Алтайдын Чолмоны

«Телекейлик маргаанныҥ јеҥӱчили болор кӱӱним бар…»

21.05.2021

«Јылдыстык» кычыраачыларын тергеебистиҥ јиит спортчыларыла таныштырарын улалтат. Бӱгӱнги эрмек-куучын самболо спорттыҥ узына кандидат саал сӧӧктӱ Сергей КАЛКИНЛЕ ӧдӧр.

—Сергей, јаҥжыкканы аайынча озо баштап бойыҥ керегинде куучындап берзеҥ?

—Мен Улаган аймактыҥ Паспарты јуртынаҥ болорым. Оогоштоҥ ала Улаганда чыдагам. Адам Армат Иванович Улаганда ГОЧС-та иштейт, энем Татьяна Юрьевна магазинде садучы болот. Кожо чыккан Радмила сыйным, Урмат ла Эркемен деген карындаштарым бар. Сыйным Барнаулда ӱренет, эки карындажым школдойт.

Мен Улаганда школго баргам, самболо база анда тазыктырынып баштагам. Баштапкы тазыктыраачым Дмитрий Николаевич Бабаков болгон. Оныҥ кийнинде Александр Сергеевич Сартаковто тазыктырынгам. Калага педагогический колледжке ӱренип келеле, Владислав Лазаревич Тайпиновто тазыктырынадым. Эмди ӱчинчи курста ӱренип тургам.

—Самболо качаннаҥ ала тазыктырынып баштагаҥ?

—Спорттыҥ бу бӱдӱмиле 3-чи класстаҥ ала тазыктырынып баштагам.

—Самбо јӱрӱмиҥде канайда болужат?

—Самболо тазыктырынып турганым јӱрӱмимде јаан болужын јетирет. Озо ло баштап дисциплинага ӱредет, су-кадыкты тыҥыдат, бойыҥа бӱдӱмјилӱ болуп јадыҥ, алдыҥда амадулар тургузып, олорго једерге јӱткийдиҥ.

—Баштапкы ла маргаан санааҥа кирет пе?

—Эйе. Ол Улаган аймакта Соок Таадактыҥ сыйына учурлай ӧткӧн маргаан болгон. Мен оогош класстарда ӱренип турган ӧй. Ол тушта бойымныҥ бескемде јеҥӱчил болуп чыккан эдим — 22 килограммга јетире бескеде кӱрешкем. Ол маргаанныҥ кийнинеҥ Балыктујулда маргаанда јеҥӱчил болуп чыккам, оны ээчий Горно-Алтайскта ӧткӧн маргаанды база ойноп алгам. Анайып, спорттыҥ бу бӱдӱмине тартыла бергем.

—Тазыктырынып, ӧйлӧр ӧткӧн соҥында, јаан маргаандарда туружып баштаган болбойыҥ. Кандый јаан маргаандарда туружарга келишкен?

—Россияныҥ первенствозында турушкам. Баштапкы катап мен 2018 јылда Владивостокто ӧткӧн мындый јаан маргаанга барып јӱргем. Ол тушта ойнодып, алтынчы јерде болгом. Кийнинеҥ база ороонныҥ первенствозында турушкам, је база ла ойнодып ийгем. Сибирьдеги федерал округтыҥ маргаандарын ойноп аладым, је Россияныҥ первенствозына барзам, ойнододым.

—Сен сананзаҥ, нениҥ учун анда ойнодып ийедиҥ?

—База да тазыктырынар керек, ченемел јетпей калат деп бодойдым.

—Сергей, сен эм тургуза јашӧскӱрим ортодо ӧдӱп турган маргаандарда туружадыҥ дезеҥ?

—Эйе, мен 19 јашту. Оныҥ учун тургуза ӧйдӧ  јашӧскӱрим ортодо маргаандарда туружадым. Бу калганчы јыл болор. Былтыр јаҥар айда Сибирьдеги федерал округтыҥ јашӧскӱрим ортодо Новосибирскте ӧткӧн маргаанды ойноп алган болгом.

—Эмди кандый бескеде кӱрежедиҥ? Сибирьдеги  федерал округтыҥ маргаандарында канча катап јеҥӱчил болуп чыккаҥ?

—64 килограммга јетире бескеде кӱрежедим. Бу маргаандарда тӧрт катап јеҥӱчил болгом. Је Россияныҥ первенствозында јеҥӱ аларга эм тургуза келишпейт.

—Је келижер ле деп сананалы. Чындап, бойыҥныҥ бескеҥ канча, маргаандар алдында «беске чачарга» келижет пе?

—Бойымныҥ бескем 70 килограмм. Оныҥ учун маргаандар алдында алты килограммды таштаарга келижет.

—Бескеҥде кӱрежип турган эҥ тыҥ дегедий «ӧштӱлериҥ» кажы јердиҥ уулдары?

—Россия кеминде ӧдӱп турган маргаандарды алар болзо, Москваныҥ, Тӱштӱк федеральный округтыҥ спортчылары. Сибирь кеминде маргаандарда Алтайский крайдыҥ уулдары тыҥ. Республика ичинде маргаандарда Урмат Чулунов, Алексей Шахин, Айдыс Майхиев деген уулдар јакшы кӱрежет. Је эмди олор јажы аайынча эр улустыҥ маргаандарында туружып баштаган.

—Ӱредӱниҥ кийнинде ӧйгӧ кандый амадулар тургузадыҥ?

—Черӱге барарым. Оноҥ ишке кирип, иштеерим. Спортло тазыктырынарын таштабазым.

—Сергей, сен самболо спорттыҥ узына кандидат па?

—Эйе, спорттыҥ узыныҥ нормативин эм тургуза бӱдӱргелегим.

—Спорттыҥ бу бӱдӱми сеге озо ло баштап незиле јарайт?

—Тазыктырулары јарайт. Мен олорды божотпоско кичеенедим. Тазыктырынган соҥында, бойыма кандый да јеҥил боло берет. Мен бойым кыймыктанарга сӱӱйдим, јаантайын кыймыгуда. Анайда ок футбол ойнооры сӱреен јарайт.

—Эмди ле кӱн туркунына канча тазыктыру болот?

—Кӱнинде бир катаптаҥ тазыктырынадыс. Неделеде алты тазыктыру болот. Маргаандар алдында тазыктырулар кӧптӧй берет.

Јай ӧйинде Беш-Ӧзӧк јурттаҥ ыраак јокто лагерьге барып, эки неделениҥ туркунына тазыктырулар ӧдӧдис. Быјыл јаан изӱ айда база барарыс.

—Келер јуук ӧйдӧ кандый маргаандар болор?

—Бу ла айдыҥ 21-чи кӱнинде Новосибирскте јуучыл самболо маргаан ӧдӧр. Ого белетенедис.

—Айдарда, сен јуучыл самболо база тазыктырынып тургаҥ ба?

—Эйе, тазыктырынадым. Оогошто јуучыл самболо маргаанда турушкам, ол тушта ойноп алган болгом. Эки јыл кайра спорттыҥ бу бӱдӱмиле база маргаанда туружып, јеҥӱлӱ јерлер аларга келишпей калган. Эмди база бойымды ченеп кӧрӧйин деп.

—Санааҥда тыҥ арткан јаан учурал бар ба?

—Сибирьдеги федерал округтыҥ маргааны Горно-Алтайскта ӧдӧрдӧ, баштапкы јер алган учурал. Оноҥ озо республикан маргаандарда јеҥӱлерди алып туратам  болгом, је Сибирьдиҥ маргаанында ойнодып ийетем. СФО-ныҥ маргаанын баштапкы катап ойноп алганым, оныҥ ӱстине ол республикабыстыҥ тӧс калазында ӧткӧн болзын, ол меге јаан сӱӱнчи болгон эди. Качан да ундып болбос сезимдер.

—Самбоноҥ башка база неле јилбиркейдиҥ?

—Футболло.

—Бичиктер кычырарын сӱӱйдиҥ бе? 

—Чынын айдар болзо, бичиктерди ас кычырадым.

—Айса болзо, кинолор кӧрӧргӧ јарап турган болор бо?

—Эйе, кинолорды кӧрӧдим. Анчада ла фантастика, боевиктер, комедиялар јарайт.

—Куучыныс кинолорго једерде, сӱӱген курсагыҥ керегинде сурабас аргам јок.

—Бастыра ла курсакты јийдим. Тыҥ ла ылгаганым јок.

—Кӱрешчи кижи этти сӱӱр эмес пе?

—Этти јакшызынып јийдим. Је анчада ла тату курсактар јарайт.

—Сергей, сенде кумирлер бар ба?

—Менде дзюдоло кӱрежип турган кумирлерим бар. Олордыҥ ончозы ла јопон дзюдоисттер. Олор спорттыҥ бу бӱдӱминде јараш кӱрежет.

—Бойыҥда спорттыҥ бу бӱдӱминде кӱрежер санаа бар ба?

—Мен бойымды дзюдодо ченегем, је нениҥ де учун келишпейт.

—Спорттыҥ бир бӱдӱминде јаан једимдерге једип, ойто ӧскӧзине кӧчӧлӧ, анаҥ да јаан једимдерге јеткен спортчылар бар ине.

—Бар эмей. Ол ло мениҥ јерлежим Родион Асканаков озо баштап грек-рим кӱреште јаан једимдерге јеткен. Оноҥ јуучыл самбого кӧчӱп, телекейдиҥ эки катап јеҥӱчили болды. Ол эмдиге јетире тартыжат.

—Эйе, Родион андый јайалталу спортчылардыҥ бирӱзи ле калыгыстыҥ оморкодузы болуп јат.

Јаҥы кӱрежип турган уулчактарга, бистиҥ кычыраачыларыска нени кӱӱнзеер эдиҥ?

—Спортло тазыктырынып турган, спорттыҥ кандый да бӱдӱми болзын, балдарга тазыктыруларды божотпозын, иштеҥкей болзын, тургускан амадуларына једерге јӱткизин деп кӱӱнзейдим.

Кычыраачыларга кӱӱнзегеним — спортло, физкультурала тазыктырынзын, су-кадык јӱрӱм јӱрзин.

—Бойыҥныҥ амадуларыҥ кандый?

—Телекейлик маргаанныҥ јеҥӱчили болор кӱӱним бар. Је ого јединип болорым та јок.

—Бек сананала, тыҥыда иштезеҥ, једериҥ. Айдарда, сеге тургускан амадуҥа једерге јолыҥ ачык болзын деп кӱӱнзейдим.

—Алкыш-быйан, айтканыгар келзин.

К. ЯШЕВ

 Э. КУДАЧИНАНЫҤ фотојуругы