«Алтай Республика – эптӱ-јӧптӱ јадарыныҥ јери»

24.05.2021

Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин кӱӱк айдыҥ 19-чы кӱнинде Кӧксуу-Оозы аймакта ишмекчи јол-јорыкла болуп, «Алтай Республика – эптӱ-јӧптӱ јадарыныҥ јери» деп адалган республикан конференцияныҥ ижин ачкан. Алтай Республиканыҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 30 јылдыгына ла алтай албатыныҥ бойыныҥ кӱӱниле российский государствого киргениниҥ 265 јылдыгына учурлалган конференцияныҥ ижинде јондык организациялардыҥ ла биригӱлердиҥ, јаҥныҥ органдарыныҥ чыгартулу улузы, федерал эксперттер ле одоштой тергеелердиҥ эксперттери, Россия Федерацияныҥ ла Алтай Республиканыҥ Јондык палаталарыныҥ турчылары турушкан.

Тергеениҥ башкараачызы Алтай Республика 30 јыл кайра Федерацияныҥ кӧп калыкту субъеги болуп тӧзӧлип, башка-башка албатылардыҥ текши айлы боло бергенин темдектеген. Бӱгӱн мында 90-ноҥ кӧп калыктардыҥ чыгартулу улузы јуртайт.

«Россияныҥ президенти Владимир Владимирович Путин бистиҥ кӧп калыктарлу ороондо албатылар ортодогы эптӱ-јӧптӱ айалга тӧс ууламјы болгонын кӧп катап темдектеген. Национальностьтыҥ, оморкодуныҥ, культураныҥ, тилдиҥ, јаҥжыгулардыҥ, јаҥдаган јаҥныҥ сурактары кажы ла кижиге сыраҥай сезимдӱ болгонын ла олорды кӱйбӱредип ийетени јеҥил керек болгонын бис јакшы билерис. Шак ла мынаҥ улам телекейдиҥ башка-башка толуктарында ӧӧн-бӧкӧндӧр чыга берет, «кызу очоктор» тӧзӧлӧт»— деп, башчы айткан.

Оныҥ учун Россияныҥ государственный политиказы калыктар ортодогы колбуларды јакшы эдерине, албатылар бой-бойын тоор, эптӱ-јӧптӱ јадар эттире таскадарына, этнокультуралык байлыктарды чеберлеерине ле ӧскӱрерине керектӱ јарамыкту айалгалар тӧзӧӧрине ууламјылалган деп, Олег Хорохордин темдектеген. Бу амадуларга једерге Россияда «Государственный национальный политиканыҥ јӱрӱмде бӱдери» деп адалган государственный программа белетелген. Мындый ок атту программа 2019 јылдаҥ бери Алтай Республикада иштейт.

«Бу иш једимдӱ ӧдӱп турган деп айдар керек. Не дезе, Россияныҥ ла Алтай Республиканыҥ эл-јоныныҥ 80-неҥ ала 90 процентине јетирези калганчы јылдардыҥ туркунына калыктар ортодогы колбулардыҥ айалгазын јакшы деп баалайт» — деп, тергеениҥ башкараачызы айткан.

Олег Хорохординниҥ шӱӱлтезиле, бу уур-кӱч сурактарды једимдӱ бӱдӱрерге јаҥ ла эл-јон ортодо јаантайын элбек эрмек-куучындар, «тегерик столдор» башка-башка јондык биригӱлердиҥ туштажулары, шӱӱжӱлер ӧдӧр лӧ курч сурактар чечилер учурлу. Андый эрмек-куучын ӧткӱретен тузалу ла јарамыкту эп-аргалардыҥ бирӱзи «Алтай Республика – эптӱ-јӧптӱ јадарыныҥ јери» деген конференция болуп јат.

Конференцияныҥ ачылтазында кӧдӱриҥилӱ айалгада кайралдар табыштырылган. Билениҥ институдын тыҥыдарында ла балдарга јакшынак таскаду береринде једимдери учун «Быйанду Эне» темдекле Кӧксуу-Оозы аймактыҥ Октябрьское јуртынаҥ Ирина Куликова ла Катанду јурттаҥ Лилия Савельева кайралдаткандар.

Педагогический ле таскаду иште једимдери, чыдап јаткан ӱйени белетеери аайынча ишти кӧп јылдардыҥ туркунына турулталу бӱдӱргени учун «Алтай Республиканыҥ нерелӱ ӱредӱчизи» деп кӱндӱлӱ атла Ӱстиги-Оймон јурттыҥ орто ӱредӱлӱ школында технологияныҥ ӱредӱчизи Светлана Клепикова ла Теректӱниҥ орто ӱредӱлӱ школында географияныҥ ӱредӱчизи Вера Михайлова адаткандар.

Профессионал ижиндеги једимдери, чыдап јаткан ӱйени ӱредеринде ле таскадарында јаан камаанын јетиргени ле ӱредӱлик бӧлӱгинде узак јылдарга ак-чек ижи учун Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла Кӧксуу-Оозыныҥ орто ӱредӱлӱ школында технологияныҥ ӱредӱчизи Татьяна Типикина, бу ок школдо алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи Эмилия Ченчубаева кайралдаткандар.

Алтай Республиканыҥ јеринде государственный национальный политиканыҥ стратегиязын јӱрӱмде бӱдӱрер бӧлӱкте узак јылдарга ӧмӧ-јӧмӧ иштегени учун Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ Быйанду самаразы РФ-тыҥ Јондык палатазыныҥ калыктар ла мӱргӱӱлдер ортодогы колбуларды аайлу-башту эдери аайынча камызыныҥ председателиниҥ ордынчызы, РФ-тыҥ Президентиндеги калыктар ортодогы колбулар аайынча советтиҥ турчызы, «Национальный акцент» порталдыҥ баш редакторы Маргарита Лянгеге ле тӱӱки билимдердиҥ кандидады, Кемеровский государственный медицинский университеттиҥ тӱӱки аайынча кафедразыныҥ доценти Вадим Шиллерге табыштырылган.

АР-дыҥ башчызыныҥ Быйанду самаразыла анайда ок мындый улус база кайралдаткан: Алтай Республиканыҥ јеринде государственный национальный политиканыҥ стратегиязын јӱрӱмде бӱдӱреринде камаанын јетиргени учун Горно-Алтайсктыҥ администрациязыныҥ јетирӱлик политика ла јондык колбулар аайынча бӧлӱгиниҥ консультанты Ирина Буханько; Алтай Республиканыҥ албатыларыныҥ бирлигин тыҥыдарына ла этнокультуралык ӧзӱмге ӱлӱзин јетиргени учун «Созидательдер бирлигиниҥ туружаачыларын јӧмӧӧр фонд» деп коммерческий эмес фондтыҥ директоры Сынару Анатпаева; бийик профессионал узы, узак јылдарга ак-чек ижи ле «Мульта-Барнаул» рейстиҥ автобузыныҥ пассажирлерине болуш јетиргени учун Кӧксуу-Оозыныҥ јол јазаар-тудар предприятиезиниҥ ишчизи Валерий Керексибесов.

Конференцияныҥ туружаачыларын анайда ок Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ национальный политика, ӱредӱ, культура, јондык биригӱлер ле элбек јетирӱлер эдер эп-аргалар аайынча комитединиҥ председатели Наталья Екеева, Кӧксуу-Оозы аймактыҥ администрациязыныҥ јааны Олег Кулигин, РФ-тыҥ Јондык палатазыныҥ калыктар ла мӱргӱӱлдер ортодогы колбуларды аайлу-башту эдери аайынча камызыныҥ председателиниҥ ордынчызы Маргарита Лянге уткуган.

Кӧксуу-Оозы аймакта эки кӱнниҥ туркунына государственный национальный политиканы јӱрӱмде бӱдӱрери аайынча тегерик столдор, тематический площадкалар, практический семинарлар ӧткӧн. Конференцияныҥ туружаачылары калыктар ла конфессиялар ортодогы колбуларды аайлу-башту эдериниҥ сурактары аайынча шӱӱлтелериле, ченемелдериле ӱлешкен.

Конференция ӧйинде анайда ок Алтай Республиканыҥ башчызындагы калыктар ортодогы колбулар аайынча совединиҥ ле Алтай Республиканыҥ башчызындагы мӱргӱӱлдер ортодогы колбулар аайынча совединиҥ бириктирилген јууны ӧткӧн.

Јуун ӧдӧр тушта оныҥ туружаачылары тергееде государственный национальный политиканы јӱрӱмде бӱдӱрериниҥ башка-башка эп-аргаларын, ол тоодо бу политиканы јӱрӱмде бӱдӱреринде публичный јаҥныҥ органдарыныҥ амадуларын, калыктар ортодогы колбуларды аайлу-башту эдеринде СМИ-лердиҥ учурын, Туулу Алтайдыҥ албатыларыныҥ тӱӱкизи, јаҥжыгулары, культуразы керегинде билгирлердиҥ јаан учурлу ууламјызы болуп турган этнокультуралык туризмди ӧскӱрериниҥ сурактарын шӱӱшкен.

АР-дыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина