Алтайдын Чолмоны

«Алтай-Россия: чактар ажыра келер ӧйгӧ»

06.07.2021

Јаан изӱ айдыҥ 2-чи кӱнинде П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл драма театрда Алтай Республиканыҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 30 јылдыгына ла алтай албатыныҥ бойыныҥ кӱӱниле Российский государствого киргениниҥ 265 јылдыгына учурлалган «Алтай-Россия: чактар ажыра келер ӧйгӧ» деп адалган кӧдӱриҥилӱ керек-јарак ӧткӧн.

Анда турушкан АР-дыҥ башчызы Олег Хорохордин залда јуулган улуска мынайда айткан: «Бӱгӱн бис республиканы тӧзӧӧриниҥ тӧзӧлгӧзинде турган ла 30 јыл кайра бойына јаан каруулу ишти – Туулу Алтайдыҥ эл-јоныныҥ јилбӱлерин корыырын – алынган улусты – Горно-Алтайский автономный областьтыҥ башкараачыларын, областной Советтиҥ депутаттарын эске аладыс ла олорго быйанысты айдадыс. Шак олор јаҥныҥ тӧс органдарыла бастыра керектӱ јӧптӧжӱлерди ле јартамал иштерди, тӧс документтерди белетеерин ӧткӱрген, Федерацияныҥ субъегине јаҥы государственно-тап-эриктик статус чыгарарында, республиканы тӧзӧп, оноҥ ары оныҥ јӧнјӱрӱмдик-экономикалык ӧзӱм алынарында јаан ӱлӱзин јетирген».

Олег Хорохординниҥ темдектегениле, тергеениҥ тӱӱкизине кирген улустыҥ тоозында – республиканыҥ баштапкы башчызы Валерий Иванович Чаптынов. Ол јаҥы тӧзӧлгӧн тергеени бутка тургузарга кӧпти эткен, республика таҥынаҥ јеткил јадын-јӱрӱмдӱ болзын, эл-јоны кичӱ тӧрӧлиле оморкозын деп. Тергеениҥ башкараачызыныҥ айтканыла, Валерий Иванович республиканыҥ једимдӱ ӧзӱминиҥ тӧзӧлгӧзин бирлик ле чук болорында кӧргӧн.

Олег Хорохордин Алтай Республиканыҥ баштапкы башкарузыныҥ турчыларына, ол тоодо Владимир Петровко, Борис Алушкинге, Александр Завьяловко, Иван Белековко, Александр Манзыровко, Алексей Тюхтеневке ле оноҥ до ӧскӧлӧрине, Туулу Алтайга ла ижине чындык болгондоры, амадуларга јединерге јана баспай иштегендери учун быйанын айткан.

«Бастыра бу јылдардыҥ туркунына Алтай Республика ӧзӱм алынган. Кӧп тоолу керектер болгон, каланыҥ ла аймактардыҥ тыш кебери солынган, башка-башка бӧлӱктерде јаҥы лидерлер табылган, је солунбай турган неме – ол Алтай Республиканыҥ эл-јоныныҥ тӧрӧл јерине сӱӱжи, мында јадып турган албатылардыҥ чӱм-јаҥдарына ла јаҥжыгуларына тоомјызы, культураныҥ байлыктарына чебер болгоны» – деп, Олег Хорохордин айткан.

Тергеениҥ башкараачызыныҥ темдектегениле, рес-публиканыҥ јаан оморкодузы болуп оныҥ иштеҥкей, јалакай ла јайалталу улузы – устар, јурт јердиҥ ишчилери, билимчилер, культураныҥ ишчилери, экономисттер, педагогтор – бойыныҥ ижиле кичӱ тӧрӧлиниҥ адын макка чыгарып тургандар – артат. Олордыҥ јарамыкту ла турулталу ижиниҥ шылтузында тергее јурт ээлемде, билимде, ӱредӱликте, экономикада јаан једимдерге јеткен.

«Алтай Республикада эл-јоныстыҥ јадын-јӱрӱмин јарандырары аайынча јаан иш ӧткӱрилет. Нацӱлекерлер, федерал ла тергеелик программалар, ӧзӱмниҥ «Ийделӱ Алтай» программазы аайынча кӧп тоолу иштер эдилет. Уур-кӱчтер ле ченелтелер болуп турган да болзо, је республика ӧзӱм алынат, јылдыҥ сайын кандый бир једимдерге једет, јонјӱрӱмдик учурлу объекттер – садиктер, школдор, культураныҥ туралары, эмчиликтер ле ФАП-тар тудулат, јурт ээлемди, туризмди, экологияны јӧмӧӧри аайынча ӱлекерлер иштейт. Јолдор тудары аайынча иштер јакшы барып јат, авиаколбу ӧзӱм алынат» – деп, Олег Хорохордин база темдектеген.

Республиканыҥ башчызы тергеебис, бастыра ороон чылап, јаан ченелтеге – коронавирус југуш ооруныҥ таркаары – учураганын айткан. Ол пандемияла тартыжуда баштапкы јерде турган улуска – медишчилерге, волонтерлорго, јондык ишчилерге ле тууразында турбай турган бастыра улуска быйанын айткан ла тергеениҥ эл-јонын санитарный ээжилерди чокум бӱдӱрзин деп кычыру эткен.

Тергеениҥ башкараачызы ӧмӧ-јӧмӧ кандый ла уур-кӱчтерди јеҥип чыгарыска, турулталу ижисле, јакшы керектерисле тӧрӧл республикабыстыҥ магын база да кӧптӧдип ийериске, келер ӱйелерди јеткил јадын-јӱрӱмле јеткилдеерге ичкери ӧзӱмге керектӱ айалгаларды тӧзӧӧриске бӱткенин темдектеген.

Олег Хорохордин јуулган улуска бек су-кадык, ырыс, амыр-энчӱ, темдектеп алганы бӱдӱп турзын ла тӧрӧл јериниҥ ле Россияныҥ ӧзӱминде јакшынак керектер кӱӱнзеген.

АР-дыҥ Государственный Јууны – Эл Курултайдыҥ, оныҥ председатели А. П. Кохоевтиҥ адынаҥ уткуулду сӧсти республикан парламенттиҥ спикериниҥ ордынчызы Герман Чепкин айткан. Оныҥ темдектегениле, республиканыҥ 30 јылдыҥ туркунына јеткен једимдери Россияныҥ, кӧп албатыларлу государствобыстыҥ јӱрӱмге турумкай болгонын, федерализмниҥ тӧзӧлгӧлӧрине, Российский Федерацияныҥ бастыра субъекттериниҥ теҥ-тай болгонына тайанып турганын керелейт.

«Бӱгӱн тергеебис јаҥыртулардыҥ јолыла бӱдӱмјилӱ барып јат ла јонјӱрӱмдик-экономикалык ӧзӱмниҥ уур-кӱч амадуларын једимдӱ бӱдӱрет. Туулу Алтайдыҥ тӧс байлыгы – ол оныҥ иштеҥкей ле јайалталу эл-јоны. Республикабыс башка-башка нациялу ла мӱргӱӱл јаҥду улусты бир билеге бириктирген» – деп, ол айткан.

Герман Чепкин АР-дыҥ Государственный Јууны – Эл Курултай, АР-дыҥ башкарузы, јаҥныҥ бастыра органдары Алтай Республика ороонныҥ экономиказы ийделӱ ле ӧзӱмдӱ тергеези болзын деп мынаҥ да ары бастыра аргаларды тузаланар деген.

Майма аймактыҥ башчызы, Алтай Республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ совединиҥ председатели Роман Птицын база уткуулдарын айткан. Ол Туулу Алтайдыҥ јери мында јадып турган албатылардыҥ јебрен тӱӱкизин муҥјылдардыҥ туркунына чеберлеп келгенин, тергеебис бойыныҥ чӱм-јаҥдарыла, јаҥжыгуларыла бай болгонын темдектеген.

«Бу мындый јӱзӱн-башка байлыктардаҥ кичӱ тӧрӧлистиҥ аҥылузы тӧзӧлӧт. Јӱк ле ийде-кӱчисти бириктирип, ӧмӧ-јӧмӧ иштеген соҥында, республикабысты једимдӱ, јеткер јок ло јадарга јарамыкту эдип болорыс» – деп, Роман Птицын айткан.

Уткуулын айткан јамылулардыҥ тоозында Алтай Республика аайынча баш федерал инспектор Дмитрий Колозин база болгон.

Кандый ла кӧдӱриҥилӱ керек-јарак кайралдар јогынаҥ ӧтпӧй јат. Бу учуралда кайралдар алган улустыҥ тоозы кӧп болгонын темдектеер керек. Башка-башка бӧлӱктерде иштеп турган јерлештерис государстволык, республикан кайралдарла кайралдаткан.

Билениҥ ле балдарды таскадарыныҥ институдын тыҥыдарында једимдери учун Асат ла Татьяна Боргояковтор РФ-тыҥ Президентиниҥ јарлыгыла «Ада-энеликтиҥ магы» орденле кайралдаткан.

Российский Федерацияда коронавирус југуш ооруныҥ эпидемиязы ӧйинде ӱредӱлик учреждениелердиҥ ижин јеткилдееринде јаан ӱлӱзин јетиргени учун РФ-тыҥ Президентиниҥ Кӱндӱлӱ грамотазы Горно-Алтайск калада А. Н. Ленкинниҥ адыла адалган 8-чи таҥмалу школдыҥ ӱредӱчизи Ирина Кайгородовага ла Республикан классический лицейдеҥ тӱӱкиниҥ ӱредӱчизи Жанета Нестеровичке табыштырылган.

«Болуш јетирериниҥ «#БисБирлик» деген бастырароссиялык акциязын тӧзӧп ӧткӱреринде јаан ӱлӱзин јетиргени учун» деген кереес медальла, анайда ок Российский Федерацияныҥ Президентиниҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла АР-дыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министерствозыныҥ јашӧскӱрим политика, билим ле профессионал ӱредӱ аайынча бӧлӱгиниҥ јааны, министрдиҥ ордынчызы Александр Сыркашев кайралдаткан.

Тӱрген медициналык болуш јетиреринде бийик профессионализми ле кӧп јылдардыҥ туркунына ак-чек ижи учун РФ-тыҥ Президентиниҥ Быйанду самаразыла Шабалин аймактыҥ эмчилигинде тӱрген медициналык болуштыҥ фельдшери Георгий Айманов ло Кош-Агаш аймактыҥ эмчилигиниҥ тӱрген медициналык болуштыҥ тискинчизи Амир Сурбашев кайралдаткан.

Российский Федерацияда коронавирус југуш ооруныҥ эпидемиязы ӧйинде Болуш јетирериниҥ «#БисБирлик» деген бастырароссиялык акциязын тӧзӧп ӧткӱреринде јаан ӱлӱзин јетиргени учун РФ-тыҥ Президентиниҥ Быйанду самаразыла волонтерлордыҥ кыймыгузыныҥ эрчимдӱ јииди Эмиль Иртаков кайралдаткан.

Самболо «Россияныҥ спортыныҥ нерелӱ узы» деп кӱндӱлӱ ат-нере јарлу спортчы јерлежис Родион Асканаковко табыштырылган.

Алтай Республиканыҥ, оныҥ албатызыныҥ адынаҥ јеткен јаан једимдери, республиканыҥ ӧзӱмине ле кӧгӱс-байлык аргаларын кӧптӧдӧрине јетирген таҥынаҥ камааны, эрчимдӱ јондык ижи учун «Таҥ Чолмон» орденле Алтай Республиканыҥ Бичиичилер бирлигиниҥ Кош-Агаш аймакта бӧлӱгиниҥ башкараачызы, РФ-тыҥ Бичиичилер бирлигиниҥ турчызы, РФ-тыҥ Журналисттер бирлигиниҥ турчызы, Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Виктор Майхиев кайралдаткан.

Государстволык иште, граждандардыҥ тап-эриктерин ле јасакта темдектелген јилбӱлерин корыырында једимдери, гражданский јӧп-сӱмени корыырында турулталу ижи учун «Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ кижизи» деген кӱндӱлӱ ат-нере Новосибирск калада Текши юрисдикцияныҥ бежинчи аппеляционный јаргызыныҥ председатели, Алтай Республиканыҥ нерелӱ юристи Марина Алексинага берилген.

Художественный литератураны ӧскӱреринде, албаты јараткан бийик художественный чӱмдемелдерди тӧзӧӧринде једимдери учун «Алтай Республиканыҥ албаты бичиичизи» деген кӱндӱлӱ ат-нереле Государственный Думаныҥ депутады, РФ-тыҥ Бичиичилер бирлигиниҥ турчызы, РФ-тыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи, Алтай Республиканыҥ кӱндӱлӱ кижизи Иван Белеков кайралдаткан.

Алтай Республикада культураныҥ ла кеендиктиҥ ӧзӱмине јетирген таҥынаҥ јаан ӱлӱзи, бийик профессионализми ле эрчимдӱ јайаан ижи учун «Алтай Республиканыҥ нерелӱ артисти» деген кӱндӱлӱ ат-нере П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл драма театрдыҥ артисти Светлана Чельчиковага табыштырылган.

Аргачылык иште једимдери ле узак јылдарга ак-чек ижи учун «Алтай Республиканыҥ нерелӱ аргачызы» деген кӱндӱлӱ ат-нере Чой аймактаҥ таҥынаҥ аргачы Татьяна Шевелевага берилген.

Билениҥ ле балдарды таскадарыныҥ институдын тыҥыдарында једимдери учун «Быйанду Эне» темдекле Турачак јурттаҥ Лариса Деккерт ле Оҥдой аймактыҥ Кеҥи јуртынаҥ Оксана Сыдыкова кайралдаткан.

Алтай Республиканыҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 30 јылдыгына, алтай албатыныҥ бойыныҥ кӱӱниле Российский государствого киргениниҥ 265 јылдыгына учурлалган кӧдӱриҥилӱ керек-јаракка келген улуска тергеебистиҥ артисттери ле јайаан ӧмӧликтери байрамдык ойын-концертин кӧргӱскен.

К. Яшев

В. Суховтыҥ фотојуруктары