Агаш ээлемниҥ сурактары шӱӱжилген

29.06.2021

Аграр, аш-курсак политика ла јердиҥ байлыктарын тузаланары аайынча комитеттиҥ турчызы Татьяна Гигель бу јуукта Россия Федерацияныҥ Федерация Совединде ӧткӧн парламенттиҥ угуштарында турушкан. Бу угуштарда Федерация Совединиҥ «Агаш ээлемниҥ бӧлӱгинде государственный политиканы оноҥ ары ӧскӱрери керегинде» 2020 јылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 3-чи кӱнинде чыгарган 475 таҥмалу јакааны јӱрӱмде канайда бӱдӱп турганы јанынаҥ сурак кӧрӱлген.

ЛПК-ныҥ јасакчы тӧзӧлгӧзин тыҥыдар

Сенатордыҥ айтканыла, калганчы ӧйлӧрдӧ Федерация Совединде агашпромышленностьтыҥ комплекси јанынаҥ сурактар ас эмес кӧдӱрилген. Кезиктериниҥ аайы јарымдай да болзо, је јарталган. Темдектезе, агаш ээлемниҥ бӧлӱгин цифровизировать эдери, приемканыҥ бӧлӱгинде федеральный госшиҥжӱни ӧткӱрери, агашты тартары, оныла иштеери, чеберлеери, административный шиҥжӱни ӧткӱрери јанынаҥ керек-јарактар бӱткен. Агаш-ташты корулаар институт тӧзӧлӧт. Ӱчинчи кычырышка белетелип турган јасактарга тайанып, ӱренле, агаштыҥ питомниктериле колбулу једикпестердиҥ аайына чыгар, агаш фондтыҥ јеринде ӧткӱрилип турган иштерге федерал чыдулар берер аргалар бар.

Парламентарий ЛПК-да бар тутак-једикпестер керегинде база айткан. Кадрлар јанынаҥ сурактар ол ло бойы ӧҥзӱре болуп артканча. Бу суракты агаш ээлемниҥ ишчилериниҥ алдына Россия Федерацияныҥ президенти Владимир Путин база тургускан.

Ӧрӧги адалган комитеттиҥ турчызы бу јакылтаны бӱдӱрер амадула «Агашпромышленностьтыҥ комплексин кадрларла јеткилдеери: ӧҥзӱре сурактар ла оныҥ аайына чыгар јолдор» деп адалган «тегерик стол» ӧткӧнин эзеткен. Мында айдылган јарамыкту шӱӱлтелер ишмекчи группаныҥ Вологдада ӧткӧн ведомстволор ортодогы јуунында шӱӱжилген ле олор Россия Федерацияныҥ агаш аайынча комплексин 2030 јылга јетире ӧскӱрер планыныҥ ӱлекерине кирген.

Укту-тӧстӱ билелерге аҥылу ајару

Государственный Дума 2021 јылдыҥ кӱӱк айында «Россия Федерацияда государственный шиҥжӱ-контроль (надзор) ло муниципал шиҥжӱ-контроль» деген федерал јасакка кубулталар кийдирерин јӧптӧгӧн. Јасакка кубулталар эдер баштаҥкайды аграр, аш-курсак политика ла јердиҥ байлыктарын тузаланары аайынча комитеттиҥ председатели Алексей Майоров, сенатор Татьяна Гигель ле Государственный Думаныҥ шиҥжӱ-контроль ло регламент аайынча комитединиҥ председатели Ольга Савастьянова эткендер. Јасакка кийдирилген кубулталар агаш ээлемниҥ ыраак ла аалга јерлеринде иштеп турган укту-тӧстӱ ле бой-бойлоры ортодо тӧрӧӧн-тууган болгон улуска јеҥилтелер эдип јат. Парламентарий укту-тӧстӱ ишмекчи билелерди кичееп алар амадула эмди ар-бӱткени кату ла ыраак јерлерде турган агаш ээлемниҥ бӧлӱктерине тӧрӧӧн-тууган улусты ла специалисттерди ишке аларга јараар деп айткан.

Јасакка кийдирерге белетеген экинчи кубулта — кыйалтазы јогынаҥ государственный страхование эдери — ол агаш ээлемниҥ јамылу ишчилериниҥ јӱрӱмин ле су-кадыгын корулаар керекле колбулу. Сенатор јасакка бу кубулта эмди тургуза кийдирилбеген, је бис ол јанынаҥ кыракы иштеп јадырыс деп темдектеген.

Иште практика ӧдӧрин орныктырар

Комитеттиҥ турчызы олор Россия Федерацияныҥ ТПП-ныҥ профильный комитедиле кожо агаш ээлемниҥ бӧлӱгиниҥ предприятиелеринде производственный ла технологический практикаларды ойто орныктырары јанынаҥ бирлик шӱӱлтеге келгенин аҥылап темдектеген. Мындый практиканы быјыл јайгыда јаан курстардыҥ студенттери Ленинградский, Кировский ле Вологодский областьтарда ла ороонныҥ ӧскӧ дӧ тергеелеринде ӧдӧр.

Татьяна Гигель мындый практикаларды ойто орныктырганы биске сӱрекей мӧрлӱ болуп јат деп айткан. Ол элдеҥ ле озо ӱредӱлӱ заведениелердиҥ таскадаачы-ӱредӱчилерине јарамыкту. Олор практика ӧйинде эмдиги ӧйдиҥ эдим-јазалдарыла јууктада таныжар аргалу.

Сенатордыҥ айтканыла, олордыҥ јӧп-шӱӱлтелери аайынча тургуза ӧйдӧ Россия Федерацияныҥ ӱредӱ аайынча министерствозында ороонныҥ орто ӱредӱлӱ профессионал заведениелериниҥ программалары ойто јаҥыдаҥ кӧрӱлип јат. Бу керекле колбой ӱредӱлӱ-методический федерал биригӱлердиҥ ле техникумдардыҥ чыгартулу улузынаҥ турган ишмекчи кӱреелер тӧзӧлгӧн. Бу сурак агаш ээлемниҥ бӧлӱгинде иштеп турган квалификационный советтиҥ јуунында база кӧрӱлер.

Аҥылу кӧлӱктер ле станоктор керек

Сенатор јыккан агашты ол бойыла гран ары јаны јаар тартарын удабас токтодорыныҥ сурагына, анайда ок агаш ээлемге керектӱ кӧлӱктерди ле станокторды эдип чыгараачы бӧлӱктерге јаан ајару эткен.

Мында агаш ээлемниҥ сурактарына ајару там ла тыҥып турганы керегинде айдар керек. Кӧрӱконференцияныҥ бӱдӱмиле ӧдӱп турган јуундарда ороонныҥ бастыразына шыдар тергеелери эрчимдӱ туружат. 2021 јылдыҥ тулаан айында «Агаштаҥ белетелип турган материалдарла иштеер тушта машиностроениениҥ ле станкостроениениҥ бӧлӱгиниҥ эдим-јазалдарын тузаланарында учурап турган тутак-једикпестер» деп сурак кӧрӱлген. Туштажуныҥ кийнинде бу ишти керектӱ ууламјыларга сегментировать эдер јӧп јарадылган. Бӱгӱнги кӱнде бу иш Россияныҥ Минпромторгыла, оныҥ департаменттериле, машиналар ла станоктор чыгарып турган заводторло, агаш ээлемниҥ предприятиелериле јуук колбуда ӧдӧт.

Агаштаҥ эдип турган материалдарла иштейтен эмдиги ӧйдиҥ чыҥдый станокторын чыгарар заводтор талдалып кӧстӧлгӧн. Олордыҥ эдим-јазалдары кӧп лӧ сабазында кичӱ ле орто аргачылыктыҥ предприятиелеринде тузаланылар. Ӧскӧ предприятиелер гран ары јанында элбеде ээжиленген технологиялардаҥ чик јок соҥдоп турганынаҥ улам, бистиҥ ороондо чыгарылган эдим-јазалдарды эмди тургуза иште тузаланып болбос.

Сенатор Федерация Совединде ӧткӧн угуштардыҥ туружаачыларына агаш ээлемниҥ ле агаш белетеериниҥ бӧлӱктери кӧлӧсӧлӱ техникала («форфардтарла», «харвейстерлерле») тапту толо јеткилделип турганын эзеткен. Ол аграр, аш-курсак политика, јердиҥ байлыктарын тузаланары аайынча комитет кичӱ изӱ айдыҥ 22-чи кӱнинде агаш ээлемниҥ комплексиниҥ сурагы јанынаҥ экспертно-консультативный советтиҥ јуунын ӧткӱрерге турганы керегинде айткан.

Татьяна Гигель бу сурак анайда ок эдим-јазалдар чыгарар АМКАДОР деп орус-белорусь предприятиени, Н. Э. Бауманныҥ адыла адалган государственный технический университеттиҥ Мытищидеги филиалын, КамАЗ-тыҥ башкараачыларын, ВНИИЛМ-ныҥ специалисттерин, јаҥныҥ органдарыныҥ чыгартулу улузын, Россияныҥ агаш ээлем ле агаш белетеер бӧлӱктердиҥ предприятиелерин тыҥ јилбиркедип јат деп айткан.

Тергеелерге бойлорыныҥ јилбӱлериле башкарынза артык

Јурт ээлемниҥ јерлеринде ӧскӧн агаштарды тузаланары, чеберлеери, корулаары ла орныктырары паламентарийлердиҥ туура салбас ајарузында туруп јат. Федерация Совединиҥ чыгарган јӧбинде олорды инвентаризировать эдери јанынаҥ шӱӱлте айдылган. Јербойында андый иштер башталып калган, је олор эмди тургуза тӱгенгелек. Бу сурак аайынча эл-јонныҥ турушканыла элбек шӱӱжӱлер ӧдӧт. Сенаторлор мындый туштажуларда эрчимдӱ туружат. Татьяна Гигель «Јурт ээлемге учурлу болуп турган агашту јерлерле» колбулу «тегерик столдо» акту бойы турушкан. Бу туштажуны Россия Федерацияныҥ Јондык палатазыныҥ экология ла айландыра турган ар-бӱткенди корулаары аайынча комиссиязы тӧзӧп ӧткӱрген. Мыныла колбулу сурак анайда ок Государственный Думада ӧткӧн «Россияныҥ агаш-тажыныҥ таҥынаҥ башка болор аргазы бар ба?» деген парламентский угуштарда база кӧдӱрилген. Бу сурак курч ла блааш-тартышту айалгада шӱӱжилген.

Сенатор: «Бистиҥ бу сурактарга кирижер аргабыс јок. Бу керекте кажы ла тергее јаткан эл-јоныныҥ јилбӱлериле башкарынар учурлу. Је јурт ээлемниҥ јерлерин инвентаризировать эдер чӱмдӱ ишти эки-јаҥыс кӱнге бӱдӱрип болбозыҥ, ого ӧй, акча-манат ла билгири бийик специалисттер керек. Бу ууламјыда иш мынаҥ да ары улалар» — деп айткан.

Агаш аразындагы јолдорды тузаланары

Татьяна Гигель бойыныҥ јетирӱ-докладында агаш аразындагы јолдорго јаан ајару эткен. Мында элдеҥ ле озо туура салбас ајаруны јолдорды тударыныҥ ла олорды тузаланарыныҥ нормативно-тап-эриктик ээжилерине, бюджетте ле бюджетте эмес акча-манатты чике тузаланарына ууландырар керек. Агаш ээлемниҥ комплексиниҥ экспертно-консультативный совединиҥ турчылары «Россия Федерацияныҥ Јер аайынча кодексине, Агаш аайынча кодексине ле Россия Федерацияныҥ Агаш аайынча кодексин тузаланарын јарадары аайынча» федерал Јасакка кубулталар кийдирери јанынаҥ ӱлекер белетегендер.

Бу документте агаш аразындагы јолдорды чыныктаарында ла тузаланарында болуп турган сурактар кӧдӱрилет. Бу ӱлекерди шӱӱжӱге чыгарар иш Минпромторгло ӧмӧ-јӧмӧ ӧдӧт. Тургуза ӧйдӧ ол Россия Федерацияныҥ транспорт, экономикалык ӧзӱм ле ар-бӱткен аайынча миинистерстволорына аткарылган. Парламентарий бу ӱлекерди Государственный Думаныҥ јаҥы тудулган тудуузыныҥ депутаттары ишке чыкса ла олорго кӧрӧрине аткарарыс деп айткан.

Сенатор Т. Гигельдиҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина