Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Кару карындажысты јоктоп…

31.05.2021

Бу јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 23-чи кӱнинде бистиҥ сӱӱген кару карындажыбыс Чейнин Сергей Кимовичтиҥ 60 јажы толор эди. Је алтай улустыҥ айдыжыла, јеткер јеҥ алдында, конок кондыртпас, салым сакытпас, кенейте ле 54 јаштуда айлу-кӱндӱ Алтайынаҥ ыраап барды.

Бис биледе 5 бала чыдаганыс. Адабыс Ким Антонович Чейнинниҥ чыккан-ӧскӧн јери Улаган аймактыҥ Саратан јурты. Јаштаҥ ала эне-адазына мал-аш кичееп, уйлар, эчкилер саап, јажы кичинек те болзо, јаан тузазын јетирген.  Адабыс ус кижи болгон. Ол јууныҥ кату, кийим јок ӧйинде тӱкти ле таакыны иирип, бойы тӱӱнер болгон. Јажы јаанайла, тередеҥ ӧдӱктер, агаш колодка эделе, сопоктор кӧктӧп туратан.  Сопок кӧктӧйтӧн колодканы кӧрӧлӧ, бис кайкап, бу не деп сурап, ајыктайтаныс. Тӱктеҥ перчаткаларды, меелейлерди сӱреен јараш тӱӱйтен. Јажы јаан болгончо ло машинкала кӧктӧнип,  курткалар, кӧгӱспектер, тередеҥ јылу ла јымжак меелейлер кӧктӧӧр болгон. Јуурканныҥ терелерин де чӱрче ле эптеп кезип, кӧктӧп ийер. Тӱк сабап, кийис базып, бисти ӱреткен.

Аттыҥ кылынаҥ бек армакчы, бозуларга мойтырак ӧрӧр болгон. Терени чичке эдип кезеле, јараш ла эптӱ камчылар тӱӱген. Агаштаҥ каҥзаны да эптӱ эдип, улуска сыйлайтан. Торбоктыҥ, уйдыҥ терезин уужап, арчымакты кӧктӧйлӧ, агаштыҥ чобразыла  будыыр. Бистиҥ Саратан јурттыҥ баштапкы тискинчилериниҥ тоозына кирип, Степан Тандинле,  Георгий Барановло, Самсон Юстуковло кожо узак јылдарга иштеп, амыры јогынаҥ совхозко Бийсктеҥ ле бистиҥ каладаҥ кош тарткылаган.  Совхозто инженер  де болуп иштеп, улуска кӧп тузазын јетирген.

Энебис Ольга Алексеевна Суразакованыҥ чыккан-ӧскӧн јери Майма аймактыҥ Карасук јурты. 1954 јылда медучилищени божодордо, ыраак Улаган аймактыҥ Саратан јуртына иштеп ийгендер. Келгенинеҥ ле бери мында 34 јыл эмчи болуп иштеген. Кӧп медальдарлу, «Су-кадыкты корыырыныҥ отличниги» деп значокту, канча катап «Соцмӧрӧйдиҥ јеҥӱчили» деп кайралдаткан, иштиҥ ветераны деп адаткан. Узак јылдарга ак-чек иштеп, акту јӱрегинеҥ улусты оору-јоболдоҥ аргадаган.

Бу Саратан јурт энемниҥ салымы, экинчи Тӧрӧли болуп калды. Журналист Галина Тюгайдыҥ 2001 јылда энебис керегинде «Саратан – экинчи Тӧрӧли» деп бичимели «Алтайдыҥ Чолмоны» газедисте чыккан. Айыл-јуртту болуп, 5 бала чыдадып, адабысла кожо бастыра јӱрӱминде мында  артып калган. Саратанда ол тушта роддом болгон, анда иштеп турала, ол ӧйдӧги ончо балдардыҥ кин-энези болуп, јаан тоомјыда јӱрген.

Эҥ јаан кызы Надежда ӧскӧ ороонныҥ тилдериниҥ ӱредӱчизи, 3 балалу. Вера тӱӱкиниҥ ӱредӱчизи, тӧрӧл јуртында школдыҥ директоры болуп иштеген, 3 балалу. Сергей, ортон бала, јаан уулы болуп, узак јылдарга милицияда иштеп, Улаган аймактыҥ ГИБДД бӧлӱгин он јылдаҥ ажыра башкарган, 2 балалу. Светлана ӧскӧ ороонныҥ тилдериниҥ ӱредӱчизи, республикан гимназияда 27 јыл иштеп јат, 2 балалу. Эҥ кичинек балазы Алексей тӧрӧл јуртында јадып, иштеп јат, 2 балалу.

Энем ле адам бисти нак јӱрӱгер,  бой-бойыгарга  кару,  јалакай болугар деп ӱреткен.  Јакшыда да,  јаманда да бой-бойыгарды јӧмӧп, болужып јӱрӱгер деген сӧстӧри бистиҥ јӱрегисте бастыра јӱрӱмиске  артып калган.

Бис 5 ака-карындаш деп оморкоп, кайда ла болзо, ачуга да, јыргалга да кожо јӱргенис. Бисти кӧп сабазында кӧлӱгиле тартар кижи Сергей карындажыс болгон. Кайда ла тӧрӧӧн-туугандарга барар керек болзо, бир де мойношпос, барар ла керек деп айдар.

Эш-нӧкӧри Вера Геннадьевна  айыл ээзи. Ӧбӧкӧзин алып јӱрер, адазыныҥ оморкодузы уулы Василий, спортчы, кӧп тоолу јаан маргаандарда јеҥил атлетикала туружып, јеҥӱчил ады чыгатан. Эмди юридический колледжте ӱренип јат.

Кызын Сергей Кимович энезиниҥ адыла Оля деп адаган. Ол медучилищени божодып, эмчи болуп иштейт, эки уулду.  Тайдагы баркаларын кӧрбӧгӧни ачымчылу.

Адамныҥ юбилейлик 80 јажында тӧрӧӧн-туугандарды јууп, столды айландыра отургызып, узак куучындажып, јаш тужысты эске алынып,  каткырып, кокурлап, ол кӱнди ӧткӱрген эдис.

Эртенгизинде кенейте ле ончобысты чочыдып, јуук кижибис сакыбас  јанынаҥ бистеҥ ыраады. 5 јыл ӧдӧ берген де болзо, ачу-коронысты эмдиге бадырбай, арткан 4 карындаш оны јоктоп, кӧстиҥ јажы тоголонот.

Кожо иштеген нӧкӧрлӧрине тоомјылу болгон, улусты ылгабас, јаман-јабыс кӧрбӧс, кӱчи јеткенче болужар болгон. Бойыныҥ аймагын, улузын јаман атка тӱжӱрбеске, албаданып  иштеп јӱрген. Ончобыска болужып, студент јеендерин акчала јӧмӧп, 8 баланыҥ кару таайы болгон.

Бистиҥ республикада Сергей Кимовичти кӧп улус билер. Бис оныҥ ады-јолын  эзедип, нӧкӧрлӧри, тӧрӧӧн-туугандары эске алынзын, бистиҥ ортобыста јок то болзо, ундылбазын, улустыҥ санаазында артсын деп бичип јадыбыс. Кыска да болзо, јаркынду јӱрӱмдӱ, кӧп нӧкӧрлӧрлӱ, бийик једимдерлӱ јӱрген.

Эјелери Н. ТРАНОВА, В. СУМАЧАКОВА

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина