууламјылу болгон.   «Мен Баштануны угарымда, ондо куучын бистиҥ республиканыҥ курч сурактары керегинде деп сезилген, олор —  јурт јерлердиҥ ӧзӱми, јуртты чокым керектерле јӧмӧӧри, јурттардыҥ јонјӱрӱмдик объекттерин јаҥыртары керегинде.   Государствоныҥ јааныныҥ шӱӱлтезиле, федерал ӱлекерлерде, федерал программаларда эрчимдӱ туружып, тегин эмес айалгадаҥ чыгар арга бар.  Јӱк бу тушта бис чыҥдый ла   јаан алтам эдерис» — деп, депутат темдектеген.

Родион Борисовичтиҥ айтканыла, РФ-тыҥ  Государственный Думазы јаскы сессиязында президенттиҥ Баштанузын бӱдӱрерине јасактарла тӧзӧлгӧ салары јанынаҥ тыҥ иштеер.

Парламентарий бойыныҥ депутат коллегазы  Иван Белековтыҥ, сенаторлор Татьяна Гигельдиҥ ле Владимир Полетаевтиҥ адынаҥ Алтай Республиканыҥ депутаттарын јаба ла тӱрген иштеерине кычырган.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ су-кадыкты корыыры ла јонјӱрӱмдик корулаш аайынча комитединиҥ председатели  Алена Казанцеваныҥ темдектегениле, бирлик ле јаба иштиҥ шылтузында кӱч бу јылды ӧткӱрер ле коркышту ооруны кирелендирер арга берилген. Президент бойыныҥ программалу куучынын коронавирустыҥ јаҥы бӱдӱмиле ат-нерелӱ тартышкан медиктерге быйанду сӧзинеҥ баштаган.  Ол бу јеткерлӱ оорула тартыжуны улалтсын деп кычырган.

«Профильный комитеттиҥ јуундарында эл-јонныҥ    диспансеризациязы керегинде суракты бис кӧп тургузып јадыс. Президент Владимир Путин Федерал Јуунга Баштанузында РФ-тыҥ башкарузына ла тергеелердиҥ башчыларына бастыра эл-јонныҥ диспансеризациязыныҥ ла профилактикалык шиҥжӱлериниҥ программаларын 2021 јылдыҥ кичӱ айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала толо кеминде  ӧткӱрип баштазын деп јакыган.  Профилактикалык шиҥжӱлерде аҥылу ајаруны јӱрек-тамырларында оорулу улуска этсин деген. Государствоныҥ јааны  башкару  улусты јӱрӱмнеҥ ӧйинеҥ озо   апарып турган ооруларла тартыжар ӱзеери иштер ӧткӱрерине, онойдо ок С гепатиттиҥ таркаарын 10 јылдыҥ туркунына астадарына ајарузы этсин деп чокымдаган. Олордыҥ тоозында јӱрек-тамырлардыҥ оорулары, кату тижиктер (рак), тынар органдардыҥ оорулары» — деп, парламентарий айткан.

Јасакчыныҥ јетирӱзиле, оныла колбой комитеттиҥ јуундарында мындый сурактар кӧрӧри пландалат:   Алтай Республиканыҥ «Су-кадыкты корыырын ӧскӱрери» деп государственный программазыныҥ «Алтай Республиканыҥ эл-јоныныҥ ооруларыныҥ профилактиказы ла су-кадык јӱрӱм јӱрерин таркадары, баштамы медико-санитарный болуш», «Алтай Республиканыҥ эл-јонына медицинский болуш јетирериниҥ чыҥдыйын јарандырары» деп подпрограммаларыныҥ бӱдӱп турганы керегинде».

Алена Борисовнаныҥ ајарганыла, тургуза ӧйдӧ «Алтай Республикада кӧп балдарлу билелерди јонјӱрӱмдик јанынаҥ јӧмӧӧр керектер керегинде» јасакка кубулталар кийдирери керегинде јасактыҥ ӱлекери тургузылат.  Ондо мындый билелердиҥ  балазы профессионал ӱредӱлӱ организацияда эмезе бийик ӱредӱлӱ организацияда очно ӱренип турган болзо, ӱредӱни божоткончо (је 23 јаштаҥ кӧп эмес), јонјӱрӱмдик болуш јетирери айдылат.  Кӱӱк айда  «2021 јылда балдардыҥ су-кадыгын орныктырары, амыралтазы ла олорды тузалу керекле јилбиркедери» деп суракла башкаруныҥ чазы ӧдӧри темдектелет.

Парламентарийдиҥ бӱдӱмјилегениле, АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ су-кадыкты корыыры ла јонјӱрӱмдик корулаш аайынча комитеди РФ-тыҥ президенттиниҥ Федерал Јуунга Баштанузыныҥ су-кадыкты корыыры ла јонјӱрӱмдик јӧмӧлтӧ јанынаҥ тӧс шӱӱлтелерин бӱдӱрерине ууламјылу АР-дыҥ јасактарын тургузарында ла јарадарында туружар.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ экология ла ар-бӱткенди тузаланары аайынча комитединиҥ председатели  Владислав Рябченко президенттиҥ кандык айдагы Баштанузы аайынча комитеттиҥ бӱдӱретен иш-ууламјылары јанынаҥ планы керегинде айдып, 2021 јылдыҥ кичӱ изӱ айында АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ Тӧргизиниҥ јуунында «Алтай Республиканыҥ Улаган аймактагы туулык-металлургиялык предприятиезиниҥ Акташтыҥ јеринде экологияга јетирген салтарын јоголторыныҥ курч сурактары, ӧткӱрилип турган эп-аргалары ла керектери керегинде» суракты шӱӱжер шӱӱлте эткен.

Оныҥ шӱӱлтезиле, башкаруныҥ кичӱ изӱ айдагы   чазында Алтай Республикада кейди, сууларды ла ар-бӱткенниҥ аҥылу коруда јерлерин корулаарында тергеениҥ государственный экологиялык шиҥжӱзи канайда ӧдӱп турганы керегинде суракка ајару эдер керек.  Онойдо ок Тӧргиниҥ кӱчӱрген айдагы ээчиде јуунында «Экология» деп национальный ӱлекердиҥ Алтай Республикада бӱдӱп турганы керегинде» суракты кӧдӱрер керек. Башкаруныҥ јаҥар айдагы чазында дезе Алтай Республиканыҥ јеринде кату коммунал таштанчыларла, ол тоодо таштанчылардыҥ айландыра ар-бӱткенге  јетирип турган салтарын астадарыла иштеерин тӧзӧгӧниниҥ турулталарын кӧрӧр шӱӱлтезин айткан.

Профильный комитеттиҥ председатели Президенттиҥ Федерал Јуунга Баштанузын бӱдӱргени эл-јонныҥ јӱрӱминиҥ чыҥдыйын бийиктедерине јӧмӧлтӧлӱ болор бӱдӱмјизин айткан.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ национальный политика, ӱредӱлик, культура, јондык биригӱлер ле СМИ аайынча комитединиҥ председатели Наталья Екеева Президенттиҥ Федерал Јуунга эткен Баштанузын бӱдӱрери јанынаҥ айдып, бу программный документте јурт јерлердиҥ ӧзӱмине јаан ајару эдилгенине ајару эткен. Онойып, РФ-тыҥ президенти кичӱ калаларда ла јурттарда культураныҥ тураларын ла музейлерди јаҥыртарына 24 млрд салковой чыгарар шӱӱлте эткен.

Парламентарий таскадулу иш ӱредӱликтиҥ јаан учурлу бӧлӱги деп темдектеп,   орто ӱредӱлӱ организациялардыҥ кураторлорына ӱзеери тӧлӧмирлер эдериниҥ сурагы профильный комитеттиҥ ајарузында јаантайын турган деген. Президент  техникумдардыҥ ла колледжтердиҥ ӱредӱлӱ группаларыныҥ кураторлорын (СПО-до класстыҥ башкараачыларын)  класстыҥ башкараачыларыныҥ беш муҥ салковой ӱзеери тӧлӧмир алаачы категориязына кийдирер шӱӱлте эткен.

Президенттиҥ 2021 јылда Федерал Јуунга Баштанузын бӱдӱрери јанынаҥ     АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ   национальный политика, ӱредӱлик, культура, јондык биригӱлер ле СМИ аайынча комитеди бир канча сурактарга ајару эдер, ол тоодо «Россия Федерацияда ӱредӱлик керегинде» федерал јасактыҥ Алтай Республикада ӱренеечилердиҥ таскамалыныҥ сурактары јанынаҥ бӧлӱгиниҥ бӱдӱп турганы керегинде», «Алтай Республикада педагог кадрларды Горно-Алтайский педагогический колледжте белетеерин јарандырары керегинде» сурактарга.

Оныҥ шӱӱлтезиле, башкаруныҥ быјыл сыгын айдагы чазында «Алтай Республиканыҥ ӱредӱлик системазыныҥ ӱредӱлӱ јаҥы 2021-2022 јылдарга белени керегинде» суракты кӧрӧр керек.  Тӧргиниҥ јуунында дезе «Алтай Республикада демографияныҥ бӧлӱгинде государственный политиканыҥ тӧс ууламјыларын бӱдӱрери» деп суракты шӱӱжер керек.  Наталья Михайловнаныҥ шӱӱлтезиле, «Алтай Республиканыҥ государственный кайралдары керегинде»  јасагына кубулталар кийдирери керегинде јасактыҥ ӱлекериле иштеери улалтылар учурлу.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ аграрный политика аайынча комитединиҥ председатели Рустам Байдалаковтыҥ јетирӱзиле, оныҥ башкарган профильный комитеди бу иштерде эрчимдӱ  туружарга белен. Оныла колбой, экинчи јарымјылдыкта «Алтай Республикага Россияныҥ аграрный профильдӱ бийик ӱредӱлӱ заведениелериниҥ очный ла заочный бӧлӱктерине ӱренерине адылу контрактла  студенттер аткарар» деп јаан учурлу суракты кӧрӧри керектӱ.  Мында АПК-ныҥ кандый специалисттер керексигенин ајаруга алары учурлу.

Баштануны бӱдӱрериле колбулу программный иштердиҥ тоозына быјыл комитет АР-дыҥ депутаттарыныҥ ла бӱдӱреечи јаҥныҥ органдарыныҥ чыгартулу улузыныҥ туштажуларын ла јуундарын кийдирерге туру. Шӱӱжилетен сурактар – ол «Алтай Республиканыҥ «Јурт јерлерди бир чук ӧскӱрери» деп государственный программаны бӱдӱрериниҥ сурактары.   Онойдо ок аҥылу шиҥжӱде тудатан керектердиҥ тоозында: АР-дыҥ јурт ээлем аайынча министерствозыныҥ бюджетти чыгымдары аайынча бӱдӱргенин ле АПК-ны государствоныҥ јанынаҥ јӧмӧӧр иштердиҥ турултазын бийиктедерин, 2022 финансовый јылга республикан бюджетти јуртээлемдик производствоны государствоныҥ јӧмӧӧриниҥ кемин бийиктедерин ајаруга алып тургузары   база парламентарийлердиҥ ајарузында болор деп, комитеттиҥ јааны темдектеген.

Парламентарий кӱӱк айда башкаруныҥ чазында Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ 2019 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 29-чы кӱнинде јӧбиле јарадылган  «Јурт јерлерди бир чук ӧскӱрери» деп государственный программазыныҥ бӱдӱп турганыныҥ сурагын шӱӱжер керек деген. Профильный комитеттиҥ јуунында экинчи јарымјылдыкта бу тергеелик программаныҥ бӱдӱп турганыныҥ турултазын кӧрӧри пландалат.

Рустам Байдалаковтыҥ шӱӱлтезиле, экинчи јарымјылдыкта комитеттиҥ јуундарында агропромышленный комплекстиҥ баштапкы учурлу бӧлӱктерин ӧскӱрериниҥ ле АР-дыҥ «Јурт ээлемниҥ ӧзӱми ле јуртээлемдик продукцияныҥ, сырьеныҥ ла аш-курсактыҥ рыногын аайлаштырары» деп государственный программазыла (АР-дыҥ башкарузыныҥ 2020 јылдыҥ сыгын айыныҥ 23-чи кӱниндеги јӧбиле јарадылган) ээлемниҥ кичӱ бӱдӱмдериниҥ ӧзӱминиҥ сурактарын кӧрӧр керек.

Парламентарий Президенттиҥ Баштанузын бӱдӱрери аайынча пландалган керектердиҥ тоозында АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ Тӧргизиниҥ «РФ-тыҥ башкарузыныҥ 2020 јылдыҥ кандык айыныҥ 9-чы кӱнинде јакааныла јарадылган «АР-дыҥ 2020-2024 јылдарга јонјӱрӱмдик-экономикалык ӧзӱминиҥ таҥынаҥ программазын бӱдӱрериниҥ ӧдӱжи керегинде» суракты шӱӱжер јуунын адаган.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ туризм, аргачылык, спорт ло јашӧскӱримниҥ политиказы аайынча комитединиҥ председатели  Сергей Тимошенский президент туризмниҥ бӧлӱгин ӧскӱрериниҥ элбек сурагына база ајару эткенин айткан. Оныҥ шӱӱлтезиле, 3% кӧп эмес ставкалу инфраструктурный бюджетный кредиттерди 15 јылга бергени бистиҥ тергееде туристтерди јыл туркунына амырадар айалгалар тӧзӧӧр арга берер. Республика дезе, туризм ууламјылу пилотный тергеелердиҥ тоозына кирер.

Парламентарийдиҥ айтканыла, кичӱ ле орто аргачылыкты јӧмӧӧри аайынча чокым керектер эдилер. Оныла колбой, профильный комитет башкаруныҥ быјыл баштапкы јарымјылдыкта ӧдӧтӧн чазында «Кичӱ ле орто аргачылык:  организацияларды ла таҥынаҥ аргачыларды југуш јаҥы коронавирустыҥ  айалгазында јӧмӧӧр иштер» деп суракты шӱӱжер.

Оныҥ айтканыла,  онойдо ок  профильный комитеттиҥ јуундарында «Алтай Республикада турист јерлердиҥ ӧзӱминиҥ мастер-планын «АР-дыҥ 2020-2024 јылдарга јонјӱрӱмдик-экономикалык ӧзӱминиҥ таҥынаҥ программазы» аайынча тургузар иштердиҥ бӱдӱп турганы керегинде», «Алтай Республикада вторичный деген сырьедоҥ не-неме иштеери јанынаҥ предприятиелердиҥ ижи керегинде» сурактар кӧрӱлер.

Сергей Тимошенский «Алтай Республикада аргачылардыҥ тап-эриктерин корулаары аайынча чыдулу кижиниҥ јылдыҥ сайынгы доклады ла Алтай Республикада аргачылыктыҥ субъекттериниҥ тап-эриктерин ле јасакла јилбӱлерин буспазы керегинде»  суракты профильный комитетте кӧргӧн кийнинде, оны парламенттиҥ сессиязына чыгарар шӱӱлте эткен.  Депутаттыҥ шӱӱлтезиле, АР-дыҥ парламенттиниҥ сессиязына «Алтай Республикада физический культураны ла спортты ӧскӱрери керегинде» јасактыҥ ӱлекерин тургузар ла чыгарар ӧй келген.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ экономиканыҥ, акча-манаттыҥ ла каланныҥ политиказыныҥ комитединиҥ председатели Радмила Пекпееваныҥ шӱӱлтезиле, быјыл кандык-кӱӱк айларда комитетте тӧзӧлгӧн ишмекчи группада једерге кӱч јурттарды колбула јеткилдеериниҥ сурагын шӱӱжер керек.

Ол тоодо «Интернеттиҥ» сетине колбоорыныҥ, кенек улустыҥ јонјӱрӱмдик, инженерный ла транспортный инфраструктураларла,  ӧскӧ  дӧ јеткилдештерле тузаланарыныҥ сурактары кӧрӱлер учурлу. Профильный комитеттиҥ башкараачызыныҥ шӱӱлтезиле, кӧп квартираларлу тураларды башкарып турган юридический лицолорды, таҥынаҥ аргачыларды тергеелик государственный тура-жилищный ла государственный строительный шиҥжӱлерде тудар, онойдо ок эл-јонды бастыра јанынаҥ јеткилделген, јадар чыҥдый јерлерле јеткилдеер сурактарды кӧрӧр керек.

Радмила Пекпеева АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ сыгын айда ӧдӧтӧн сессиязында АР-дыҥ јеринде јылула, газла јеткилдеериниҥ сурактарын кӧрӧр шӱӱлте эткен. Оныҥ шӱӱлтезиле, ишмекчи группаларга сыгын ла ӱлӱрген айларда  АР-дыҥ «Алтай Республиканыҥ 2022 јылдыҥ ла 2023 ле 2024 јылдардыҥ планду ӧйиниҥ республикан бюджеди керегинде» јасагыныҥ ӱлекерин баштапкы (нулевой) кычырышта кӧрӧр тушта АР-дыҥ јеринде транспортный инфраструктураныҥ айалгазы ла келер ӧзӱми керегинде сурактары шӱӱжери керектӱ.

Керектӱ федерал јасактарды јараткан кийнинде, 2021 јылдыҥ туркунына президенттиҥ Федерал Јуунга Баштанузын бӱдӱрери аайынча АР-дыҥ экономиканыҥ ла каланныҥ политиказыныҥ бӧлӱгинде  керектӱ јасактардыҥ ӱлекерлерин тургузар керек. Парламентарий тергеелерге 3проценттеҥ кӧп эмес ставкалу инфраструктурный бюджетный кредиттерди 15 јылга бергени республикага каланы айландыра јаҥы јолдыҥ ӱлекериле, туриндустрияныҥ объекттерин тӧзӧӧриле, транспортло колбуларды элбедериле, тура-коммунал ээлемди јаҥыртарыла иштеер арга берер деген ижемјизин айткан.

Радмила Сергеевнаныҥ темдектегениле, государство кредиттердиҥ мындый бӱдӱмин база качан да бербеген, олор кӧп тергеелердиҥ экономиказына јаан јӧмӧлтӧ болуп јат.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ пресс-службазы