Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Ӱйелер колбузы ӱзӱлбес»

31.05.2021

Ӱч тӱжисте jок ырыс келижип, Москва, Санкт-Петербург калалар јаар jоруктап јӱрдис. Јӱрӱмниҥ эҥ ырысту бу кӱндериле ӱлежер амадула тӧрӧл газетке бичип отурым. Jол-jорыгыс «Ӱйелер колбузы ӱзӱлбес» деп адалып, Јеҥӱниҥ кӱнине учурлалган. Jорукка белетенип, 2-3 катап jуулыжып, jууга јӱрген ада-таадаларыс, тӧрӧӧндӧрис керегинде куучын ӧткӱрип, онойдо ок буклеттер, сувенирлер белетегенис. Москвада ла Санкт-Петербургта кандый jерлерди кӧрӧристи, кайда барарысты ӱзе чокумдап шӱӱшкенис.

2021 јылдыҥ кандык айыныҥ 19-чы кӱнинде Кан-Оозынаҥ аймактыҥ јааны Р. В. Кокушевтиҥ чыгарган автобузыла атанганыс. Бисти jол-jорыкка баштап јӱрген кижи  Раиса Таныевна Тадышева. Н. И. Мюсованы, Е. И. Качашеваны, Г. Т. Ябыеваны, Б. Г. Карманованы, А. Б. Ажанарованы, О. Т. Такашеваны, З. В. Наеваны, С. М. Таинаны, К. С. Брышкакованы, З. С. Орусованы, М. О. Оспанованы, Н. Т. Янтыкованы ветерандардыҥ совединиҥ јааны болгон А. А. Матыков, администрацияныҥ ӱредӱликтиҥ ле јашӧскӱримниҥ политиказыныҥ бӧлӱгиниҥ специализи Светлана Мадык, волонтерлордыҥ башкараачызы Елена Баина  ӱйдешкилеген.

Јеҥил jол-jоругысла Горно-Алтайскка jедип, садуныҥ «Сибирское здоровье» деп ӧмӧлигиниҥ  кычыртузыла олорго  киргенис. Ондогы алтай ишчилер бисти солун чайларла, алама-шикириле кӱндӱлеген. Јакшы улус учураза, бистиҥ Алтайдаҥ деп, сыйлап беригер деп, сыйлар бергендер. Бис алдында ӧйлӧрдӧ сабырт ла этсе, ӧлӧҥ чай ичип туратаныс санаама кирген эди. Анчада ла ӧлӧҥ ижи ӧйинде кӧк чечектиҥ бажын, сӧҥӱскенди кургадып ичетенис.

Туризмниҥ ле амыралтаныҥ тӧс јериниҥ директоры З. Г. Казакпаев бисти «Космос» лагерьдиҥ конор туразына јетирген. Мында каланыҥ башка-башка организацияларынаҥ ӱйдежӱге келген улусла куучын-кумый ӧткӱрип, Экинурда Чендыевтердиҥ эткен курудын сыйлаганыс. Эртезинде Заур Геннадьевич автобузын берип, аэропортко jетирткен. 4 саат учуп, эртен тураныҥ 10 саадында Москвага jеткенис.

Внуководо бисти Алтай Республиканыҥ элчилигиниҥ ишчизи Торколой Валерьевна уткыган. Ондо элчиликтиҥ јааны И. П. Лозовая  эжигин jайаа ачып, бир эмеш те болзо амырадып, кӱндӱӱ-кӱрее эткен. Бис jеристеҥ апарган сувенирлер, курут-талканысты сыйлаганыс.

Оноҥ Москвала экскурсияга барганыс. Эҥирде Кызыл тепсеҥде Родион Букачаковло, Елена Ланскаяла фотого соктурып, Ады јок солдаттыҥ кереезине тирӱ чечектер салып, араайын јааган jаҥмырдыҥ алдыла базып јӱргенис. Атанар алдыста олор биске быйанын айдып, сыйлар сыйлап, 7 саатта аэропортко jетирип, Санкт-Петербургтӧӧн ӱйдешкен. База ла jаан самолетко отурып, санаа-кӱӱнис те самолетло кожо кӧдӱрилип чыккан. Торт ло  тӱш jерде ол эмезе кинодо болуп тургандый. Самолеттыҥ  кӧзнӧгинеҥ тӧрӧл jерис ондый јараш кӧрӱнген! Санкт-Петербургка jууктап, jабызап келеристе, алдыста јӱзӱн-јӱӱр оттор, тӱп-тӱс оромдор, айдып та болбос, jараш!

«Ӱйелер колбузы ӱзӱлбес» — кызыл чийӱ бистиҥ јорукка јепсенгенистеҥ бери Москвага, Санкт-Петербургка јетире бисле кожо. Бисти баштап апарган Раиса Таныевна керегинде айтпас арга jок. Ол тӧрт ай мынаҥ озо Кан-Оозы аймактыҥ ветерандарыныҥ совединиҥ јааныныҥ ижин башкарып баштаган. Оныҥ ижи jиит ӱйени таскадары болгоны оныҥ кажы ла айткан куучынынаҥ билдирип турды: «Jиит ӱйе бистиҥ эртенги кӱнис, бис олорды канай тазыктырып аларыс, онызы бистеҥ, jаан ӱйедеҥ камаанду» деп јолду  айдып турган. Горно-Алтайскта болгон кажы ла туштажуда ол мынайда куучындаган: «Кан-Оозы аймагыс Геройлорыла бай, албатызыныҥ ортозында иштеп, амырап билер, ӧткӧн тооп, келер ӱйеге айдатан, кӧргӱзетен улузы да бар». Чын ла, тужтажуга келген улус бисле оморкоп, Јеҥӱниҥ кӱнине учурлалган  јол-јорыгыс јакшы ӧтсин деп кӱӱнзеген.

Санкт-Петербургта туштажулардыҥ кийнинде биске кандый кӧп улус јууктап, бисти мактаган, чын ла бистиҥ иштеп јӱргенисти кӧргӧндий деп кайкажып турарыста, Раиса Таныевна айткан эди: «Слер эпjоксынбагар, jаан городтордо бойоорды бийик тудар, бойоорло оморкоп,  бисти тоор учурлу деп санаала јӱрер. Алтайлар Россияга бойыныҥ кӱӱниле кирген. Ада-Тӧрӧл учун Улу jууда адаларыс, таадаларыс, тӧрӧӧн-туугандарыс тынын берген, эне-jааналарыс Јеҥӱни jууктадарга тӱни-тӱжи иштеген. Бистиҥ кӧп улус Москваны, Ленинградты корулаар jуу-согуштарда jеҥ јастанган. Бис олордыҥ бала-баркалары, кем де ундылбаган, не де ундылбаган, олордыҥ эткен кереги ундылбас деп,  бистиҥ бу јол-јорыгыс керелейт». Раиса Таныевна Алтай Республиканыҥ элчилигинде, Санкт-Петербургта, керек дезе Ленинградта блокаданы кӧргӱскен јерге экскурсияга барала, экскурсоводты да ыйлада ӱлгер кычырган эди. Раиса Таныевна кӧп билгирлӱ, баштаган керегин учына jетире апаратан, тереҥ шӱӱлтелӱ башкараачы эмтир.

Петергоффто фонтанныҥ ачылтазында болгоныс, чын ла чӧрчӧк jеринде болгондый, ондый jарашты  јӱк ле кӧслӧ кӧрӧр керек. Тӱндеги Санкт-Петербург, ӧнӧтийин тӱнде экскурсияга чыкканыс, јалбак кӱр ӧрӧ араайынаҥ кӧдӱрилип, јӱзӱн-башка отторло кӱйӱп, ортозыла керептерди божодот. Кайкамчылу, куулгазындый jараш!

Санкт-Петербургтыҥ метрозында сӱреен ару, эскалатордыҥ узуны 500 метр, кӱнине 7 миллион кижи ӧдӱп турган эмтир. Ондо бисти Константин Георгиевич Ивановтыҥ куучындашканы аайынча Варвара деп кыс сакып, jадатан jерге jетирген. Общежитиеде кижиге керектӱ не-неме ончо јеткил болгон. Бир кыпта 3 кижидеҥ jатканыс. Эртезинде амырап, арутанып аларыста, Варвара бисти Л. Н. Бенуаныҥ «Все начинается с любви» деп музей-квартиразына кычырган. Л. Н. Бенуа – jарлу архитектор, бала-барказы 300 кижиге jеткен, јаткан туразыныҥ кезик кыптарында музей  јазалган эмтир. Баштап турган барказы ол ӧйдиҥ кийимин кийген, керек дезе шампанский де урган. Кӧрӱп отурала, «Евгений Онегинниҥ»  «Давал три бала ежегодно» деп јолдыктары санаама кирип, Татьяна Ларинаныҥ кебедели кӧзиме кӧрӱнгендий болды. Флейтаныҥ, арфаныҥ, фортепианоныҥ кӱӱлери сӱреен солун угулган.

Куучындашканыс аайынча Ветерандардыҥ туразын бедиреп, Василий Тихонович Волобуевле туштажуга барганыс. Метро, тӱрген поезд… Петербургтыҥ улузы эрӱ чырайлу, бисти кайдаҥ келгенеер деп сурап, отурган jерлерин берип турар. Ветерандардыҥ туразында бисти база ла алама-шикирле уткуган,  ачу аш та тургускан. Маршал Волобуев летчик болгон эмтир. Онойдо ок «Ветеран Санкт-Петербурга» газеттиҥ баш редакторы А. Г. Соседов база болгон. Биске озо сӧс берилерде, Раиса Таныевна Борис Укачинниҥ «Я алтаец» деп ӱлгерин кычырган, бистиҥ келген амадубыс керегинде куучындаган. Алтай Республиканы мактап, јерлештерис Ленинградты, Москваны корулаарында јер jастанганын, jааналарыс тӱни-тӱжи иштеп, Јеҥӱни тӱргендеткенин  куучындап, бис, бала-баркалары, олордыҥ ат-нерезин  ундыбаганыс, Јеҥӱниҥ кӱнине учурлай амадап келгенис деген. В. Лившицтиҥ «Баллада о черством куске» деп ӱлгерин кычырган. Василий Тихонович кӧстӧриниҥ jажын арчып, бисле оморкоп, бистиҥ Алтайды мактап, jылу сӧстӧр айткан. Фотого соктырактар деп шӱӱлте эткен. Бу туштажу керегинде газетке статья чийер кӱӱнин айткан. Ол газетте бичигенин электрон почтала аткарып ийер болгон. Бис сыйларысла толыжып, јылу айрылыштыс.

Ырыс келишкен јол-јорыгыста кожо јӱрген улустыҥ ончозыныҥ кылык-јаҥы јакшы, тӧп лӧ шыраҥкай болды. Башка-башка иштерде иштеген ветерандар бош ӧйисте бой-бойысты соотодыжып, курсак-тамак азып кӱндӱлежип, ойын-кокырлу, сӱреен јакшы јӱргенис. Пландап барган ӧйис учына једип, кандык айдыҥ 27-чи кӱнинде Санкт-Петербург—Москва—Горно-Алтайск рейсле Алтайыска јанганыс. Бисти аэропортто автобус сакыган, ол ло кӱн Кан-Оозында болгоныс.

Учурлу jолыска биске болушкан, ол тоодо сувенирлер јазап берген улус: аймактыҥ депутаттары, јурт  јеезелердиҥ jаандары Э. И. Итпалин, В. К. Тоедов, А. В. Брышкаков, А. А. Ябыев, А. В. Малташев, «С. А. Молчоев» ИП, Агашхоз, «Единая Россия», кӧкчилер: А. Битешева, А. Анатова, Т. П. Юкубалина, С. Матина, С. Муйтуева, Јалаҥай-Бажыныҥ школыныҥ директоры А. Б. Бахтушкин, Б. Бохтин. Олордыҥ болужыла бис барарга сананган ӱзе амадубыска jеткенис. Биске болушканаар учун слерге jаан быйаныс. Jолдо до слер керегинде куучындажып, сӱӱнип, быйанысты айдып јӱргенис.

Мындый учурлу, јаркынду јол-јорык келишкен ырыска — Тӧрӧлис телкем, јараш, кайда ла барарыста, ӱзе ачык јолдор, јакшы кӱӱн-санаалар, алкыштар болгонына — акту јӱрегистеҥ сӱӱнип јӱрдис.

З. ОРУСОВА, Экинурдаҥ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина