Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Кумжулуныҥ кырлары базытчыларды уткыды

17.05.2021

Кӱӱк айдыҥ 15-чи кӱнинде Тӱндӱк базыттыҥ бастырателекейлик кӱни темдектелген. Алтай Республиканыҥ тӱндӱк базытчылары спорттыҥ бу бӱдӱминиҥ кӱнине учурлай, кӱӱк айдыҥ 15-16 кӱндеринде республикан маргаандар ӧткӱрдилер. Республиканыҥ «Себи» кубогына керектер Шабалин аймактыҥ Камлак јуртында ла Ботанический садта ӧткӧн. Маргаандарда республиканыҥ Кан-Оозы, Шабалин, Майма аймактарыныҥ, Горно-Алтайсктыҥ базытчылары туруштылар. Каланыҥ спортчыларын јетиретен микроавтобусты Горно-Алтайсктыҥ администрациязы чыгарган, кезик улус бойыныҥ автомобильдериле келген.

Бу эки кӱнде Камлакта айас ла јылу кӱндер турган. Камлакты ӧрӧ барган јолдо, «Айас» турбазаныҥ јанында, тӱндӱк базытчылар ла волонтерлор јуулган. Спортчылардыҥ кӱӱн-санаазы да јаскы кӱндий  јарык болгон. Маргаандар 5 ле 10 километрге ӧткӧн. Туружаачылар јаштары аайынча башка-башка категорияга бӧлинип тартышкан.

Ӧдӧтӧн јол темдектелип, волонтерлор јолдо туруп, базытчыларды техниканы буспазын деп кӧрӧргӧ белен болордо, старт берилген. Спортчыларды Тӱндӱк базыттыҥ бастырателекейлик кӱниле, маргаандардыҥ ачылганыла «Шабалин аймак» МО-ныҥ администрациязыныҥ јааныныҥ ордынчызы Татьяна Золотухина уткыган. Маргаандар кӱнниҥ тал-ортозында тӱгенген. Спортчылар оноҥ ары Ботанический садка келип тыштанган, ажанган кийнинде, маргаандардыҥ турултазы јарлалып, јеҥӱчилдерге кайралдар берилген. Бу кӧдӱриҥилӱ керекте Камлак јурт јеезениҥ јааны Сергей Соколов туружып, тӱндӱк базытчыларды байрамыла уткыган. Оныҥ кийнинде туружаачылар Чаргыныҥ јурукчы келини Раиса Кулакованыҥ јуруктарыныҥ кӧрӱзин јилбиркеп кӧргӧн. Јурукчыныҥ аҥылу ӱредӱзин албаган да болзо, јаан јайалталу эпшиниҥ јуруктары кӧргӧн кижиниҥ јӱрегине томулып, санандырат ла ӧкпӧӧртӧт. Шабалинниҥ артисттери јакшынак ойын-концерт база кӧргӱстилер.

Бу ончо керектердиҥ ортозында мен аймактардаҥ келген спортчылардыҥ баштаачыларыла эрмектештим.

Кан-Оозы аймактыҥ Экинур јуртынаҥ келген базытчылардыҥ адынаҥ бу јуртта эпшилердиҥ биригӱзиниҥ јааны Зинаида Тордошева айтты:

—Бистиҥ эпшилер биригӱзинде «Су-кадык» деп группа экинчи тӧзӧлгӧн группа болуп туру. Удабас «Кийис» деп группа ачарыс. «Су-кадык» группаныҥ базытчыларын педагогика иштиҥ ветераны Эльвира Елекова башкарат. Ол Алтайыла јорыктап, оныҥ јараш јерлериле таныжарын сӱӱр кижи. Јиит, каруулу келин Оксана Кабанова кӱӱнзеген улусты базыттыҥ техниказына ӱредип туру. Кӧп улустыҥ айтканыла, эртен тура базыт бӱткӱл кӱнге омок ло јакшы кӱӱн-тап сыйлайт, айылда ончо иш те тӱрген эдилет. Бисти тӱндӱк базыттыҥ техниказына, марына РФ-тыҥ Тӱндӱк базыттыҥ федерациязыныҥ республикан бӧлӱгиниҥ јааны Наталья Николаевна Кушерова јуртыска келип ӱреткен. Келиндер ого јаан быйанын айдыжат.

Эмди группадагы 25 кижи кажы ла эртен тура стадиондо 6.30 сааттаҥ ала 1-2 саат базып турубыс. Группада башка-башка јашту келиндер јӱрӱп јат. Кандый бир кӱнде Којогор, Куйлу деген кырларла базадыс. Эр улус јок. Је олор бистиҥ стадиондо базыдысты туйказынаҥ кӧрӱп, айылында тайактар эделе, базып турганын уктыбыс. Айдарда, бис стадиондо базыттыҥ разминказын, заминказын ла техниказын  јакшы бӱдӱреге чырмайып турус. (Каткырат). Эр улус, айса болзо, биске кожулар болор бо деп сананадыс.

Бӱгӱнги маргаандар сӱреен јарады. Мен спортчы келиндерди јӧмӧп, кӧкӱдип, коштой до базып ийдим.

Шабалинниҥ базытчыларынаҥ Лидия Чекурашевала (Уханова) куучындаштым:

—Бис тӱндӱк базыт керегинде телевизордоҥ кӧрӱп, јилбиркеп туратаныс. Оноҥ Наталья Николаевнаны   бисти ӱретсин деп кычырганыс. Эмди бис ӱредӱлӱ улус, кӱнӱҥ ле эҥирде 3-5 километрге базып турус. Группада тӧртӧн јаш кирези јашту келиндер, мен эҥ јааны — амыралтада кижи. Мен узак јылдарга балдардыҥ тиштерин эмдеген эмчи. Бу иш каруулу иш, мен айылда да эмдеген балдарды сананып, санааркап та туратам. Мал-аш та тутканыс, маала ажын да отургусканыс, бала-баркалар чыдатканыс. Эмди амыралтага чыгала, амырап, базып, улусла таныжып, су-кадыкка ајару эдедим. Тӱндӱк базыт, маргаандарда туружары меге де, ончо келиндерге де сӱреен јарап јат.

Кандык айдыҥ 16-чы кӱнинде Горно-Алтайсктыҥ первенствозында турушканыс. Мен бойымныҥ јажымда баштапкы јер алгам, аҥылу сый да алдым. Бӱгӱнги маргаанда  беш кижи туруштыс. 10 километрге Соенгошева Людмила басты, арткандарыс 5 километрге бардыс. Бис јуртыста тӱс јерле базып турганыс учун, мында чыгышту јерлер болордо, кӱчке келишти.

10 километр базытта бойыныҥ јажында баштапкы јер алган Раиса Язарова (Байтушкина) мынайда куучындады:

—Мен Горно-Алтайсктыҥ педучилищезиниҥ физкультура бӧлӱгин божотком. Бастыра ла јӱрӱмим спортло колбулу ӧдӱп јат. Ӱредӱниҥ кийнинде Балыктујулда физкультура ӧткӱргем. Балдарыс јаанап, школго барар ӧйи једе берерде, калага кӧчкӧнис. 7-чи школдо, Жуковтыҥ адыла адалган школ-интернатта иштегем. Эмди ойто 7-чи школдо иштеп турум, спортты таштабагам.

Мен јеҥил атлетикадаҥ полиатлонго (кыска ла узун дистанцияга јӱгӱриш, адыш, гимнастика) кӧчкӧм. Улайын ла республикан маргаандарда баштапкы јерлер алатам. Эмди тӱндӱк базытла јилбиркеп, базып  турум. Каланыҥ базытчыларыла кожо басканыс бир јыл боло берди. Горно-Алтайсктыҥ первенствозында 5 километрге базып, јеҥӱ алдым. Тӱндӱк базыт бистиҥ јажыста улуска сӱреен јарамыкту бӱдӱм.  Бӱгӱн республиканыҥ кубогында трасса кӱч болды: чыгыштар, сас, суу кечтис, тӱжӱде таштарлу јер болды. Тӧрт јердеҥ спортчылар келип турушканы јакшы. Тӱндӱк базыт элбек јол алынып, келер ӧйдӧ маргаандарда ончо аймактардаҥ улус туружар деп бӱдедим. Кӱӱк айдыҥ байрамдарында Сочи калада маргаандарга Наталья Николаевнага баштадып барып јӱргенис јараган.

База бир јеҥӱчил Валентина Алексеева:

—Мен калада М. Чевалковтыҥ адыла адалган библиотекада иштеп турум. Тӱндӱк базытла бир јылдаҥ ажыра ӧйгӧ тазыктырынып турум. Спортло тыҥ тазыктырынгам деп айтпазым, је институттаҥ ла бери поход-јорыктарда, маргаандарда эрчимдӱ турушкам, столдо теннисле ойногом. Тӱндӱк базыт јарап јат. Кижи бойыныҥ базыдыныҥ бир марын (темп) таап алза, кӧндӱгип базып браадар.  Горно-Алтайсктыҥ маргаанында турушкам, тӧртинчи келгем. Бӱгӱнги маргаан сӱреен јарады, туружаачылар да кӧп болды,  тыҥ базытчылар да турушты.

Экинчи кӱнде базытчылар быјыл куран айда Камлакта ӧдӧтӧн «Kumzhulu Trail & ranning nordic wolking» деп јаан ӱлекер-маргаандардыҥ јолыла таныжып бастылар. Бу маргаанда эҥ тыҥ базытчылар 18,7 ле 35 километрге базып маргыжар учурлу. Каланыҥ ла Шабалинниҥ базытчылары Кумжулуныҥ ордында тургузылган чакыга јетире ле кайра 18,7 километрди ӧттилер. Каланыҥ базыткырлары – Наталья Кушерова, Дмитрий Климов (Кумжулу трейл ӱлекер-маргаанныҥ тӧзӧӧчилери), Зульфия Шадеева, Кемине Сатунова, Римма Аяшева, Алена Шкакова 35 километрди ӧттилер.

Маргаанныҥ турулталарыла баштапкы ла јерлер алгандарды јарлайдыс:

5 километрде: 18-35 јашту эр ле ӱй улус ортодо – Ай-Тана Торбокова, Арман Кушеров

36-54 јаштулар ортодо – Алексеева Валентина

55 јаштаҥ ӧрӧ базытчылар ортодо – Светлана Бушанова (ончозы каладаҥ).

10 километрде: 36-54 јаштулар ортодо – Людмила Коргина

55 јаштаҥ ӧрӧ базытчылар ортодо – Раиса Язарова (ончозы каладаҥ).

Онойдо ок јажынаҥ камааны јогынаҥ абсолютный чемпиондор:

5 км – Валентина Алексеева

10 км – Раиса Язарова.

Н. БЕЛЬЧЕКОВА

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина