Јӱсјылдык једимдери оморкодот

29.04.2021

Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотеканыҥ 100 јылдыгына учурлалган кӧдӱриҥилӱ јуун ла тергеелер ортодо «Бичик, Кычырары, Библиотека тергеениҥ культуралык јӱрӱминде» деген билим-практикалык конференция ӧтти.

Алтай Республиканыҥ ады-јолы элбеде јарлу эл библиотеказы бойыныҥ тӱӱкилик учурлу 100 јылдыгын ӧткӧн 2020 јылда темдектеген. Је коронавирустыҥ пандемиязынаҥ улам байрамдык кӧдӱриҥилер, ол тоодо билим-практикалык конференция ла кӧдӱриҥилӱ јуун 2021 јылга кӧчӱрилген.

Эл театрдыҥ јаан залында ыраак-јуук тергеелердеҥ келген айылчыларды, туружаачыларды Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ ла башкарузыныҥ председателиниҥ адынаҥ АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Эжер Ялбаков, Эл Курултайдыҥ экономика, акча-манат ла калан политика аайынча комитединиҥ председатели Радмила Пекпеева, Госдуманыҥ депутады Иван Белеков ло оноҥ до ӧскӧлӧри уткудылар.

Эжер Ялбаков бойыныҥ уткуулду сӧзинде эл библиотеканыҥ тӱӱкилик учуры јанынаҥ мынайда айтты: «Эл библиотека тӧзӧлгӧнинеҥ ала Туулу Алтайдыҥ санаа-шӱӱлтезиниҥ телкемин јууп тӧзӧӧр ишти кӧнӱ улалтып, оныҥ билим санаа-шӱӱлтезине, ӱредӱлигине ле культуразына јаан камаанын јетирген. Библиотеканыҥ эҥ јаан байлыгы оныҥ бирлик кӱӱн-тапла, амадула ак-чек ле једимдӱ, ӧмӧ-јӧмӧ иштеп јаткан ӧмӧлиги. Шак олор бичикке кычыраачыны јууктадары, јилбиркедери јанынаҥ иштеп јат. Айдарда, бистиҥ тергеениҥ оморкодузы болуп јаткан тӧс библиотеканыҥ ӧмӧлигине экинчи јӱсјылдыктыҥ башталганында јаҥы једимдер, јаҥы шӱӱлтелер, иштиҥ јаҥы бӱдӱмдерин кӱӱнзейли. Тӧс библиотеканыҥ тӱӱкилик јолы ачык болзын».

Вице-премьердиҥ айтканыла, библиотека бойыныҥ юбилейлик јылында кычыраачыларга сӱрекей эптӱ ле јакшынак јер боло берди. Эл библиотеканыҥ фондторыныҥ кӧп јаны элкем-элбек телкемде, онызы дезе кычыраачыларга база сӱрекей јарамыкту ла эптӱ.

Кӧдӱриҥилӱ, байрамдык айалгада эл библиотеканыҥ ак-чек, ченемелдӱ, бойыныҥ ижиниҥ устарына бийик кайралдар табыштырылды. Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи деген кӱндӱлӱ ат-нере Россияныҥ калык чӱмделгезиниҥ В. Д. Поленовтыҥ адыла адалган государстволык Туразыныҥ директорыныҥ ордынчызы Андрей Беляевке адалды. Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла эл библиотеканыҥ краеведение ле национальный библиография бӧлӱгиниҥ јааны Светлана Моможокова кайралдатты. АР-дыҥ башчызыныҥ, башкарузыныҥ председателиниҥ Быйанду самаралары эл библиотеканыҥ ишчилери Светлана Лукьяновага, Наталья Русскихке ле Светлана Сумачаковага табыштырылды.

Кӧдӱриҥиниҥ туружаачыларын Эл Курултайдыҥ адынаҥ байрамла Радмила Пекпеева уткуды. Оныҥ темдектегениле, библиотека узун ла јаан тӱӱкилик јолын ӧткӧн лӧ бӱгӱн дезе ичкери ӧзӱмдӱ јолында. Тергеениҥ М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотеказы јартамал учурлу ла культуралык ижинде эл-јонго билгирдиҥ одычагын ла мында иштеп јаткандар бойлорыныҥ јӱректериниҥ јылузын акту кӱӱнинеҥ јетирет.

«Бу ӧйдиҥ туркунына ӧмӧликтиҥ ле оныҥ ишчилериниҥ бичикке чындык сӱӱжи, оны ӱренери ле јартап айдары тӧс лӧ ичкери апарар ийдези болуп артат» — деп, парламентарий темдектеди.

Парламенттиҥ комитединиҥ јааныныҥ сӧзиле бӱгӱнги јетирӱлик јондык библиотеканыҥ алдына ичкери ӧзӱмниҥ јаҥы амадуларын тургузат: библиотечный иште јаҥыртуларды ӧткӱрери, библиотечный јеткилдештиҥ јаҥы бӱдӱмдерин ле эп-аргаларын кийдирери, библиотечный јеткилдешти чыҥдый, эптӱ эдип јетирери.

Эл библиотеканыҥ учурлу кӱнинде билгирдиҥ ле јетирӱлердиҥ тӧс јериниҥ ончо ишчилерин, онойдо ок айылчыларды, кычыраачыларды уткуп, бек су-кадык, билгирге, јаҥыга јилбӱӱ ле библиотекага јаан сӱӱш кӱӱнзеп, Радмила Пекпеева Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Быйанду самаразын ӧмӧликке табыштырды.

Эл библиотеканыҥ ишчилерине, айылчыларына тергеениҥ госоркестриниҥ (дирижеры Россия Федерацияныҥ санадыныҥ нерелӱ ишчизи Владимир Кончев), госфилармонияныҥ артисттериниҥ, культураныҥ ла санаттыҥ Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган колледжиниҥ ле тергеениҥ аймактарыныҥ јайаан јайалталарыныҥ байрамдык ойын-концерти ӧтти.

Бу ла кӱнде тергеелер ортодо «Бичик, Кычырары, Библиотека тергеениҥ культуралык јӱрӱминде» деген билим-практикалык конференция бойыныҥ ижин улалткан. Конференцияныҥ пленарный јуунында онноҥ ажыра улус јетирӱлерин, ол тоодо видеозапись ээжиле эткендер.

Конференцияныҥ ижинде Москваныҥ, Санкт-Петербургтыҥ, Красноярсктыҥ, Екатеринбургтыҥ, Новосибирсктиҥ, Томсктыҥ, Барнаулдыҥ чыгартулу улузы турушты. Онойдо ок республиканыҥ аймактарыныҥ чыгартулу улузы туружып, јетирӱлериле таныштырды. Тергеелер ортодогы конференцияныҥ турултазы аайынча материалдардыҥ јуунтызы кепке базылып чыгарылар. Јуунтыда онойдо ок конференцияныҥ айылчыларыныҥ докладтары база јарлалар.

Билим-практикалык конференция ӧйинде эл библиотекада президенттиҥ библиотеказыныҥ тергеелик тӧс јери кӧдӱриҥилӱ айалгада ачылды.

Президенттиҥ библиотеказыныҥ ла М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотеканыҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижи 2015 јылдаҥ ала башталган. Шак ол ӧйдӧ президенттиҥ библиотеказына Алтай Республикадаҥ электрон кӧрӱге керектӱ материалдар аткарылган. Кӧрӱ дезе Россияда ЮНЕСКО-ныҥ бастыра телекейлик энчи-байлыгыныҥ объекттерине учурлалган.

2016 јылдыҥ кӱӱк айында эл библиотекада президенттиҥ библиотеказыныҥ аргаларына ыраактаҥ тузаланар тӧс јер ачылган.

Билим-практикалык конференция ӧйинде эл библиотеканыҥ јаҥыртылган актовый залында «Ойротия в зеркале литературы» деген бичиктиҥ таныштырузы ӧтти.

Бичиктиҥ таныштырузында оныҥ тургузаачылары-авторлоры филология билимдердиҥ кандидаттары Эльвира Чинина ла Татьяна Шастина, «Полиграфика» бичик басманыҥ адынаҥ Николай Тенгереков, эл библиотеканыҥ директоры Светлана Штанакова туружып, куучын айттылар.

«Ойротия в зеркале литературы» деген антологияда Ойрот автоном областьта бичилген ле Ойрот автоном область керегинде орус, алтай тилдерле бичилген тексттер, олор 1922-1947 ј.ј. темдектелген, чуктай јуулып јарлалат.

Бичиктиҥ амадузы — Ойротияныҥ јылдаҥ јылга ӧзӱм алынып, башка-башка ууламјыларла (литература, журнал-газеттер ле о. ӧ.) келер ӧйгӧ эрчимдӱ иштегенин, јеткен једимдерин кӧргӱзери.

Чике бажында чӱмдӱ сӧслӧ иштеген сӧстиҥ устары келер ӧйдиҥ бичиичилерине, билимчилерине, журналисттерине тайанатан јарамыкту арга берген, айалга белетеген.

Ар-бӱткени бузулбаган, оодылбаган, албатызы јайалталу Ойротия јаар тӧс јердиҥ јайаандыгыныҥ, кеендигиниҥ улузы келип, јорыктап, кайра јанып, јилбилӱ этнографиялык бичимелдерин, очерктерин бичиген. Алтайга, Ойротияга јилбӱӱ јаан болгон. Шак ийделӱ сӧстиҥ устарыныҥ јайаан иштериниҥ шылтузында Ойротия телекейге эжигин ачкан.

Јуулгандарга Татьяна Шастина ла Эльвира Чинина Ойрот автоном областьтыҥ (1922-1948) айалгазын, аргаларын литератураныҥ, чӱмдӱ сӧстиҥ устарыныҥ артыргыскан эрјинедий энчи байлыгы керегинде толо ло јилбилӱ куучындадылар. Бу мындый јакшы туштажуларды ӱренеечилерле, кычыраачыларла ӧткӱрип турза, турултазы бийик болорында алаҥзу јок. Николай Тенгереков бойыныҥ куучынында бу бичикти база бийик баалады.

Эл библиотеканыҥ ишчилери бу бичикти белетееринде эрчимдӱ турушкан. Бичиктиҥ авторлоры бу библиотеканыҥ директорыныҥ ордынчызы Марина Алушкинаныҥ архивтерле иштеп, солун фотојуруктарды тапканын аҥылап темдектедилер.

Онойып, эл библиотека бойыныҥ 100 јылдыгын бийик кеминде темдектеди.

К. ПИЯНТИНОВА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуруктары

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина