Алтайдын Чолмоны

«Ӱнбереечилеримниҥ јакылталарын ӱзе бӱдӱрдим»

24.05.2021

Государственный Думаныҥ депутады Родион Букачаков кӱӱк айдыҥ 13-чи кӱнинде Горно-Алтайскта Најылыктыҥ туразында ӱнбереечилериле туштажу ӧткӱрген.

Федерал политик бу туштажуныҥ тӧс амадузы – «Единая Россия» партияныҥ удабас ӧдӧтӧн праймеризиле колбой ого ууламјылалган «анда коомой иштегеҥ», «мында уйан турушкаҥ» деген јарбыныштарга, бурулаштарга ачык-јарык каруулар берери ле калыгыстыҥ ӧҥзӱре сурактары аайынча санаа-шӱӱлтелериле ӱлежери болгон деп јетирген.

Туштажуга окылу кычырылган улустыҥ кӧп сабазы келгилебеген де болзо, депутат јуунды ӱспей, куучынын федерал башкаруныҥ председатели Госдуманыҥ депутаттарына эткен отчедынаҥ баштады. Михаил Мишустинниҥ куучынынаҥ ол «экономикалык айалгазы уйан 10 таланыҥ ӧзӱминиҥ таҥынаҥ  программалары бир де акчага астадылбаганы ла текшилей олордыҥ јӧмӧлтӧзине 50 миллиард салковой акча чыгарылары» керегинде айтканын темдектеп, бистиҥ республикада ӧзӱмниҥ таҥынаҥ программазы аайынча Алтын-Кӧлдӧ арутаар јазалдар тургузыларын, аш-курсактыҥ ла агаштыҥ тереҥ переработказын ӧткӱрер ле кӱнниҥ чогыла иштеер энергетика иштеерине керектӱ јазалдар чыгарар промышленный парк тӧзӧлӧрин угусты.

Госдумадагы ижи аайынча куучынын депутат региональный неделелерде улайын ӱнбереечилерле туштажып, олордыҥ јакылталары аайынча федерал јасактарга кубулталар, кожулталар, јаҥыртулар кийдирери керегинде кӧп ӱлекерлер јазаганынаҥ баштап, кезик ӱлекерлер федерал башкаруныҥ «акча јок» деген шылтагын ӧдӱп болбой, јасак болуп јарадылбаган да болзо, чӧкӧӧри јок, экономиказы ӧзӱмдӱ элкем-телкем ӧй келзе, олор до јол алынар деп јетирди. Госдуманыҥ бу VII созывыныҥ тӧс ижи јасактар јазаары деп јарлалып, алдындагы созывтардыҥ депутаттарына чылап, ӱнбереечилериниҥ јакылталарын  бӱдӱрерге 40 миллион салковойдоҥ акча чыгарылбаста, олорго кӧрӧ, иштеерге эмеш кӱч болгоны јарт… Је  андый да болзо, албадандым, иштедим, оныҥ учун улустыҥ кӧзине кӧрӱнерге уйатту эмес деп айткан.

Муниципалитеттердиҥ ле талалардыҥ ӧзӱмине јаан акчалар чыгарыларын Госдума да, башкару да туку качан баштап-уулап койгон, муниципалитеттерге ле талаларга бу акчаларды аларга јакшы пландар тургузып, јарамыкту ӱлекерлер белетеп, олорды Москвада чыҥдый корулаар керек деп угускан. Темдектезе, 2021-2025 јылдарда Россия ичинде 1910 школ тудулары јарадылган, Алтай Республика ас ла салза, бу программадаҥ 5-6 школды не ала сокпос?..

Р. Б. Букачаков калыгыстыҥ ӧҥзӱре сурактары аайынча куучынында Госдуманыҥ депутадына оны текши республика да талдаган, ол калыгыстыҥ ӧҥзӱре сурактарынаҥ бир де кыйышпаганын угусты.

«Јердиҥ сурагы калыгыстыҥ ӧҥзӱре сурактарыныҥ бажына чыкканы Алтайыста туризм ӧзӱм алынарга јатканыла колбулу болгоны јарт. Јондык биригӱлер бу суракты кату ајару-каруузына алып, Алтайыста туризм ӧскӱрери јондык экспертизалар ӧдӧрин ле кандый да айалгада ар-бӱткенге де, албаты-јонго до каршузын јетирбезин кичеегилейт. Бу ууламјыда федерал да, республикан да јасактар ла јӧптӧр бузулбазын ширтегилейт. Мындый иш ӧткӱргилеп тургандары учун бу улуска јаҥыс ла быйан ла алкыш айдылар учурлу. Је  ол ок ӧйдӧ биске јерлер муниципалитеттердиҥ, госагашфондтыҥ ла таҥынаҥ улустыҥ деп ӱч категорияга бӧлӱнгендерин јаантайын башта тудар керек. Темдектезе, таҥынаҥ улусты јериҥди сатпа деп кем де токтодып албас, муниципалитеттер тыш јанынаҥ инвестициялар јогынаҥ ӧзӱм алынып болбос, а госагашфондтыҥ јерлерине корулта керек. Ол ло Чамал аймактыҥ «Каракольские» деп адалган кӧлдӧрин алзабыс, ондо элитный туризм тӧзӧӧр иш мен аймактыҥ башчызы болуп турарымда башталган. Вертолетту учуп, кайда, нени тударын пландап, муниципалитетке кандый кирелтелер кирерин чоттоп туратаныс. Бӱгӱн кӧп саба улус кӧлдӧр јаар јол тударына удурлажат. Је мениҥ санаа-шӱӱлтемле, кӧрӱмимле болзо, јакшы јол, амырайтан, сӱрее-чӧп чачатан токтодуларлу јаан јол керек. Бӱгӱн ле «јерлик»  туристтер ол кӧлдӧрди айландыра канча тонна сӱрее-чӧп таштап койгонын кем билер? «Јерлик» туристтерди кӧлдӧргӧ јетирген вездеходтор канча кире јерди ӱрегенин кем айдар? Јаан кош тартар кӧлӱктердиҥ бадалган јерлери эзенде јылда тереҥ-тереҥ ырыктар болуп калгандарын кижи кӧрӱп ле турбай. Амырап та, аҥдап та јӱрген јерлер эмей.

Алтай тилди ӱредерин элбедери керегинде, темдектезе, су-алтай школдордо баштамы класстарда бастыра предметтерди алтай тилле ӱредери аайынча суракты алзабыс, федерация кеминде мынайда эдерге јарабас деген јасак та, јасак алдындагы јӧп тӧ јок. Айдарда, мында «разрешено все, что не запрещено законом» деген ээжи-принцип иштеер учурлу.

Улус пенсияга чыгар јаштыҥ кемин бийиктеткени јанынаҥ айдар болзо, бу государстволык учурлу ӱнбериш болгон. Јаҥжыгып калган советский пенсионный система демографиялык кызалаҥга туштажарда, государство јонјӱрӱмдик молјуларын бӱдӱрип болбой барган. Ороонныҥ Пенсионный фондына пенсия тӧлӧӧрине једишпей турган 4 триллион салковой акчаны федерал бюджеттеҥ аларга келишкен. Меге бойыма быјыл 58 јаш кирер, пенсияга чыгарга, алдындагызына кӧрӧ, 5 јылга кӧп иштеерге келижер, је мен бойымныҥ јилбӱмди государствоныҥ јилбӱзинеҥ бийик тургузар аргам јок… Экономика тыҥып, акчалар табылып, аргалар ачыла берзе, пенсиялар јанынаҥ јаҥыртулар эдилери јарт. Бӱгӱн Госдумада пенсиялардыҥ сурагы коркышту курч туруп јат» — деп, депутат айткан.

Адакыда Родион Борисович Госдуманыҥ сыгын айда болотон талдаштарына ла «Единая Россия» партияныҥ праймеризине туружып јатканын айдып, ӱнбереечилер оны јӧмӧзӧ, озогызынаҥ он катап артык иштеер санаа-кӱӱнин угусты.

С. ТАНЫТПАСОВ