Алтай — тӱрк јашӧскӱримди бириктирет

21.05.2021

Горно-Алтайсктагы эл университетте кӱӱк айдыҥ 11-14 кӱндеринде ӱренеечилердиҥ «Филология. Россияныҥ албатыларыныҥ тилдери ле литературалары» (тӱрк группа) деген бастырароссиялык олимпиадазы ӧтти.

Олимпиаданы эл университеттиҥ алтай филология ла востоковедение аайынча кафедразы, алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ тӧс јери белетеп ӧткӱрген. Оныҥ амадузы — РФ-тыҥ субъекттериниҥ тӱрк тилдӱ калыктарыныҥ тилиниҥ, калык чӱмделгезиниҥ, литературазыныҥ учурын кӧдӱрип, элбеде таркадары ла јилбиркедери. Тӧрӧл тилин ӱренерине јилбӱӱни тыҥыдары, чӱмдемел сӧсти чебер ле чек баалаары, ӱренеечилердиҥ билгирин, јайалтазын тереҥжидери, чечери тӧс ууламјылардыҥ тоозында. Јииттер ичкери јӱрӱминде тилиниҥ байлыгыла оморкоп, тӧрӧл тилиле јайым куучындап, бичип, чӱмдеп јӱрери бу ок амадуга јолду кирет. Шак бу јаан иш «РФ-тыҥ албатыларыныҥ тилдери ( тӱрк группа)», «Тӱрк тилдерлӱ албатылардыҥ литературазы», «Тӱрк тилдерлӱ албатылардыҥ фольклоры», «Литератураныҥ теориязы» деген курстарла ӧткӱрилет.

Он алтынчы катап ӧткӱрилген олимпиадада јаҥжыкканы аайынча 6 команда турушты: М. К. Аммосовтыҥ адыла адалган тӱндӱк-кӱнчыгыш федерал университет (Якутия), Горно-Алтайсктыҥ эл университеди, Башкир госуниверситеттиҥ Стерлитамактагы филиалы, М. Акмулланыҥ адыла адалган башкир государственный педагогический университет, Башкир государственный университет (Уфа), Туваныҥ госуниверситеди. Командалардыҥ башкараачылары ӧскӧ ороондордыҥ турушканыла ӧткӧн «Культурное наследие народов Алтая и сопредельных территорий» деген бастырароссиялык билим-практикалык конференцияныҥ ижинде туруштылар. Конференцияда фольклорлык ла литературалык энчи-байлыктыҥ, тӧрӧл тилди ӱредериниҥ ле ӱренериниҥ курч сурактары, тӱрк тилдӱ калыктардыҥ культуралык кереестериниҥ цифровизациязыла колбулу сурактар кӧрӱлген.

Ӱренеечилердиҥ бастырароссиялык олимпиадазы таҥынаҥ ла командала зачетторло ӧткӱрилген. Олимпиаданыҥ јакылталары Россияныҥ тӱрк албатыларыныҥ тилиниҥ, фольклорыныҥ, литературазыныҥ, онойдо ок тил билимниҥ, фольклористиканыҥ, литературоведениениҥ сурактарына учурлалган.

Олимпиаданыҥ кӧдӱриҥилӱ јабылтазында јеҥӱчилдерди эл университеттиҥ ректорыныҥ молјуларын бӱдӱреечи, к.т.н., доцент О. В. Недельский уткуп, олорго дипломдорды ла кереес сыйларды табыштырды.

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ председатели Артур Кохоев олимпиаданы белетеп ӧткӱргендерге ле оныҥ туружаачыларына баштанып, олимпиаданыҥ јаан учурын темдектеди. Оныҥ айтканыла, шак бу кӧдӱриҥи тӱрк калыктардыҥ тилдерин чеберлеп, корып ла ичкери ӧскӱрерине, онойдо ок телекейде тӱрк калыктардыҥ тилиниҥ, литературазыныҥ, культуразыныҥ учурын кӧдӱрерине јаан камаанын јетирет. Ол онойдо ок быјыл Алтай Республика тӧзӧлгӧнинеҥ ала 30 јылдыгын темдектеп јаткан деп айдып тура, эл университетти ачканы шак бу тӱӱкилик учурлу керекле колбулу болгонын чокымдады. «Алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ факультеди эл университеттиҥ танылу, аҥылу оморкодузы болуп јат. Айдарда, оны бастыра јанынаҥ кыйалтазы јогынаҥ ӧскӱрер керек» — деп, А. Кохоев айтты.

Госдуманыҥ депутады Иван Белеков олимпиаданыҥ туружаачыларын база уткуды. Оныҥ айтканыла, ГАГУ-ныҥ алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ факультеди орооныстыҥ башка-башка талаларыныҥ јайаан јайалталарын бириктирет. Мында карындаш калыктардыҥ — Башкирияныҥ, Туваныҥ, Якутияныҥ эҥ артык университеттериниҥ чыгартулу јииттерин кӧрӧргӧ сӱӱнчилӱ. Иван Итуловичтиҥ чокымдаганыла, тӱрк калыктар тазыл-тамыры текши тӱӱкилик учурлу. Шак мындый кӧдӱриҥилерди ӧткӱргени субъект кеминде јаан учурлу керек. Онызы государствоныҥ ӧткӱрип јаткан ижиниҥ база бир тӧс ууламјыларыныҥ бирӱзи деп јолду чотолот.

Алтай Республиканыҥ Јондык палатазыныҥ аппарадыныҥ башкараачызы Артур Сабин кӧдӱриҥиниҥ јеҥӱчилдерин ле туружаачыларын уткуп, једимдер кӱӱнзеди.

Командалар ортодо байгалу јерлерде:

М. Акмулланыҥ адыла адалган башкир государственный педагогический университет
М. К. Аммосовтыҥ адыла адалган тӱндӱк-кӱнчыгыш федерал университет, Башкир госуниверситет
Горно-Алтайсктыҥ эл университединиҥ командазы, Туваныҥ госуниверситеди, башкир госуниверситеттиҥ Стерлитамактагы филиалы.

Таҥынаҥ ӧткӧн маргыжуныҥ турулталарыла јеҥӱчилдер:

Ильнара Саетгареева, Башкир госуниверситеттиҥ ӱренеечизи
Гаврил Старостин, М. К. Аммосовтыҥ адыла адалган тӱндӱк-кӱнчыгыш федерал университеттиҥ ӱренеечизи
Карина Мандаева, Горно-Алтайсктагы эл университеттиҥ ӱренеечизи.

Эл университет бастырароссиялык олимпиаданыҥ туружаачыларына башка-башка ууламјылар аайынча ла ӱренеечилерди белетегени учун командалардыҥ башкараачыларына грамоталар табыштырды.

Олимпиада ӧйинде башка-башка ууламјыларла билим иштердиҥ кӧрӱ-маргааны база ӧтти. Ондо ӱренеечилерге де, магистрларга да туружарга јарамыкту арга болгон. Бу кӧрӱ-маргаанды алтай филологияныҥ ла востоковедениениҥ кафедразы алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ тӧс јериле ӧмӧ-јӧмӧ бежинчи јыл ӧткӱрет. Амадузы — ӱренеечилердиҥ ле магистранттардыҥ билим-шиҥжӱлӱ ишке аргаларын илелеери, бу ишле јилбиркедери ле таскадары. Мында командалардыҥ башкараачылары эксперттер болуп иштедилер. Кӧрӱ-маргаанныҥ беш ууламјызында баштапкы јерлерге чыккандар дипломдорло кайралдаткан.

Кӱӱк айдыҥ 13-чи кӱнинде тӱрк калыктардыҥ талалар ортодогы байрамы ӧтти. Бу байрамды алтай филологияныҥ ла востоковедениениҥ кафедразы, алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ тӧс јери, онойдо ок Калыктар најылыгыныҥ туразы ӧмӧ-јӧмӧ лӧ эл политика ла јондык колбулар аайынча комитеттиҥ јӧмӧгӧниле ӧткӱрди. Јап-јакшынак кӧдӱриҥиде Башкирия, Тува, Алтай, Якутия республикалардыҥ, эл университетте кыргыз ӱренеечилердиҥ биригӱзиниҥ 50-неҥ ажыра чыгартулу улузы эрчимдӱ ле тыҥытту туруштылар.

Кӧдӱриҥиниҥ тӧзӧӧчилериниҥ айтканыла, байрамныҥ амадузы — тӱрк калыктыҥ культуразыныҥ, јаҥжыгуларыныҥ, чӱм-јаҥыныҥ бирлигин кӧргӱзери, ӧскӱрери ле чеберлеери. Онойдо ок ӧмӧ-јӧмӧ јайаандык ишти, колбуларды элбедери, калыктар ортодогы туризмниҥ јаҥы бӱдӱмин, ууламјызын тӧзӧӧри, санаттыҥ јӱзӱн ӧҥдӱ байлыгыла, бӱдӱмдериле таныштырары. Бого ӱзеери база бир туура салбас ижи — јашӧскӱримниҥ политиказы, билим, культура ла ӱредӱ бӧлӱктеринде бой-бойы ортодо бек колбуны тыҥыдары.

Кӧдӱриҥиниҥ окылу ачылтазында туружаачылар-ды ла айылчыларды ГАГУ-ныҥ ректорыныҥ молјузын бӱдӱреечиниҥ советниги В. Г. Бабин, тергеениҥ эл политика ла јондык колбулар аайынча комитединиҥ председатели Л. С. Варванец, тергеениҥ Журналисттер биригӱзиниҥ јааны Б. К. Алушкин уткудылар.

Валерий Бабинниҥ айтканыла, шак мындый кӧдӱриҥилер тӱрк јашӧскӱримге јууктада таныжарга јарамыкту арга ла айалга. Олордо кандый бир суракла текши кӧрӱм де, санаа да болор аргалу. Университет ӱредӱлӱ программала коштой олордыҥ ич-кӧрӱми элбеер, ӱредӱде бойын кӧргӱзер эп-арга, база тӱрк культурала јууктада таныжар арга берет. Шак мындый јайаандык иштиҥ шылтузында элдиҥ кӧгӱстӱ, кӧрӱмдӱ јииттери јаан јолына чыгат.

«Јаркынду, јараш бу байрам ӱренеечилерге ле ӱредӱлӱ организациялардыҥ педагогторына јарамыкту, тузалу јер болгонын база катап кӧрӧдис. Ӱренеечилер тӱрк калыктардыҥ энчи байлыгын корулап, ол тоодо тилдерди ӧзӱмдӱ јолло улалтар амадулу болгонын кӧрӧдис» — деп, Людмила Варванец айтты.

Б. К. Алушкин уткуулду сӧзинде бу фестивальды калыктар ортодогы кемине чыгарып, таҥынаҥ чыду берер шӱӱлте этти.

Ойын-концертте Якутияныҥ, Алтайдыҥ, Башкирияныҥ, Туваныҥ, бистиҥ университетте калыктар ортодогы ӱренеечилердиҥ биригӱлериниҥ чыгартулу јииттери бойлорыныҥ јайаан јайалталарын бийик кеминде кӧргӱстилер. Тӱрк јииттер бойыныҥ тилиле, чӱм-јаҥыла, калык чӱмделгезиле бијези, кӱӱзи, кожоҥ-јаҥары ажыра таныштырды. Тӱрк элдердиҥ ичкери јолы, ӧзӱми шак бу јииттердиҥ бек колында…

Алтай филологияныҥ ла востоковедениениҥ кафедразы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина