Алтайдын Чолмоны

Ӱредӱчи дегени — тоомјылу

03.06.2021

Ӱредӱчи деген сӧс биске кандый да јуук деп билдирет. Кӧзиске албаты ортодо тоомјылу, сагышту, билгирлӱ кижиниҥ кебери кӧрӱнет.

Светлана Васильевна Бадыкина 35 јылдыҥ туркунына Улаганныҥ школында баштамы класстардыҥ балдарын ӱредип келди.  Ол ижин ле балдарды сӱӱген ӱредӱчи, балдарла иштеген ченемели сӱреен јаан. Ол Кӧксуу-Оозы аймактыҥ Сугаш јуртында Кудачиндердиҥ билезинде чыккан. Адазы Василий Александрович зоотехник кижи, энези  Дарья Трифоновна ветеринар болуп иштеген. Энези Улаган аймактаБалыктујул јурттаҥ Тадышевтердиҥ угынаҥ. Светлана Васильевна бойыныҥ ӱлгеринде мынайда бичийт:

Улу јылдыҥ кочкор айында

Кӧгӧргӧн таҥдак јарып турарда —

Кӧксуу аймактыҥ Сугаш јуртында

Бала туулган ак-јарыкка…

Айланып чыккан кӱнге тӱҥейлеп,

Адымды адаган адам Света деп,

Алтай ады Чечек болзын деп,

Адымды адаган энем, эркелеп…

1979 јылда школды божоткон кийнинде Светлана Васильевна Горно-Алтайсктагы педагогический училищеге кирип, ӱредӱзин 1983 јылда тӱгезип, Улаган аймакка иштеп келген.

Куркуным тыҥып, чыдап келеле,

Куулгазын јӱрӱмге удура алтадым.

Ӱредӱчиниҥ ижин талдап алала,

Улаган аймакка иштеп мен келдим.

Иште кӧндӱгип, јаҥы јерде ӱренижип јӱреле, Василий Леонидович деген эрге туштап, биле тӧзӧгӧн. Байла, бу јиит оныҥ салымы болгон. Олор эмди эки уул чыдадып койдылар. Јаан уулы Эркемен Васильевич полицияда иштейт. Эзендей Васильевич адазыныҥ јолыла барган. Ол баштамы школдо физрук болуп иштейт. Светлана Васильевна бӱгӱн беш баркалу, олорды кӧрӱжип, чыдадыжып јӱрет.

Мында ла мени салым сакыган,

Мында ла мен эжиме јолуккам,

Мында ла мениҥ уйам тартылган,

О-о, Улаган! О-о, Улу Улаган!

Ӱй кижиниҥ ӱлӱӱзи эрјине,

Ӱспей ӱйени улалтатан јаҥду.

Эки балалу мен де эне,

Кӧбӧктӧр отогы меге быйанду.

Угусты улалтар уулдар чыдаттым,

Улустыҥ балдарын канчуузын таркаттым,

Керек дезе баркам да бӱгӱн

База ла мениҥ ӱренчигим…

Светлана Васильевнаныҥ ӱредип турган јайаандык тема-сурагы «Алтай албатыныҥ чӱм-јаҥдарын ӱренчиктердиҥ кӧгӱс-кӧрӱмине јууктадары» деп адалат. Ӱч јыл кайра оныҥ ӱренчиктериниҥ кӧп јарымызы јакшы ӱредӱлӱ болгон. Олордыҥ ортозында 11 бала «отличник» болгон, 10 бала — «хорошист». «Бу класстыҥ ӱренчиктериниҥ једимдери кӧп, кылык-јаҥы тӧп, санаалу, јымжак болгон деп айдар эдим. Эне-адалары школго јаантайын келер улус болгон. Олорго быйанымды јетиредим» — деп, Светлана Васильевна  куучындайт.  Ӱредӱчиниҥ ӱренчиктеринеҥ Горно-Алтайскта Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияга кирип алган ла једимдӱ ӱренип тургандары кӧп. Мен сананзам, бу јаан иш, јаан једим. Анчада ла бойыныҥ алтай тилин тӧкпӧй-чачпай, балдарга једимдӱ ӱредип турганы — ол сӱреен јакшы.

Кезик эне-адалар болчомдорыла орустап куучындажат, ол неге де јарабас кылык деп канайда темдектебес. Кажы ла бала озо ло баштап бойыныҥ тӧрӧл тилин јакшы билер учурлу. Оныҥ кийнинде ӧскӧ албатылардыҥ он до тилин ӱренип алар арга бар.

Светлана Васильевнаныҥ ӱренчиктери школдыҥ јӱрӱминде болуп турган солун керектерде акту кӱӱнинеҥ туружып турганын темдектеер керек. Јӱзӱн-башка кӧрӱлер, ярмаркалар, туштажулар, куучындар — олор јеҥӱчилдердиҥ тоозында. Ӱредӱчиниҥ ӱренчиктери 2010, 2014, 2018 јылдарда «Јылдыҥ ӱренчиги» деген кӧрӱде јеҥӱчил болуп чыккылады. 2018 јылда јакшы ӱредӱлӱ ӱренчиктери республикан кӧрӱниҥ јеҥӱчилдери болуп чыкпаган да болзо, је аҥылу сыйларла кайралдаткан. 2010 јылда 4-чи классты 20 бала божоткон. 2016-2017 јылдардыҥ ӱредӱлӱ јылында оныҥ ӱреткен балдардыҥ ортозынаҥ 11 бала ӱредӱзин «4» лӧ «5» темдектерлӱ тӱгескен. Јакшы ӱредӱзи учун медаль алган балдар база бар. Олор: Айсулу Тазрашева, Александра Конушева, Торко Каятова, Карина Чукина, Диана Челканашева.

Ойгор санаалу ӱренчиктеримле мен бай,

Олордыҥ ортозында бар полицай.

Узы бийик ӱредӱчилер де бар эмтир,

Колы быйанду эмчилер де бӱттир.

Слер ончогор — мениҥ једимим,

Мениҥ байлыгым,

Ӧйлӧрди ӧткӧн кайралым.

Кайра јолымда карарган ис,

Каруузыган јӱректе арткан сыс.

Тоолоп ийзем — ӧткӧн јылдар 35,

Јаҥыс сӧслӧ — бу ончозы ырыс.

Балдарын ӱреткен эне-адалар

Јаантайын јӱрет меге быйанду.

Алкап айткан јымжак сӧстӧри

Кандый да кайралдаҥ бийик ле баалу.

Светлана Васильевна јаҥыс ла ижине каруулу кижи эмес, ол анайда ок бастыра кӧрӱ-конкурстарда, аймак ичинде болуп турган јӱзӱн-башка керектерде акту кӱӱнинеҥ туружат. Билезиле волейбол ойнойт, кӧп керектерде спонсор-болушчы да болот. Эш-нӧкӧри Василий Леонидович аргачы болуп иштейт. Ого до болужын јетиретени база јаан иш. Је Светлана Васильевна кунукпас кижи. Школдо иштеп турала,  Новосибирск калада НСИ-де ӱренип, «менеджмент» деп бийик ӱредӱ алды. Ол јайалталу кижи. 2016 јылда Кырлыкта «Алтай тилдиҥ ӱредӱчизи» деп кӧрӱ ӧткӧн болгон. Бу кӧрӱде ӱредӱчи экинчи јер алган. 2017 јылда «Ӱредӱчиниҥ јазы» деп республикан кӧрӱде јеҥӱчил болуп чыккан. Улаган аймактыҥ школдоры ортодо «Класстыҥ башкараачызы» деп кӧрӱниҥ ӱчинчи јеҥӱчили болуп чыккан.

Мынайып, јылдар ӧдӱп ле бараат. Ӱредип алган балдарыныҥ тоозы јылдаҥ јылга там ла кӧптӧйт. Јакшы ижи учун Светлана Васильевна кӧп кайралдарла кайралдаткан. Олордыҥ ортозында школдыҥ, аймактыҥ ӱредӱ аайынча бӧлӱгиниҥ, депутаттардыҥ аймактагы Совединиҥ, Эл Курултайдыҥ, иш, јонјӱрӱмдик корулаш ла эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча министерствоныҥ, ӱредӱлик аайынча министерствоныҥ Кӱндӱлӱ грамоталары ла Быйанду самаралары бар. 2016 јылда Светлана Васильевна «Алтай Республиканыҥ нерелӱ ӱредӱчизи» деп кӱндӱлӱ атла адатты. Ол онойдо ок Улаган аймактыҥ баштапкы степеньдӱ медалиле база кайралдаткан.

Турулталу ижимди

Тӧрӧлим бийик баалады.

Тӧжиме алтын медальды

Телеҥиттер сыйлады.

Ӧйлӧ кожо јӱрӱм солунат,

Оныла коштой — некелте.

Јана баспай иштейдим мен,

Јӱрӱмим мениҥ — ченелте…

Улаганныҥ баштамы школыныҥ директоры болуп Айана Рафаиловна Кеденова база канча јылдарга иштеп келди. Ол ӱренчиктери јакшы билгирлер алзын, ӱредӱчилер бойыныҥ узын, ченемелин кӧптӧдип турзын деген амадула башкарынып иштейт.

Кайкамјык бистиҥ школыбыс

Кабайдый меге билдирет.

Кожо иштеген кӧӧркийлер

Ченемелиле ӱлежет.

Мынайда Светлана Васильевна тегиндӱ айтпаган. Ол кожо иштеп турган ӱредӱчилерин јаантайын тооп, керектӱ болужын јетирип турар кижи.

Сӱӱнедим, оморкойдым бу јӱрӱмге,

Акту јӱректеҥ кӱӱнзейдим

Су-кадык ла ырыс слерге!

Кӱрмеп чийген ӱлгерим

Кӱӱнерге слердиҥ јарызын,

Сананып тапкан сӧстӧрим

Сынарды слердиҥ сергитсин…

Мынайып, ижин ле балдарды, бу јӱрӱмди сӱӱген ӱредӱчи бойыныҥ ӱлгерлеринде кажы ла кӱнге, керекке баштаныжын айдып койгон. Мен Светлана Васильевнага, оныҥ кожо иштеп турган ӱӱрелерине јаҥыс ла јакшыны кӱӱнзеер эдим. Јаш ӱйени ӧскӱрип јаткан улустыҥ ижинеҥ кӧбизи камаанду. Ижигер једимдӱ, јӱрӱмдик јолыгар ачык болзын.

Н. БЕДУШЕВА