Алтайдын Чолмоны

Аҥылу ајару — таскамал ишке

24.08.2021

Тергеениҥ ӱредӱлик ишчилериниҥ јаҥжыкканы аайынча јылдыҥ ла куран айда ӧдӱп турган јууны быјыл база куран айдыҥ 18-чи кӱнинде «Алтай Республиканыҥ ӱредӱ системазында бирлик таскамал телкем» деген суракла ӧтти.

Кӧдӱриҥиде ӱредӱликтиҥ ишчилери, онойдо ок эл-тергеелик јаҥныҥ, јербойында бойы башкарынарыныҥ органдарыныҥ ла јондык организациялардыҥ чыгартулу улузы эрчимдӱ турушты. Учуры јаан конференция онлайн-ээжиле ӧткӧн.
Кӱнниҥ баштапкы јарымында чокым ууламјылары аайынча башка-башка јерлерде тӧрт секция иштеген. Текши, школго баргалак балдардыҥ, ӱзеери ле профессионал ӱредӱниҥ ишчилери, ӱредӱчилери тергеениҥ ӱредӱ системазындагы таскамал иштиҥ туура салбас, јӱрӱмдик учурлу сурактарын элбеде, тереҥжиде шӱӱштилер. Темдектезе, баштапкы секцияныҥ туружаачылары «Школго баргалак балдарды таскадар бӧлӱкте тургузылган адылу ууламјыларга једер амадула федерал эл-тергеелик ӱредӱлик ээжи-некелтелерди јӱрӱмде бӱдӱрери» деген сурак аайынча иштеген. Секцияныҥ туружаачылары школго баргалак балдардыҥ ӱредӱзиниҥ чыҥдыйыныҥ мониторингиниҥ сурактарын кӧргӧн. Мониторингтиҥ сурактары эмдиги, бӱгӱнги кӱнниҥ, организацияныҥ ижиниҥ ууламјыларын керектӱ кемине кӧдӱретен эп-арга деп кӧрӱлген. Онойдо ок детсадтарда таскамал иштиҥ программаларын јӱрӱмде бӱдӱрери, школды божодып јаткан баланыҥ сӱр-кебери ӱредӱликтиҥ ончо кеминдеги таскамал программалары бир коолло, ууламјылу једимдӱ ӧдӱп јатканын керелегени болуп јат. Школго баргалак балдардыҥ ӱредӱлик организацияларында су-кадыгыныҥ аргалары кирелӱ балдарды таскадары аайынча иш база бу ла сурактарла кожо кӧрӱлди.
«Таскамал: стратегиядаҥ чокым ишке» деген экинчи секцияныҥ туружаачылары бийик технологияныҥ, цифровизацияныҥ ӧйинде таскамал иштиҥ сурактарын шӱӱжип, онойдо ок јонјӱрӱмдик ээжи-некелтелерге школдордо балдардыҥ келишпес кылык-јаҥын чечип тӱзедер профилактикалык ишле колбулу программалар (модульдар) кӧрӱлген. Бу ла секцияда «Алтай — бистиҥ текши айлыс» деген модуль-блок база элбеде кӧрӱлген.
«Таскамал иш ӱзеери ӱредӱликте» деген ӱчинчи секцияда ӱзеери ӱредӱликтиҥ организацияларында таскамал иштиҥ «Болгон, бар ба эмезе болор бо?» деген чук сурактары кӧрӱлген. Мында ла ӱзеери ӱредӱликтиҥ тергеелик ӧзӱминиҥ адылу модули, тӧзӧмӧлдӱ, једимдӱ ишти кӧнӱ улалтары јанынаҥ јаан шӱӱжӱ ӧткӧн. Балдардыҥ јайаан јайалтазын чечеринде физкультура ла спорт аайынча ууламјыларды чокумдаган. Шак бу ууламјылар аайынча ӱзеери текшиӱредӱлик программаларды јӱрӱмде бӱдӱреринде ведомстволор ло сетьтер ортодогы колбулар јанынаҥ чокым шӱӱлтелер болгон. Јирме биринчи чакта билгири тереҥ, бийик ле тӧзӧмӧлдӱ, аҥылу кӧрӱмдӱ улусты таскадарында турист-краевед ууламјылу программаларды јаҥыртып, јазаары јанынаҥ чокым шӱӱлтелер, ајарулар айдылды.
Калганчы, тӧртинчи таҥмалу секцияныҥ туружаачылары «Орто профессионал ӱредӱликте таскамал ишти тӧзӧп ӧткӱрери — ӧйдиҥ некелтези» деген база бир јаан учурлу суракла иштедилер. Секцияныҥ туружаачылары профессионал ӱредӱлӱ организацияларда таскамал иштиҥ нормативно-правовой документтерин кыракы шӱӱшкен. Нениҥ учун дезе олор бӱгӱнги кӱнде туура салбас сурак болуп јат. Мында јуулгандар ӱренеечилерди таскадары аайынча бодоштыра тургузылган программалары, таскамал иштиҥ календарный пландары јанынаҥ бойлорыныҥ ченемелдериле ӱлештилер.
Кӱнниҥ экинчи јарымында јуунныҥ пленарный бӧлӱги ӧтти. Јуунныҥ туружаачыларын Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызыныҥ молју-ларын бӱдӱреечи Динара Култуева, РФ-тыҥ Госдумазыныҥ депутады Иван Белеков, АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ председателиниҥ ордынчызы Герман Чепкин, АР-дыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ ассоциациязыныҥ јааны Роман Птицын уткудылар.
Динара Култуева бойыныҥ уткуулду сӧзинде ӧдӱп јаткан кӧдӱриҥиниҥ учурын аҥылап темдектеди. Оныҥ айтканыла, јакшынак јаҥжыгу болуп, јылдаҥ јылга улалып јаткан јуунында ӱредӱликтиҥ организацияларыныҥ јаҥыс ла јаҥы ӱредӱлӱ јылга белени јанынаҥ сурактарды шӱӱжип турган эмес. Је онойдо ок ӱредӱликтиҥ јаҥы јаҥыртулары, једимдери, амадулары ла оныҥ ичкери ӧзӱмдӱ јолы керегинде база элбеде шӱӱжилет.
Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ председателиниҥ ордынчызы Герман Чепкин кӧдӱриҥиде туружып, эл-тергеелик политикада ӱредӱ кандый да ӧйдӧ јаантайын тӧс ууламјы болуп артат ла бистиҥ ороондо ӱредӱчиниҥ ижи азыйдаҥ бери эҥ ле тоомјылу ла кӱндӱлӱ иш деп айтты.
Парламентарий онойдо ок бистиҥ ӱредӱчилер бӱгӱнги кӱндеги ӱредӱниҥ тӧс керегин, амадузын — јондыкка тузалу, керектӱ, алдынаҥ бойы кажы ла керекте эрчимӱ туружар, билгири бийик, ыраада тереҥжиде кӧрӧр, шӱӱр ӱйени таскадар аргазы, ийде-кӱчи артыгынча деп иженгенин, бӱткенин чокымдады. Мында бу иште бӱдӱреечи ле јасакберимчи јаҥныҥ туура салбас кереги – ӱредӱлӱ иштиҥ чыҥдыйын тыҥыдып јарандырарында ончо јарамыкту, эптӱ айалганы тӧзӧӧри.
Герман Евгеньевич уткуулду куучын-эрмегинде тергеениҥ депутаттары «Алтай Республикада алтай тилди корыыры ла ӧскӱрери» дегени подпрограмманы керектӱ акча-манатла јеткилдеерин јыл туркунына 5 млн ала 10 млн салковойго чыгара кӧдӱрери керегинде баштаҥкайлу шӱӱлте эткени јанынаҥ база айтты. Онойып, депутаттардыҥ баштаҥкайын Алтай Республиканыҥ башчызы јӧмӧгӧн лӧ ресбюджетке ӱзеери 5 млн салк. акча-манат кийдирилген.
«Парламенттиҥ чотогоныла, «Алтай Республикада алтай тилди корыыры ла ӧскӱрери» деген јаҥы программаны тӧзӧӧргӧ ло нормативно-правовой акттарды лапту јакшы белетеерге, онойдо ок бичик кепке базып чыгарар иштиҥ экономикалык тӧзӧгӧзин тыҥыдарга акча-манаттыҥ ла материальный јеткилдештиҥ кемин бийиктедери керектӱ» – деп, јасакберимчи чокымдады.
Ол уткуулду сӧзинде онойдо ок президенттиҥ Федеральный Јуунга јылдыҥ сайынгы Баштанузында темдектелгениле, тӧрт јылдыҥ туркунына школдорго 16 муҥнаҥ ас эмес автобустарды садып алары темдектелгенин база аҥылап айтты. Школго керектӱ автобустар эмдиги ӧйдиҥ некелтелерине келижер ле бастыра јанынаҥ јарамыкту болор учурлу. Ӱренчиктерди ары-бери тартарын јеткилдеери аайынча госпрограммага келиштире бистиҥ тергеениҥ школдорына јаҥы автобустар келип ле јат.
Конференцияда тӧс јетирӱни АР-дыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министри Ольга Саврасова этти. Оныҥ аҥылап темдектегениле, таскамал иштиҥ бирлик телкемин тӧзӧӧри, иштедери Россия Федерацияныҥ эмдиги ӱредӱ системазыныҥ туура салбас тӧс ууламјызы болуп јат. Телекей кеминде бийик ӧзӱмниҥ айалгазында аҥылу ајару ич-телекейдиҥ байлыгын, темдектезе, тӧрӧлчи кӱӱн-санаалу, јалтанбас, турумкай, јӱрӱмдик чокым кӧрӱмдӱ, бекем ӧзӧктӱ балдарды таскадып, ӱредип, јӱрӱмниҥ јаан јолына чыгарары. Бӱгӱнги кӱнде ӱредӱлик таскамалдыҥ јонјӱрӱмдик институдыныҥ чыҥдый ла быжу јондык учурына ууламјылалат. Јербойыныҥ јаҥжыгуларына ла эмдиги ӧйдиҥ ченемелине, тӧзӧгӧзине эптӱ тайанып, таскамал ишти јаҥыртары оныҥ база бир ууламјызы.
«Бис балдарга ӱренерине каршузы јок ло бастыра јанынаҥ јарамыкту айалганы тӧзӧп, ол ок ӧйдӧ јаҥы инфраструктураныҥ аргаларын јӱс процентке тузаланып, балдардыҥ ла ӱредӱчилердиҥ су-кадыгын чеберлеп корыйдыс. Тергеелик системада «Ӱредӱ» деген нацӱлекердиҥ шылтузында ӧзӱм алынып јаткан инфраструктура кӧнӱ ле тӧзӧмӧлдӱ элбеп барат» — деп, министр чокымдады.
Бӱгӱнги кӱнде ӱредӱлик система ӱренчиктерге јӱрӱмде, јонјӱрӱмдикте эрчимдӱ туружып, таскаарга, ӧзӧргӧ јарамыкту, тузалу, керектӱ чокым амаду тургузылат деп, ол бойыныҥ јетирӱзинде айтты. Јаҥы ӱредӱлӱ јылда школдыҥ театрларыныҥ, театральный студияларыныҥ, музейлериниҥ ижин билгир тӧзӧӧри, онойдо ок јаҥыртарына, кӧндӱктирерине ачык јол берилет. Бӱгӱн бастыра јанынаҥ керектӱ јӧмӧлтӧ-болушты јазымы јогынаҥ алар арга бар. Јаҥы ӱредӱлӱ јылда школдордыҥ јетен беш процентинде спорттыҥ клубтары тӧзӧлӧр, иштеер учурлу. Олор спортты ӧскӱрер башка-башка ууламјылар ортодогы программаны бӱдӱрери аайынча ӧткӱрилер.
Кӧдӱриҥи ӧйинде Роман Птицын ӱредӱчилерге олордыҥ агару ижин, балдарга билгирди артыгынча берерге јӱткӱмели учун быйанын айтты. «Коронавирустыҥ пандемиязы ӧйинде тӱрген-тӱкей ле дистанционный ӱредӱге кӧчӧргӧ, башка-башка тудулардыҥ-јарабастардыҥ айалгазында иштеерге келишкен. Ол тудулардыҥ кезиктери бӱгӱнги де кӱнде артканча. Кандый да уур-кӱчтер болзо, бистиҥ балдар јӱзӱн-башка олимпиадаларда, кӧрӱ-маргаандарда эрчимдӱ туружып, экзамендерди бийик темдектерге табыштырат. Шак мынызы јеҥил эмес ӧйдӧ ӱредӱчилерге ӱредӱни бир де јабызатпай, керектӱ кеминде улалтарга келишкен» — деп, ол чокымдады.
Јаҥжыкканы аайынча ӧткӧн јуунда тергеениҥ ӱредӱлик системазыныҥ озочылдарына ижинде јеткен једимдерин баалаган кайралдар табыштырылды.
Конференцияда туружаачыларды таскамал иш аайынча ченемелиле психологияныҥ докторы, санаа-кӱӱнди, билгирди тереҥжидип, ич-байлыкты чечип ӧскӱрери аайынча эксперт Виктория Шаманская, Кан-Оозы аймакта Кырлыктагы орто текшиӱредӱлӱ школдыҥ директоры Маргарита Мишкина ӱлежип таныштырдылар. «Алтай Республиканыҥ ӱредӱ системазында бирлик таскамал телкем» деген конференцияныҥ туружаачылары ӧткӧн кӧдӱриҥиниҥ адакы турулталары аайынча резолюцияны јараттылар.

К. ПИЯНТИНОВА
Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы