Алтайдын Чолмоны

«Бир де сурак ајару јок артпазын»

06.07.2021

Јирме јылга шыдар ӧйгӧ телеберилтеде ороонныҥ эл-јоны президентле чике колбуга чыгат. Оныҥ болужыла улус бойыныҥ амадуларын, уур-кӱчтерин айдып, јӧмӧлтӧ алар, курч сурактарын аайлаштырар аргалу болот. Президент те берилте ӧйинде эл-јонло чике куучындажып, олорды тургуза ӧйдӧ не санааркадып, јилбиркедип турганын чокум билип алат.

Быјылгы «Чике колбу» 3 саат 42 минуттыҥ туркунына ӧтти. Россияныҥ президенти Владимир Путин 68 суракка каруу берген. Берилтеде угузылбаган канча муҥдар тоолу сурактар ајару јоктоҥ база артпас деп айдылган. Куучынныҥ тӧс ууламјылары — коронавирус југуш оорудаҥ вакцинация, баалар бийиктеп турганы ла јонјӱрӱмдик тӧлӧмирлер. Онойдо ок јолдор, туристический инфраструктураныҥ ӧзӱми, айылдаш ла кӱнбадыш ороондорло колбулар керегинде сурактар болды.

Вакцинация керегинде

Президент бойы «Спутник V» вакцина алган. Нениҥ учун дезе ороонныҥ јуучыл ийделери бу вакцинаны тургустырат, а ол – олордыҥ тӧс башкараачызы. Онойдо ок «Спутник V» оорудаҥ узак ӧйгӧ коруланар арга берет.

«Эпидемияныҥ элбеерин јӱк ле вакцинация токтодор аргалу. Бисте андый арга бар. Бисте 4 вакцина бар, олор бийиктехнологиялык, каршузы јок ло јакшы турулталарлу» — деп, президент айтты. Эм тургуза вакцинаныҥ баштапкы ӱлӱзин 23 миллионноҥ кӧп россияндар алган. «Бисте ӱзе кем јок, AstraZeneca эмезе Pfizer вакциналарды тургускан кийнинде каршулу учуралдар ошкожы бистиҥ вакцинаныҥ кийнинде болбогон» — деп, Владимир Путин темдектеди.

Локдаун болор аргазы керегинде

РФ-тыҥ тергеелеринде јаҥ локдаунды болдыртпазын јеткилдеерге иштейт. Качан бӱткӱл предприятиелер бӧктӧлип, эл-јон иш ле јалы јок артып турза, кичӱ ле орто аргачылар јоксырап, тӱреп, эл-јонныҥ кирелтелери јабызап турза» — деп, Путин јартады.

Дистанционный ӱредӱ керегинде

Ол аайынча президентте чокум каруу јок. «Ороондо коронавирус југуш оорула колбой айалга кандый болор, бис билбезис. Је баштамы класстардыҥ ӱренчиктери школго јӱрӱп ӱренер. Бис былтыргы кӱч ӧйлӧрдӧ дӧ олорды бӧктӧбӧгӧнис ине» — деп, башкараачы айтты.

Экономика керегинде

Ороонныҥ јаҥдарыныҥ алдында инфляцияныҥ кемин кирелендирер амаду туруп јат. Россияда инфляция 5,9 процентке ӧзӱп калган. Президент оны быјыл амадап алган 4 процентке јетире тӱжӱрип алар арга келишпес болор деп темдектеди, ол 5 процентке шыдар болор.

Башкаруныҥ алдында ишјоктыҥ кӧргӱзӱлерин кризистеҥ озогы 4,6-4,7 процент кемине јетиргизер амаду турат деп, В. Путин эзетти. Ол јанындӧӧн кыймыгу, карын, башталып калды. Эмди оны бар-јок аргаларла кичееп алар керек. Ол аргалар ончозы экономиканыҥ ӧзӱмине, улус јакшы ишјал аларына экелер» — деп, башчы айтты.

Баалар керегинде

Россияда бааларга текшителекейлик айалгалар, ол тоодо аш-курсактыҥ баазыныҥ ӧзӱми камаанын јетирет. Телекейде калганчы 10 јылдыҥ туркунына аш-курсактыҥ баалары эм тургуза эҥ бийик кемине келген деп, башкараачы куучындады. Оныҥ шылтактары  кӧп — тӧс эмитент-ороондордо ачка кепке базып турганы, ковидтиҥ салтары, производствоныҥ ла иштеер јерлердиҥ астаганы. «Текши алза, государство ого ајаруны эдип ле јат» — деп, Путин айтты. «Кезикте ӧйлӱ ӧйинде эмес те болзо, је керектӱ иш эдилип јат» — деп, ол темдектеди.

Онойдо ок эл-јонды јадар јерлердиҥ бааланганы санандырат. Олор бааларды јеҥилтелерлӱ ипотека баалаткан болор бо деп сурайт. В. Путин дезе јеҥилтелӱ кредитованиеле сӱреен кӧп билелер тузаланганы јакшы деп темдектеди.

Туризм керегинде

Президент ичбойындагы туризмде баалар ӧткӱре бийиктедилген деп чотойт. «Кӧп ороондор бӧктӧлип калган, улус гран ары јанындӧӧн барарга јалтанып јат. Онызы јолду, нениҥ учун дезе ээжилер кажы ла кӱн солынып јат… Ондо эмчиликтерге барар арга јок. Оныҥ учун бистиҥ туристический инфраструктурабысла тузаланары кӧптӧп јат. Элдеҥ озо кӱнчыгышта, Краснодарский крайда, Крымда. А не-немени керектегени кӧптӧп, ол бойы јетпей турза, тургуза ла баалар бийиктеп јат» — деп, ол айтты.

Балдарга тӧлӧмирлер керегинде

Чике колбу ӧйинде кӧп тегин таҥынаҥ улустыҥ сурактары чечилди. Ол тоодо президент  Астраханский областьта јаткан кижиге 3-7 јашту балдарга тӧлӧмирлер аайынча сурагында аҥылу болужарын айтты. Бу суракка каруу берип тура, ол «ижин јылыйткан ла тушта ишле јеткилдеер службага кереледип алар керек. Ол ӧйдӧҥ ала ого келиштире тӧлӧмирлер тӧлӧлӧр учурлу, оны кемниҥ де бузар тап-эриги јок» — деп, В. Путин эзетти.

Онойдо ок башкараачы јашӧскӱримге эдилип јаткан јаҥы программа керегинде угусты. Ол культураныҥ учреждениелерине барарга чыгымдаган акча-манатты јандырар. 14 јаштаҥ ала 22 јашка јетире јииттерге «Пушкинская карта» деп адалган бу программа сыгын айдаҥ иштеп баштаар. Государство бу карталарга 3 муҥ салковой акчадаҥ кӧчӱрер, јашӧскӱрим оны музейлерге, театр-концерттерге, кӧрӱлерге барарга тузаланар аргалу болор.

Газ ӧткӱрери керегинде

Магистральный трубадаҥ ала тураныҥ јерине јетире труба акча тӧлӧттирбезинеҥ салылар керек деп, Владимир Путин чокум айтты. Тураныҥ јеринде — ээзи болгон кижиниҥ акчазыла.

Таҥынаҥ тураларга газ ӧткӱрерге бааларды тӧзӧлгӧзи јогынаҥ бийиктетпезин деп, башкару типовой документ белетеп јат деп, президент јетирди. Ондо иштиҥ аайы, јерге некелтелер-эш бичилер.

Куурмакчылар керегинде

Куурмакчылар јаан јашту улуска удура јаман кылык эдип турган учуралдардыҥ ӱлӱзи–  25%. Тӧс банк ла тап-эрик корыыр органдар бек колбуда јакшы иштеер учурлу, онойдо ок јасакберимди јарандырар керек. Јаан јашту улусты тоноп тургандар керегинде президент кезем айтты.

Политика керегинде

Башкаруныҥ вице-премьерлери таҥынаҥ јерлерди чике башкарарында туружар, јаҥыс ла Ыраак Кӱнчыгышты ла Арктиканы эмес деп президент јетирди. Бу суракты ол министрлерле мынаҥ озо шӱӱшкен эди.

Келер талдаштарлу кампанияда президент «Единая Россия» партияны јӧмӧӧрин айтты. «Улуска, орооныстыҥ салымдарына улус јӧпсинбей турган, је јӧптӧр чыгарарында «ЕР» партияныҥ депутаттары керектӱ јӧптӧрди јӧптӧп јат, бойлорына јаман болорын сананбай».

Путин чиновниктерди чӧрчӧктӧги Колобоктыҥ салымын ундыбай јӱрзин деп кычырды. Југуйланып, јарамзып айткан куучындарды чынга бодоп баштазар, јидирип саларар деп, ол айтты.

Јондык сетьтерди бӧктӧӧри керегинде

Россияда сетьтерди бӧктӧӧр амадулар јок. «Олор бистиҥ ороондо иштеп, јакшы акча алып турган болзо, олор бистиҥ јасактарла башкарынар керек. Олордоҥ аҥылу нени де некебей јадырыс» — деп, президент чокумдады. Эм тургуза јаҥ бу албатылар ортодо платформалардаҥ олордо Россияда куучын ӧткӱретен чыгартулу јерлер, юридический лицолор болорын некейт.

Украина керегинде

В. Путин украиндерди бистиҥ ороонныҥ ӧштӱлери деп чотобой јат. Онойып ол Украинаны андый ороондордыҥ тооломына кирбей турганын јартады. «Бис бирлик. Је Украинаныҥ башкартузы биске иле јаман санаалу» — деп, государствоныҥ јааны айтты. Санаазы јетпес ле кезем националист улус кайда ла бар, ол тоодо Россияда. «Олордыҥ эдип турганы акту кӱӱнинеҥ, је јаан санаадаҥ эмес. Олордыҥ ижи учы учында каршуга экелет» – деп, ол чотойт.

Россияныҥ президенти Украинаныҥ президенти Зеленскийле јолугарынаҥ мойнобой јат. «Зеленскийле не деп јолугар, ол бойыныҥ ороонын текши тыш башкартуга табыштырып берген де? Украинаныҥ јӱрӱминиҥ тӧс сурактары Киевте эмес, Вашингтондо, кезиги Берлинде ле Парижте аайлаштырылат. Айдарда, нени куучындажар?»

Футбол керегинде

Россияныҥ јуунты командалары хоккейле де, футболло до ойноттырып ийген кийнинде ол тоодо кадровый сурак керегинде сананар керек. Бисте јакшы аргалар бар, оныҥ учун јуунты командаларла иштеп, јакшы турулталар кӧргӱскен улусла кадровый сурактарды шӱӱжер керек деп, президент темдектеди.

Россияныҥ албатызы керегинде

Путинниҥ шӱӱлтезиле, президент ле оныҥ ижи Россияныҥ албатызынаҥ, талдаачыдаҥ камаанду.

Россияныҥ тӧс алтын кӧмзӧзи — ол албаты. «Ол Орто банк ла акча-манат министерстводо јуулып калган 600-теҥ артык миллиард доллар эмес, Россияныҥ тӧс алтын кӧмзӧзи — ол улус» — деп, Владимир Путин айтты.

Орочызы (преемник) керегинде

Президентке эл-јонноҥ оныҥ орочызы, ээчиде президентке кандидат керегинде сурак угузулды. Владимир Владимирович ӧй келзе, ол Россияны башкарар ак-чек кижини адаар аргалу болорына иженгенин айтты.