Улу јаан алкышты кӧрӧргӧ јараар

18.05.2021

Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда кандык айдыҥ 28-29 кӱндеринде Алтай Республиканыҥ ады-чуузы јер-телекейди ӧткӧн бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» деген государстволык эл театрыныҥ (тӧзӧӧчизи РФ-тыҥ нерелӱ артисти Айана Шинжина) јаан байрамдык ойын-концерти ӧтти.

«Алтам» эл театр бойыныҥ ойын-концертин Алтай Республиканыҥ тӧзӧлгӧниниҥ 30 јылдыгына, алтай калыктыҥ Россия тергееге бойыныҥ кӱӱниле киргениниҥ 265 јылдыгына ла Бијениҥ калыктар ортодогы кӱнине учурлап кӧргӱсти.

Эл театрдыҥ фойезинде А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музей ле М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотека солун ла јилбилӱ кӧрӱни белетеп тургусканы кӧрӧӧчилердиҥ ајарузы јогынаҥ артпады. Мында «Алтам» театрдыҥ јирме јылдаҥ ажыра ӧйдиҥ туркунына јеткен једимдери, јеҥӱлери, башка-башка ороондорло ӧткӧн гастроль-јорыктарыныҥ элестери, турулталары театрдыҥ ӧткӧн лӧ келер ӧйин толо, чындык кӧргӱзет. Бу театр ла оныҥ тӧзӧӧчизи Айана Шинжина керегинде кандый бир јайаан иш бичиирге амадаган ӱренеечилерге мында тузалу материал артыгынча.

Байрамдык ойын-концертте Москвадаҥ тергеениҥ, онойдо ок мында амыр-энчӱ јуртап јаткан калыктардыҥ оморкодузы, ижемјизи кеендик санадыныҥ, бијениҥ «јылдыстары», балеттиҥ артисттери, јайалталу јерлештерис Айхан, Ак-Ай Шинжиндер амадап келип турушканы кӧрӧӧчилерге јакшынак сый болды. Балеттиҥ артисттери Айхан, Ак-Ай ойын-концертте туружып јатканын угала, јурт јерлердеҥ кӧп улус амадап келген болуптыр. Чындап та, «Алтамныҥ» кажы ла ойын-концерти эл-јонго, угы-тӧзинеҥ камааны јогынаҥ, текши республикага јаан байрамга бодолду ине. Бијениҥ ле кожоҥныҥ эл театрыныҥ јылдаҥ јылга кӧнӱ улалып јаткан једимдери ле јеҥӱлери, ичкери јаан ла элбек јолы оныҥ тӧзӧӧчизи Айана Шинжинаныҥ амыры јогынаҥ турумкай, бедиренип, ченеп иштеп јаткан ижинеҥ камаанду эмей. Бӱгӱнги кӱнде Айана Ивановнаныҥ 1997 јылда алкы бойыныҥ кӱӱниле тӧзӧгӧн лӧ бӱгӱнги кӱнде ады јарлу «Алтамды» республиканыҥ алтын кӧмзӧзи, оморкодузы деп айдар керек. «Алтамды» Алтайдыҥ, албатыныҥ ӧзӧги деп айдарга јараар. Нениҥ учун дезе бу театр калыктыҥ бойыныҥ јаҥжыккан јаҥжыгуларына, кӧгӱс байлыгына, кӱӱзине тайанат, ӧмӧликтиҥ ийдези шак онызында. Бойыныҥ эрјинедий энчи байлыгы ажыра «Алтам» телекейдиҥ јӱзӱн-башка ук-тӧстӱ албатыларыныҥ бијелериле, бальный хореографиязыла, классический бијезиле, хореографияныҥ бӱгӱнги ууламјыларыла таныштырат. Культура, санат, бије – олор калыктыҥ байлыгын, аҥылузын, јаҥжыгуларын кӧргӱзет. Олор солоҥыныҥ ӧҥдӧриндий, је тӧзӧгӧзи јаҥыс. Бијениҥ јӱректеҥ чыккан куучын-эрмеги, тили кажы ла кижиге јарт.

«Алтамныҥ» бу эки кӱнниҥ туркунына ӧткӧн ойын-концертин Јайаанга, Ай-Кӱнге, Јер-Энеге, кижиликке, ар-бӱткенге, чӱм-јаҥга учурлалган учурлу, ээлӱ алкыштар деп айдарга јараар. Јер-ӱстинде јуртап јаткан калыктардыҥ кажызы ла бойыныҥ тилиле алканат, айдынат. Алканатаны, алкышты айдатаны база јаан учурлу керек. Је мында дезе сценаныҥ кӧжӧгӧзи ачылган кийнинеҥ кӧрӧӧчилер бијени, балетти кӧрди. Бу кайкалдыҥ тӧзӧгӧзинде – бије, оныҥ куулгазын тили, ийдези. Кижиниҥ јӱреги бирде сӱӱнет, кӧдӱрилет, бирде кӧкӱп кӧӧрӧйт, је бирде дезе ол ыйлайт, сыстайт, кӧгӱс бӧктӧлӧт. Комыдал, туйук санаалар олјолойт. Је кӱкӱрт-јалкынныҥ ортозынаҥ уур булуттар тууралап, кӱн чыгат, јарыдат. Јӱрӱм ойто ло јараш, јаркынду. Онызын бис, кӧрӧӧчилер, концерттеҥ кӧрдис. Ичкери јӱрӱмге, амадуга ижемјини биске «Алтам» сыйлады.

«Алтамныҥ» программазы сӱрекей јаркынду болды. Олор ойын-концертин «Хан-Алтай» деген хореографиялык сюитадаҥ алынган «Ӱч Сӱмер» деген ӱзӱкле ачтылар (А. Шинжина тургускан). Оноҥ ары кӧрӧӧчилер «Там, где мечтает Солнце» деген шоу-кӧргӱзӱдеҥ алынган индийский сюитаны тынбай да кӧрдилер. Бу шоу-кӧргӱзӱни Айхан ла Ак-Ай Шинжиндер тургускан ла оныҥ «Индийский сюита» ла «Райские птицы», «Маголы» деген ӱзӱктерин олор бойлоры кӧргӱсти. Кӱӱ, балет, кеп-кийим бир ууламјыла јик јок, сӱрекей јараш болды.

Ойын-концертте монголдордыҥ, тувиндердиҥ, казахтардыҥ бијелери база бийик кеминде кӧргӱзилди. Балеттиҥ артисттери Айхан ла Ак-Ай «Дон Кихот» балеттеҥ, «Кан-Кереде» деген алтай балет-кай чӧрчӧктӧҥ адажиолорды бијеледи. От-Энени алкаганын Айана Шинжина испан биједе бийик кеминде кӧргӱсти. Бу бијени Алтай Республиканыҥ нерелӱ артисти Байрам Курдяпов тургускан. Тувиндердиҥ «Турналар» деген бијезин (коштойынча) Айхан, Ак-Ай, Айана Шинжиндер, Байрам Курдяпов бијеледи. Айдар сӧс тӧ јок, кижиге бойына кӧрӧр керек! Кайкамчылу, јаҥы ла тыҥ иш деп айдарга јараар.

«Алтамныҥ» ойын-концертинде Россия Федерацияныҥ нерелӱ артисти Айана Шинжинаныҥ тургускан телеҥиттердиҥ «Куулгазынду кӱреелей» деген јаҥы ижин кӧрӧӧчилер изӱ колчабыжула уткудылар. Эки кӱнниҥ туркунына кӧрӧӧчилер «Алтамныҥ» кажы ла номерин изӱ колчабыжула, чек ӧктӧм, кӧӧрӧм кӱӱндӱлери сыгырып-кыйгырып та уткуп турдылар. Мында албатыныҥ, культураныҥ, кеендиктиҥ профессионал, байлык ченемелдӱ устарыныҥ бирлиги иле кӧрӱлди.

Артисттердиҥ, солисттердиҥ кеп-кийимдериниҥ јаркындузын, ӧҥжигин, јаражын кӧрӧӧчилер бийик баалады. Бир сӧслӧ, Айана Шинжинаныҥ тӧзӧгӧн бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» эл театры кӧрӧӧчилерге солун ла јаҥы программазын кӧргӱсти. Јайаан ӧмӧлик бирлик ийделе, тынышла, кӱӱнле бијелеп, бијениҥ тилиле јӱрӱмди мактап, алкап, амыр-энчӱ, эптӱ-јӧптӱ јадын-јӱрӱмге кычырды.

Байрамдык эҥирде «Алтамныҥ» артисттериниҥ кеендикте, јайаандыкта јеткен једимдери јолду баалалды.

Алтай Республиканыҥ культура аайынча министерствозыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла Байанару Чендекова кайралдаткан.

Алтай Республиканыҥ бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» эл театрыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталары Алия Тарбанаевага, Аруна Кочкоровага, Елена Бабаевага, Евгений Маминге, Мергуль Джаткамбаевага табыштырылды.

Госдуманыҥ депутады Иван Белеков «Алтам» эл театрды ла Айана Шинжинаны профессионал байрамыла, сыйлаган јараш ойын-концертиле уткуды. Ойын-концерт бийик кеминде болгонын И. Белеков аҥылап темдектеди.

Кандый да ыраак ороондордо гастрольдо јӱрзе, Айхан ла Ак-Ай ӧйин, ижин келиштирип, Алтайына келип, «Алтамла» кожо једимдериле јерлештерин таныштырат. «Алтайдыҥ Чолмоны» эл газеттиҥ кычыраачыларыныҥ јаан амадузы –Айхан Шинжинге, Ак-Ай Шинжинага культурада, санатта јеткен једимдери учун Алтай Республиканыҥ нерелӱ артисттери деген бийик ат-јолды быјыл, учурлу јылда, адаган болзо… Јайаан јайалта ада-ӧбӧкӧлӧрдиҥ ук-тӧзиле улалып келер, баладаҥ балага барар деген учурлу сӧстӧр шак ла Шинжиндердиҥ калыҥ ла нак билезине јолду келижет. Алтай Республика, албаты мындый улузыла, бијелериле ӧзӱмдӱ.

Алтай Республиканыҥ бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» театры бойыныҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 25 јылдыгына белетеништӱ ишти баштап ийди.

К. ТӦЛӦСОВА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуруктары

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина