Алтайдын Чолмоны

Баштапкы некелте — иштиҥ чыҥдыйы

03.08.2021

Јаргыныҥ ӧмӧлигине ле јаргыга баштанган улуска иштеер јарамыкту айалгалар — јаргылардыҥ элбек ле эптӱ туралары јогынаҥ Алтай Республикада јаргылардыҥ бӱгӱнги ижин сананар арга јок. Бу ууламјыда јаан ишти Јаргы департаменттиҥ Алтай Республикадагы башкартузы эдип јат.Строительдердиҥ профессионал байрамыныҥ алдында Алтай Республиканыҥ аймактардагы (каладагы) јаргыларыныҥ ижи кандый айалгаларда ӧдӱп турганы керегинде биске Јаргы департаменттиҥ Алтай Республикадагы башкартузыныҥ јаргылардыҥ тураларыныҥ капитальный строительствозы ла олорды иштедери аайынча бӧлӱгиниҥ јааны Дмитрий ЧЕРНЫШЕВ куучындаган.

—Дмитрий Николаевич, Јаргы департаменттиҥ Алтай Республикада башкартузыныҥ јаргыларды јарамыкту айалгаларлу тураларла јеткилдеери ле олордыҥ ижин тӧзӧӧри аайынча ижиниҥ тӧс ууламјылары керегинде куучындап берзеер?

—Јаргы департаменттиҥ Алтай Республикада башкартузы 1998 јылда тӧзӧлгӧн лӧ Россия Федерацияныҥ Ӱстиги јаргызындагы Јаргы департаменттиҥ системазына кирет. Јаргылардыҥ ижин тӧзӧмӧл јанынаҥ јеткилдеери — строительство, кадрлар, акча-манат, материально-технический јанынаҥ иштер ле правосудиени толо ло кемнеҥ де камааны јок ӧткӱрерине ууламјылу ӧскӧ дӧ керектер — «Россия Федерацияныҥ Ӱстиги јаргызындагы Јаргы департамент керегинде» федерал јасакта чокымдалган. Башкарту бу јасактыҥ тизими аайынча јаргылардыҥ тураларын тудат, олордыҥ капитальный ла тегин ремонтын ӧткӱрет.

«Театр гардеробтоҥ башталат» деген чилеп, јаргы дезе текпиштеҥ, фасадтаҥ башталат. Јаргыныҥ туразы кайда турганы, ого једерге эптӱзи, јаргыныҥ туразында ла айландыра јерлеринде јарамыкту ба, јеткери јок по — ончозы учурлу болуп туру. Ондый некелтелерле бис ижисти бӱдӱредис. Иштиҥ бу ууламјызы башкартуныҥ капитальный строительство ло тураларды иштедери аайынча бӧлӱгине молјолгон.

Онойып, капитальный строительствоныҥ ла тураларды иштедериниҥ бӧлӱгиниҥ тӧс ижи — Алтай Республикада јаргыларды јарамыкту айалгаларлу тураларла јеткил-деери ле олордыҥ ижин тӧзӧӧри. Ӧткӧн ӧйдӧ бистиҥ бӧлӱк Алтай Республиканыҥ он бир аймагында (калазында) јаргылардыҥ ижин тӧс иштердиҥ, ремонт иштерди ӧткӱрериниҥ ле јаргылардыҥ тураларын иштедериниҥ планы аайынча јеткилдеерин ӧткӱрген. Мында баштапкы ајару јаргылардыҥ тураларыныҥ ла ӧскӧ дӧ тудумдарыныҥ монтажный иштерине, технический, ӧрттӧр јанынаҥ јеткер јок болоры, энергияла јеткилдеери јанынаҥ иштерге эдилет.

Башкарту јылдыҥ ла бюджеттиҥ лимиди аайынча республиканыҥ аймактардагы (каладагы) јаргыларыныҥ тураларыныҥ капитальный ла јаантайынгы ремонтын ӧткӱрет. Тураларды, инженер системаларды ла коммуникацияларды технический јанынаҥ ӱзӱги јоктоҥ јеткилдеери ле иштедери ӧткӱрилет. Бу иштерге государственный контракттар электрон аукциондор, котировкалардыҥ запросторын ӧткӱргениниҥ турулталарыла тургузылып јат. Олор дезе «Государственный ла муниципальный керексиштерди јеткилдеерге товарлар, иштер, јеткилдештер садып аларыныҥ бӧлӱгинде контракт система керегинде» федерал јасактыҥ некелтелериле тӧзӧлип ӧткӱрилет.

Чокымдап айтсабыс, јаргыныҥ туразыныҥ конструкциязында ремонт ӧткӱрерге подряд организацияларды талдаар конкурс ӧткӱрер керек. Озо ло тураны шиҥдеер иштер ӧдӧт, оноҥ ӱлекер-сметалу документация јазалат. Оноҥ јазашту иштерди бӱдӱретен подрядчикти талдаар конкурстар ӧткӱрилет. Иштердиҥ ӧдӱжин дезе бойыстыҥ ийде-кӱчисле шиҥжӱде тудадыс.

Эдилген ишти јарадып алары ӱлекер тургузарынаҥ да, иштерди бӱдӱреринеҥ де ас каруулу эмес. Ишти јарадып алатан комиссияга јаҥыс ла бистиҥ башкартуныҥ, подрядчиктиҥ чыгартулу улузы эмес, је анайда ок государственный санитарный ла ӧрттӧр јанынаҥ шиҥжӱниҥ чыгартулу улузы кирип јат. Ишти алганыныҥ актына кол салганы ремонт иштердиҥ божогонын керелейт.

Капитальный строительствоныҥ бӧлӱгиниҥ јаан иштериниҥ бирӱзи ол иштеер бирлик системаларды тургузары, элбедери, ол тоодо корулаар, ӧрт болдыртпас сигнализацияны, локально-чоттоор сетьти, видеошиҥжӱниҥ системазын иштеер айалгада тудары, «чочыдуныҥ кнопказын» тургузары, онойдо ок бу системаларды јаҥыртары болуп јат. Текшилей алза, башкарту јаргылардыҥ јӱк ле тураларында ла ӧскӧ дӧ тудумдарында эмес, је анайда ок айландыра јерлеринде јеткери јок айалгалар болорын инженерно-технический јанынаҥ јеткилдейт.

Онойдо ок башкарту каланыҥ ла аймактардыҥ јаргыларыныҥ тураларында јаргыладаачы улуска ла конвойго база јерлер тӧзӧйт. Олордо јаргыладаачыларга ла бурулаткандарга јарамыкту айалгалар тӧзӧӧргӧ ончозы эдилет. Бу кыптарда кей соктыртар ла јарыдар ончо јепселдер јеткилинче тургузылган.

—Алтай Республиканыҥ ончо аймактарыныҥ ла калазыныҥ јаргыларында бойыныҥ туралары бар ба?

—Слердиҥ билереерле, Россияда јаргыныҥ системазы јаҥыртылат, јасактарла тӧзӧлгӧлӧр јаранат, јаргылардыҥ ижиниҥ тӧзӧмӧл лӧ материально-технический јанынаҥ јеткилдежи кӧптӧйт. Башкартуда аймактардыҥ ла каланыҥ 13444,6 квадратный метр кемдӱ 27 туразы ла тудумдары бар, олордоҥ 13-зи административный туралар ла 14-зи болушту туралар. Федерал бюджеттеҥ келип турган акча-манаттыҥ кеми кӧп тӧ эмес болзо, бис ончо јаргыларды бойыныҥ тураларына кийдиргенис. Республиканыҥ кажы ла аймагындагы јаргылардыҥ тураларында капитальный ремонт ӧткӱрилип, јаргычыларга, јаргыныҥ аппарадына ла јаргыныҥ јууныныҥ туружаачыларына стройканыҥ ээжилери аайынча бастыра айалгалар тӧзӧлгӧн.

Јаргылардыҥ туралары эл-јонго једерге эптӱ јерлерде турат, онойдо ок аймактардыҥ јаргыларында јуундар ӧткӱретен залдардыҥ тоозы кӧптӧдилген. Јаргылардыҥ туралары ончозы келиштире јазалган туралар учун, «Федерал јаргылардыҥ туралары. Ӱлекерлеериниҥ ээжилери» деп Сводто ээжилерди бӱдӱрери кӱчке келижет.

—Јаргы департаменттиҥ Алтай Республикада башкартузы аймактардыҥ ла каланыҥ јаргыларын уголовный керектерди присяжный заседательдердиҥ турушканыла кӧрӧрине белетеери јанынаҥ јаан иш ӧткӱрген…

—Эйе, јасакберимде кубулталар тӱрген эдилген учун, бар акча-манатла керектӱ ончо ишти кыска ла ӧйгӧ бӱдӱрерге келишкен. Текши юрисдикцияныҥ федерал јаргыларыныҥ тураларында уголовный керектерди присяжныйларла кожо кӧрӧрине јарамыкту болзын деп, капитальный ла тегин ремонттордыҥ ӱлекер-сметалу документтерин јазаары ла бу иштерди тӧзӧӧри аайынча билдирлӱ иш ӧткӱрилген. Темдектезе, корулаар барьерлер, керектӱ мебель, присяжный заседательдердиҥ јӧптӧжӧтӧн кыптарына керектӱ јепселдер садылып алылган ла тургузылган. Олордо јеткер болбозын деп, чочыдулу кнопкалар база тургузылган.

Ончо иштер бӱткен. Эдилген иштердиҥ шылтузында Алтай Республиканыҥ јаргыларыныҥ бир канча тураларын уголовный керектерди присяжныйлардыҥ турушканыла кӧрӧр айалгалар тӧзӧлгӧн. Је јаргылардыҥ тураларыныҥ кеми, планировкалары ончо ло некелтелерге келишпей турган учун, ончо туружаачыларга јарамыкту айалгалар тӧзӧӧри кӱч керек, ондый да болзо, айалгаларды јарандырарыла улайын иштеп турубыс.

—Башкартуныҥ строительство аайынча бӧлӱги база кандый иштер эдерин пландайт?

—Ӧй бир јерде турбай јат, бистиҥ алдыска јаргылардыҥ тураларын ла ижин јарандырар јаҥы сурактар тургузат. Озо ло баштап јаргылардыҥ тураларын бир чук, лапту јазаар сурак турат. Темдектезе, республиканыҥ Улаган ла Чой аймактарында јаргыларда јаргыныҥ јууныныҥ залдары једишпейт. Бу туралардыҥ реконструкциязын эдер керек. Башкарту бу јанынаҥ иштерди ӧткӱрер.

Јаргыларды јеткилдеер сурактардыҥ аайына чыгарга, Јаргы департамент РФ-тыҥ башкарузыла кожо «Јаргы системаны ӧскӱрери» деп федерал адылу программа тургускан, 2006 јылдаҥ ала кажы ла тӧрт јылдаҥ јаҥы программа тургузылат. Бисте 2006-2010 јылдардыҥ программазына тӱрген ле кирип, «Туулу Алтай» конор тураныҥ улантызын «Правосудиениҥ ӧргӧӧзи» этирте јаҥыртар арга болгон.

Јаргы департамент јаргылардыҥ тураларын акча-манатты чачылтпай, бир чук ла учына јетире јазайтан ведомственный программалар тургускан. Бу программаларга киргенистиҥ шылтузында бар тураларды бир чук јазаар ла јаҥыдаҥ садып алгандарын јаргылардыҥ ижине келиштире јазаар арга болгон.

Республиканыҥ аймактарында (калазында) јаргыныҥ јууныныҥ залдарында корулу кабиналарды солыыр иш улалат. Россияныҥ Минстройыныҥ «Федерал јаргылардыҥ туралары. Ӱлекерлеериниҥ ээжилери» деген 524/пр номерлӱ јаҥы Своды аайынча јаргыныҥ залдарында уголовный керектерди кӧрӧр тушта јаргылаткандарга стенелери шил, кей соктырар автономный јазалду ла табышты тыҥыдар јазалду, корулу кабиналар болор учурлу.

Республиканыҥ су-кадыгыныҥ айалгазы коомой улузына јаргылардыҥ тураларына једерин јеҥилтер суракла башкарту улайын иштейт. Автомобильдердиҥ турлуларында кенек улустыҥ транспортын тургузатан аҥылу јерлер темдектелген. Бу сурак кенектердиҥ АР-дыҥ калазындагы ла аймактарындагы јондык биригӱлериле јаба шӱӱжилет. Јаргылардыҥ тураларына ондый улустыҥ киретен пандустары бар. Олорго тураларга киреринде болушка кычыратан экстренный кычыртуныҥ кнопкалары јазалган. Јаргылардыҥ тураларында ондый улуска тузаланарына керектӱ санитарный кыптар ээжилерге келиштире јазалат.

Башкартуныҥ алдында кӱс-кыш ӧйине белетенер јаан учурлу сурак турат. Јылула јеткилдеер ӧйгӧ белетенер иште аҥылу ајару котельныйлардыҥ ла јылу берер системалардыҥ чыҥдый јазалына эдилет. Јылуныҥ ла сууныҥ чыгымдалганын чотко алар приборлордыҥ ревизиялары ӧйлӱ-ӧйинде ӧткӱрилет, электроустановкалардыҥ ла электроэмиктердиҥ айалгазы шиҥжӱлелет. Котельныйлардыҥ тураларын ӧйинде јазаары, јылу берер котелдорды, ышчыгыштарды шиҥжӱлеери ле иштедери ајаруда тудулат. Кӱс-кыш ӧйинде јаргылардыҥ тураларын ла ӧскӧ дӧ тудумдарын јакшы иштедерге јепселдерди, инвентарьларды, материалдарды артыктай алары ӧдӧт. Ӧткӧн јылдарда јаргылардыҥ ижине буудагын јетиргедий сакыбаган бир де учурал болбогон.

Башкартуныҥ бӧлӱги кыймыктатпас ар-јӧӧжӧлӧ башкарар ла јаргылардыҥ тураларында иштеер јарамыкту айалгалар тӧзӧӧр сурактарла башкарынып, объекттерди талдап, соҥында кыймыктатпас ар-јӧӧжӧни ле јердиҥ участокторын башкартуга берер документтер јазадып улайын иштейт. Кажы ла кижиге иштеер јери — ол экинчи туразы, ол кандый айалгада болгоны јаан учурлу.

Е. МАТВЕЕВА