Алтайдын Чолмоны

Поэттиҥ кереези тӱҥей ле турар

19.10.2021

Эртен, ӱлӱрген айдыҥ јирмезинчи кӱнинде, алтай калыктыҥ сӱӱген поэди Лазарь Васильевич Кокышевтиҥ чыкканынаҥ ала 86-чы јылдыгы толор. Республикада бу кӱн алтай тилдиҥ кӱни деп јарлалган. Шак оныҥ да учун эл-јон, анчада ла корболоп ӧскӧн јаш ӱйе, эмди бичиичиниҥ ак-јарыкка туулган кӱнин алдындагызына кӧрӧ, чик јок эл-беде темдектейт. Быјыл пандемияныҥ ӧйинде Горно-Алтайсктагы госуниверситеттиҥ алтаистика ла тюркология аайынча факультеди ӱлгер кычыраачылардыҥ јаҥжыккан кӧрӱ-конкурсын онлайн бӱдӱмле ӧткӱрген. Университеттиҥ студенттери, аспиранттары, магистранттары, колледжтердиҥ ӱренеечилери, школдыҥ ӱренчиктери ле балдардыҥ садиктериниҥ болчомдоры турушкан мӧрӧйдиҥ турулталары эртен поэттиҥ чыккан кӱнинде кӧрӱлер. Бис дезе бӱгӱн газеттиҥ кычыраачыларына республиканыҥ тӧс калазында поэтке учурлалган кереес канайда туругузылганы керегинде айдып берерге турубыс. Бу бичимел јаан да, јаш та улуска јилбилӱ болорына иженедис.

Туулу Алтайдыҥ эл-јонына кычыру
Алтай албатыныҥ сӱӱген поэди Лазарь Васильевич Кокышев јаан јеткердеҥ улам јада калганынаҥ бери он ӱч јылга јууктажа берди. Је оныҥ алтын сӧзи албатыныҥ јӱрегинде ӱргӱлјиге артып калган.
Бистиҥ Чаган-Узун јуртта былтыр кӱскиде поэттиҥ чыкканынаҥ ала 54-чи јылдыгына учурлалган литературалык эҥир ӧткӧн. Оны белетееринде сегисјылдык школдыҥ ӱредӱчилери ле ӱренчиктери, культишчилер, јурттыҥ улузы бастыра кӱӱнинеҥ турушкандар. Эҥир ончо јанынаҥ бийик кеминде ӧтти деп айтсабыс, јастыра болбос. Јуулган улус Лазарь Васильевичтиҥ творчествозына учурлалган кӧрӱ-выставканы јарадып кӧргӧн. Ӱлгерчиле национальный школдо кожо ӱренгилеген Роза Тимофеевна Кундиянованыҥ ла Марат Андреевич Кудиековтыҥ эске алынып куучындагандары јилбилӱ угулган. Улус грампластинкадаҥ Лазарь Васильевичтиҥ бойы кычырган ӱлгерин анчада ла соныркап уктылар. Эҥирдиҥ учында кӧп улус куучын айткандар. Олордыҥ тӧс шӱӱлтези мындый:
Алтай албатыныҥ сӱӱген бичиичизи, ӱлгерчизи, јаан јайалталу јалакай ла ару санаалу омок кижи бистеҥ араай ла эрте ыраап калды.
Оныҥ мӧҥкӱлик поэзиязы качан да ундылбас. Је Лазарь Всаильевич Кокышевке эмдиге јетире кереес-памятник тургузылбаганы керегинде сананарга ачымчылу да, коронду да. Поэтке учурлалган кереес-памятник бар болгон болзо, оны албаты сӱӱнип ле оморкоп кӧрӱп jӱрер эди. Мындый шӱӱлтеле кажы ла кижи јӧпсинер болор.
Оныҥ учун бис, Чаган-Узун јурттыҥ улузыныҥ адынаҥ, Туулу Алтайдыҥ бастыра эл-јонына мындый кычыру эдип турус:
Калыктыҥ сӱӱген поэди, бичиичи Лазарь Васильевич Кокышевке, кереес-памятник тударга албаты-јонноҥ акча-јӧӧжӧ јуур фонд ачар. Поэттиҥ чыкканынаҥ ала 60 јылдыгына јетире ол памятникти тудуп ачар.
Бистиҥ бу кычырубысты «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ редакциязы ла Туулу Алтайдыҥ бичиичилериниҥ организациязы јӧмӧӧр деп иженип турус. Лазарь Васильевичтиҥ кереес-памятнигине акча-јӧӧжӧ јууйтан фонд ачылза, Чаган-Узун јурттыҥ кажы ла кижизи ого беш салковой акчадаҥ кӧчӱрер.

Чаган-Узундагы јурт Советтиҥ председатели М. И. Ундулганов,
сегисјылдык школдыҥ парторганизациязыныҥ качызы Л. В. Метреева,
школдыҥ профкомыныҥ председатели Г. В. Балушкин,
комсомол организациязыныҥ качызы Л. Л. Тастанбекова,
ӱредӱчи М. А. Кудиеков.
03.03.1988

«Алтайдыҥ Чолмонына» Чаган-Узун јурттыҥ улузыныҥ бу кычырузы келип турарда, газеттиҥ редакторы болуп С. С. Тюхтенев, јашӧскӱрим бӧлӱгинде Арутай Адаров ло Сергей Темеев иштегендер. Самара дезе газеттиҥ јашӧскӱрим бӧлӱгиниҥ «Таҥдак» деп бӱгинде 1988 јылдыҥ тулаан айында јарлалган. Кереес-памятникти тударга акча јуур чот јӱк ле 1989 јылда ачылган. Нениҥ учун мындый болуп калган дезе, кычыруга јӧмӧжип келген самараларды «АЧ-ныҥ» самаралар алар бӧлӱги газетте јарлабай, олорды кӧндӱре ле бичиичилердиҥ организациязына аткарып турган. Ондогы улус олорды архив-кӧмзӧгӧ сугуп, туура салып койор болгон.

* * *

Бичиичилердиҥ Туулу Алтайдагы организациязыныҥ каруулу качызы нӧк. Б. Я. Бедюровко

«Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ 50-чи номеринде чыккан «Кокышевтиҥ эземине» деп јетирӱде Чаган-Узунныҥ јурт Совединиҥ председатели М. И. Ундулганов, школдыҥ парторганизациязыныҥ качызы Л. В. Метреева, школдыҥ профкомыныҥ председатели Г. В. Балушкин, комсомол органиациязыныҥ качызы Л. Л. Тастанбекова, ӱредӱчи М. А. Кудиеков баштанган «Калыктыҥ сӱӱген поэди, јайалталу бичиичи Лазарь Васильевич Кокышевтиҥ кереес-памятнигин тударга албаты-јонноҥ акча-јӧӧжӧ јуур фонд ачар. Поэттиҥ чыкканынаҥ ала 60 јылдыгына јетире ол памятникти тудуп ачары керегинде» кычырузы јарлалган.
Андый ок самаралар Кан-Оозы аймакта Мӧндӱр-Соккондогы орто ӱредӱлӱ школдыҥ ӱредӱчилеринеҥ, Шабалин аймакта Мыйту јурттаҥ Михаил Соколовтоҥ, Оҥдой аймакта Кайрылыктаҥ Јӱстӱк Кудачинадаҥ келген. Олор Чаган-Узун jурттыҥ эл-јоныныҥ баштанузын јарадып турганы керегинде бичийдилер.
Бу самараларды редакция Слерге база ийип јат. Редакция бичиичилердиҥ организациязын «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ кычыраачыларыныҥ поэт Л. В. Кокышевке учурлалган кереес-памятник тудары керегинде бичиген санаа-кӱӱни аайынча тӱп-шӱӱлтезин Туулу Алтайдыҥ эл-јонына газет ажыра јартап берзин деп сурап туру.

Редактор С. Тюхтенев

Јӱк ле кӱскеери јашӧскӱрим бӧлӱктиҥ јааны Арутай Адаров бичиичилер биригӱзиниҥ кепке саларга јарабас деп кӧмзӧлӧп койгон бу самараларды ойто барып алып, газетке јарлап, кереес-памятникти тударга чот ачары јанынаҥ сурактыҥ аайынча чыгып баштаган.

Журналист Арутай Адаров:
Л. В. Кокышевтиҥ кереезине акча јууры јанынаҥ башталган иш табынча да болзо, је ичкерлеп, барып јадыры. Камыс тӧзӧлди. Ого облисполкомныҥ председателиниҥ ордынчызы Н. И. Тарабаев, культураныҥ башкартузыныҥ јааны В. И. Чичинов, художественный фондтыҥ заведующийи И. Я. Истомин, бичиичилер А. О. Адаров, В. Т. Самык, искусствовед В. И. Эдоков, јурукчы В. П. Чукуев, областьтыҥ архитекторы М. Е. Епишев ле журналист А. М. Адаров тудулды.
Адалган улустыҥ тоозына Л. В. Кокышевтиҥ кызын эмезе ӱйин кожоры јанынаҥ шӱӱлте база бар. Эл-јон бу кӱӱн-тапла, байла, јӧпсинер.
Камыс 1990 јылда 4 майда ээчиде јуунын ӧткӱрди. Анда кереестиҥ ӱлекери јанынаҥ мӧрӧй јарлаар јӧп јарадылды. Культураныҥ совет фондыныҥ Туулу Алтайдагы бӧлӱги конкурста турушкандарга ӱч сый чыгарар болуп молјонды.
— Баштапкы јер учун — 1500 салковой;
— Экинчи јер учун — 500 салковой;
— Ӱчинчи јер учун — 300 салковой.
Бу иште Туулу Алтай автоном областьтыҥ ла Алтай крайдыҥ бастыра скульпторлоры туружар аргалу. Кереестиҥ бийиги ӱч метрдеҥ бийик эмес болор. Оныҥ туратан јерин кеелеп јазаары (генплан, перспектива) конкурста турушкандардыҥ ижине база кирип јат. Ӱлекер- эскизтердиҥ кӧрӱзи 1991 јылдыҥ 1-кы сентябрине јетире јарлалат.
Кереес поэттиҥ 1993 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 20-чи кӱнинде темдектелетен 60 јылдык юбилейине јетпей туруп јазалып, ачылып калар учурлу. Ӧй тыҥ ла кӧп артпаган. Бӱгӱнги кӱнге јетире јуулган акчаныҥ кеми 47 муҥга јетти.
Эмди мӧҥкӱ-сӱрдиҥ туратан јерин чокымдап алар керек. Кычыраачылар «АЧ-га» ийген самараларында башка-башка шӱӱлтелер айдат. Горно-Алтайскта ӱч јер адалат: автовокзалдыҥ одожы, областной национальный школдыҥ ла оныҥ интернадыныҥ ортозы, Бабушкина (эмди Э. Палкинниҥ оромы) оромдогы бичиктер садар магазинниҥ јаны. Је мында, байла, каланыҥ јаандарынаҥ јӧп керек.
Кезик улустыҥ санаа-шӱӱлтезиле болзо, кереес Себиниҥ боочызында ол эмезе поэттиҥ чыккан-ӧскӧн јеринде тургузылар учурлу. Бис дезе, албатыныҥ сӱӱген поэдиниҥ мӧҥкӱ-кереези областьтыҥ тӧс калазында турзын деп кӱӱнзейдис. Кӧрӱп, кичееп турарга бу эҥ јарамыкту јер.
Бу кӱндерде камыс каланыҥ тепсеҥдерин илелеп јӱрди. Автовокзалдыҥ јаны арай ла тапчы. Калганчы ӧйдӧ мында кӧп јаҥы туралар тудулды. Кереес олордыҥ ортозында «јылыйып» калардаҥ айабас. Вокзалды одоштой јол кечире јакшынак тӧҥичек болгон эди, је ол ӱрелип, јемирилди. Ӱзеери јанында јаҥы тура тудулды. Национальный школды тоолу јылдардаҥ ӧскӧ јерге кӧчӱрер деген табыш бар. Учуры јок јерге улу поэттиҥ кереезин канайып тургузар. Айдарда, Бабушкина оромдогы бичиктер садар магазинниҥ јаны сыраҥай эптӱ деп кӧрӱнет.
Л. В. Кокышевтиҥ јаткан туразында мемориал бичикти кондырарын эл-јон база энчикпей сакыйт. Бу јанынаҥ КПСС-тыҥ обкомыныҥ бюрозыныҥ 1983 јылда 3 октябрьда «Бичиичи Л. В. Кокышевтиҥ 50 јажыла колбой чыгарган јӧби» бар. Анда облисполкомго бичиичи Л. В. Кокышевтиҥ јаткан туразында мемориал досконы кондырар ла Горно-Алтайск каланыҥ оромдорыныҥ бирӱзин оныҥ адыла адаар суракты бӱдӱрзин деген јакылта берери јанынаҥ айдылат. Бюст, ором ло мемориал-доско учун болгон тартыжуныҥ сандырт-шакпыртын чӱрче ӧйгӧ туура «салып», (тӧмӧндӧй олор јанынаҥ кыскарта айдылар) «јӱрӱмде не де тегиндӱ болбой јат» деген укаа-учурла башкарынып, бӱгӱнги кӱн керегинде база айдып ийер керек деп бодоп турум. Эмди республиканыҥ тӧс калазында Кайас деп микрорайондо поэттиҥ адыла адалган ором бар деп кӧп саба улус јакшы билер. Бичиичиниҥ Коммунистический проспекте турган 28-чи таҥмалу туразында учы-учында мемориал доско база кондырылган. Акту бойымныҥ салым-јӱрӱмим арт-учында барып, поэттиҥ јаткан туразыла, керек дезе оныҥ кӱнӱҥ сайын кирип-чыккан подъездиле сыраҥай јуук болуп калганы керегинде канайып айтпас. Бу турага кӧчӱп, мында јатканым эмди он јылга шыдарлажа берди. Је акыр, ойто озогызына бурулактар.
Культураныҥ башкартузыныҥ јааны В. И. Чичинов досконы Бичиичилердиҥ бирлиги јакыдып, јазаар учурлу деп угузат. Ол педагогический институт С. С. Суразаковтыҥ ады-јолын кереестерге мемориал досконы бойлоры белетеп јакыткан деп темдектейт. Бу керектиҥ аайына, айса болзо, бичиичилер чыгар, бой-бойыска јарбышпай, ишти јылгырладар керек.
Поэттиҥ оромы керегинде айдып тура, эки јыл мынаҥ кайра болгон бир учурал элбес эбелип келди. Ол тушта Кокышевтиҥ адыла адалган оромды јӱк арайдаҥ тапкан эдим. Калада јуртагандардыҥ кӧп сабазы та, билбезис, кайда да Кайаста эмес беди деп айдышкан эди. Сурулап, бедиредим. Оныҥ шылтузында озодо Каясинская, 2 болгон јер 1986 јылда 26 октябрьда горисполкомныҥ јӧбиле јаҥыдаҥ Кокышевтиҥ оромы деп адалганы јарталды. Бары бар ла, је аалга, ас улусту јерде.
Поэттиҥ кереези аайынча иштеп турган камыстыҥ туружаачыларыла јурукчылардыҥ мастерскойында болуп, П. В. Кучияктыҥ сӱрин јилбиркеп кӧрдим. Оны јарлу скульптор А. В. Гурьянов белетеп јазаптыр. Кереес удабас каланыҥ оромдорыныҥ бирӱзинде тургузылар деп уктым. Оны театрдыҥ ла коопертивный училищениҥ ортозындагы айакча јерге тургузар кӱӱндӱ улус бар. Улу кайчы Улагашевтиҥ сӱри сыраҥай эби јок јерде турганы јеткил эмес пе? Ӧскӧ јер бедиреп табар керек.
Адакыда, Л. В. Кокышевтиҥ кереезин тударга акча јуур баштаҥкайды эткен Чаган-Узун јурттыҥ улузына база катап јаан алкыш-быйан айдадыс. Ӧмӧлӱ ижис бӱдер деп, ончобыс ижемјилӱ јӱредис.

04.06.1990, 18.10.2021

Журналист Светлана Кыдыева:
Мен эмди сананадым: јӱрӱм мынайда, ӱч сананбас эдип, кубулып барбаган болзо, албатыбыс кереес-памятникке јеткедий акчаны јууп алгай эди не? Ол туштагы 5 салковой эмдиги 500-тий ине. Эмезе, керееске акча-јӧӧжӧ јуурын молјузы кире бойына алынып, бу јанынаҥ бажынаҥ ла ала турумкай ла эрчимдӱ иштеген улус болбогон болзо…
Байла, мындый арга болгон. Је сӱре ле оройтыганыс. Поэттиҥ кереес-памятниги кандый болоры јанынаҥ 3 конкурс ӧткӱрилген, камыс бир де ӱлекерди јаратпаган. Бу конкурстарды ӧткӱрерине бӱдӱн-јарым јылдаҥ ажыра ӧй барган. Акча да чотто калбакчадаҥ ла јуулган, баазы дезе кӱннеҥ кӱнге јабызаган: кечеги муҥдар — бӱгӱн эш-немеге јетпес чаазын боло берген. Юбилей дезе јууктап келген…
Культураныҥ фондыныҥ республикан бӧлӱгиниҥ ишчизи И. Я. Истоминниҥ куучынынаҥ:
— Памятникти эдерге эмдиги ӧйдӧ 250 миллион салковой акча керек. Оныҥ учун памятник эмес, поэттиҥ бюстын эдер шӱӱлте јарадылган. Библиотеканыҥ јанында эмдиги тургузылганы — гипстеҥ удурумга эткен кереес. Ол учун скульпторго 1 миллион тӧлӧгӧнис. Мынаҥ ары оны мрамордоҥ эмезе граниттеҥ эдери темдектелет.
— Баазы канча кире болор?
— 2,5-3 миллион салковой.
— Кереес-памятникке чот ачылар ӧйдӧҥ бери, 4 јылга, эл-јонноҥ канча кире акча јуулган?
— Быјылгы, 1993 јылдыҥ октябрь айына јетире — 225 муҥ салковой.
— Кокышевтиҥ чодында эмди акча бар ба?
— 3 миллион салковой кире.
Бу акча кайдаҥ келгенин Иосиф Яковлевич мынайда јартады. Поэттиҥ юбилейин ӧткӱрер тӧзӧмӧл комитет башкаруда былтыр тӧзӧлгӧн болгон. Је јӱк ле быјыл јайгыда, Ӱстиги Советтиҥ председатели В. И. Чаптынов баштаган юбилейный камыс тӧзӧлгӧн кийнинде, байрамды ӧткӱрери јанынаҥ иш кӧндӱккен (Л. В. Кокышевтиҥ 60 јылдыгына учурлалган кӧдӱриҥилӱ јуунда мыны анайда ок поэттиҥ эш-нӧкӧри О. А. Савчиц темдектеп, В. И. Чаптыновко алкыш-быйанын айткан эди). Ӧткӧн сентябрь айдыҥ ортозы киреде республиканыҥ 56 фирмазына ла организацияларына Кокышевтиҥ чодына акча кӧчӱрзин деп кычыру эдилген. 26 фирма ла организация акчаны кӧчӱрип ийген (5,5 миллион салковой кирени), ол тоодо «Горный Алтай» коммерческий банк (Зотов М. Т.) — 1 миллионды, «Алтайэнергобанк» (Пекпеев С. Т.) — 1 миллионды, «Облавтодор» (Валеев А. А.) — 500 муҥды, Эколого-экономический зонаны ӧскӱрери аайынча комитет (Ленкин С. Л.) — 500 муҥды, «Экотонус» (Гевель В. В.) — 500 муҥды, «Пром-стройбанк» (Чичинов А. И.) — 300 муҥды, «Агролес» (Иванов Г. Г.) — 250 муҥды, Агаш аайынча комитет (Терехов М. Т.) — 250 муҥды ла ӧскӧлӧри де. Поэттиҥ бюстын белетеп эдерге 500 муҥ салковойды башкару берген эмтир. Кычыруда баштанган ӧскӧ дӧ фирмалар ла организациялар акчаны кӧчӱрер деп иженип турулар.

* * *

Поэттиҥ кереес-сӱрин ачар кӱн кӱс деп бӱдерге кӱч, кайкамчылу јылу болгон. Ар-бӱткен арткан-калган бар-јок јылузын јууп, ӧнӧтийин бу кӱнде чыгарып келгендий. Республикан библиотеканыҥ јанында јуулган улус бу ла турадаҥ поэттиҥ сӧӧгин чыгарган јотконду, соок кӱнди эске алып, куучындажып турганы угулат. Кандый кӧп кара-баштар: балдар, јииттер, јаан јаштулар… Тӧрӧл улус, ӧзӧкти аҥдандырып турар алтай кожоҥ, поэттиҥ сӧстӧрине чӱмделген кожоҥ…
«Бу ырысту кӱнди бис узак сакыганыс» — деп, поэт Паслей Самык айткан. Чын, Л. В. Кокышевтиҥ кереес-памятнигин тударга акча јууры башталып ла турар ӧйлӧрдӧ

… Поэт кижиниҥ эҥ бийик кереези —
Колдордоҥ тӱшпес суруда бичиктер.
Каткыртып та ийер, кайылтып та ийер,
Карыкка да сугар ӱлгерлер.

Онызы андый… Је келер ӱйеге
Оныҥ оҥбос кебери керек.
Чечектер экелип, байлап јӱрерге
Чедени јабылбас кереези керек.

Бюрократ тӧҥӧштӧр акчазын тоолоп,
Кыйгазына карылып калгай.
Поэдин сӱӱген албатызы тооп,
Кереезин тӱҥей ле тудуп албай —

деп, јиит ӱлгерчи Карыш Кергилов бичиген эди.
Поэттиҥ кереес-сӱрин ачып тура, поэт, башкаруныҥ председателиниҥ ордынчызы Јыман Итулович Белеков куучынын база ӱлгерле баштаган:

Кӱй, одым, кӱй,
Кӱӱнзеп сеге најылар келер,
Кӱч болгожын — колдорын берер.
Кӱй, одым, кӱй.

«Лазарь Кокышев тирӱ јӱрерде качан да макка јӱткибеген, оны керектебеген» — деп, Алтай Республиканыҥ Ӱстиги Совединиҥ председатели В. И. Чаптынов поэттиҥ кереес-сӱрин ачар тушта куучынында темдектеген. Је 60-чы јылдарда Шабалинниҥ школында ӱлгерлерин кычырып турарда, балдар, ол тоодо Валерий Иванович те, поэтти тирӱ Пушкин кире кӧрӱп туратан. Ол албатызыныҥ чындык уулы, Тӧрӧлиниҥ оморкодузы болуп јат. Улу Кокышевти мынайда кӧдӱрип, бис эҥ ле озо бойысты кӧдӱредис, кижи кӱӱндӱ, ару ла бийик кӱӱндӱ болорыныҥ јаҥы текпижине кӧдӱриледис».
«Ол сӱӱнчиниҥ теҥизи болгон, сӱӱштиҥ теҥизи, кокыр-каткыныҥ теҥизи. Улусты сӱӱрге, јӱрӱмге сӱӱнерге бис оноҥ ӱренгенис» — деп, В. И. Чаптыновтыҥ шӱӱлтезин поэт Паслей Самык улалткан.
«Биске Кокышев Алтайын, албатызын недеҥ де артык сӱӱген бистий ок јиит болуп артар» — бу студент Мария Кыйынованыҥ сӧстӧри.
Кереести ачар тушта кӧп улус куучын айткан: хакас поэт Моисей Баинов, билимчи-ученый Сергей Сергеевич Каташ, Барнаулдаҥ келген орус поэт Юрий Козлов…
Ол куучындардаҥ база бирӱзине ле токтойын: «Мен орус кижиле Москвада Пушкинниҥ кереес-памятнигиниҥ јанына келгемде, орус кӱӱнниҥ, орус кӧрӱмниҥ ле јӱрӱмниҥ ӧзӧгинде болгонымды биледим. Эмди слерде бойыгардыҥ јеригер бар. Оны Лазарьдыҥ јери деп адаар керек. Бого биле тӧзӧп јаткан јииттер, јӱрӱмниҥ јаан јолына чыгып јаткан балдар келип тургай. Кокышевтиҥ ады-јолы ӧткӧн ӧйдӧ адалар эмес, бӱгӱн јӱрер учурлу. Айса болзо, оныҥ эткенин улалтып апарар кижи туулар. Ырысту бо-лыгар, слерде культураныҥ Кокышев деп адалган бийик маанызы бар» — бу сӧстӧрди бичиктер чыгарар Алтай крайдагы издательствоныҥ директоры В. В. Шатыгин айткан.
Кереес-сӱрди эткен кижи скульптор Павел Ильич Богомолов кӧп эрмек айтпаган, ижим бу деген. Оны бӱдӱрерге поэттиҥ тӧрӧӧндӧри, најылары, Лазарь Васильевичле таныш болгон, кӧрӱп-куучындажып јӱрген кӧп улус болушкан. «Амадаганыска јеткен болзобыс, бу иште олордыҥ да ӱлӱзи бар» — деп, скульптор айткан.
Ол ло кӱн культураныҥ городтогы Байзыҥында кӧдӱриҥилӱ јуун, ойын-концерт бол-гон. Орой эҥирде ырысту, кӧгӱске толо быйанду јанганыс.
Је эртезинде… — мыны айтпай канай ӧткӱрер, айдып канай чыдажар — поэттиҥ кече ле тургускан сӱр-кебериниҥ јӱзин тӱнде кем де оодо согуп салган…
Мен бу байрамдык кӱндерде конференцияда, јуунда ондор тоолу куучындар угуп, алтайларымныҥ ойгор ло сескир јӱрегине, бийик ле чыдамкай кӱӱнине кайкагам. Поэттиҥ бу јӱрӱмнеҥ эрте ырааганы калыгына кандый јаан королто-тӱбек болгонын айдып та тура, бир де алтай кижи ол канайда божогоны керегинде куучынында айтпаган. Тамара Садалованыҥ «Ол сӱрекей јараш кижи болгон…» деп ӱлгерин концерттиҥ учында Ирина Минакова кычырып турарда, озо отурган јаан јашту ӧрӧкӧндӧр кӧстӧриниҥ јаштарын арчып отурган.

Ол — сӱрекей jараш кижи болгон
(поэт керегинде кемге де айтпаган тӧрт ӱйелӱ сӧс)

Ол — сӱрекей jараш
Эр болгон.
Алтай эрлер ыйлаганча,
Jурт коногыс корулаар деп,
Эжиниҥ угы алтай болбоды деп.
Ол — Алтайдыҥ сӱрекей jараш
Уулы болгон.
Алтай энелер ыйлаганча,
Jолын аластап-артыштап,
Ажу-кечӱлерди jайнабадыс деп.
Ол — сӱрекей jараш
Кижи болгон.
Алтай кижилик ыйлаганча,
Оныҥ тыны мӧҥкӱ деп,
Jаш балдардый бӱткенис деп.
Оны узак ӧлтӱрер
Караҥуй узак тӱнге,
Таҥ атканча
Тынын кыйар.
Бу тӱннеҥ де озо
Кату тынчу jылдарга,
Бу тӱнниҥ де кийнинде
Кара калыктыҥ jӱрӱми тӱгенгенче
Караҥуй jаскы тӱнде
Поэтти ӧлтӱрер.
Канзырап, канын тӧгӱп,
Катап ла катап,
Кем де ого болушпас,
Кем де кыйгызын укпас,
Кем де корулап албас,
Кем де, качан да.
Таҥ атса,
Чарак кар урулар.
Коркышту бу тӱнде
Алтай кӧкси ээн артар.
Сӱӱжине турбастарды
Сӱӱжиле ол кӧдӱрген.
Сӧзине турбастарды
Сӧзиле ол кӱйдӱрген.
Наjылыгына jетпестерди
Наjылыгыла ол корыган.
Корон ургандарга
Каткырыжып ол ичкен.
Канча кире бийик болгон,
Анча ла кире ол кемзинген.
Канча кире улу болгон,
Анча ла кире ол уйалган.
Бӱткӱл Алтай ичинде
Ол jаҥыскан болгон:
Ачузын кезе базып,
Ончобысты ол килеген.
Кара кару калыкка
Караҥуйда ол ӱспекчин болгон.
Ончо jолдор туйукта
Ойгорчызы — ол болгон.
Улуска удура кӧрӱп,
Jаркырада ол каткыратан,
Кайра кӧрӱп,
Jаҥыскан ол ыйлаган.
Jурттар эбирип,
Ак санаалу ол jӱретен.
Ачык эжиктерге сӱӱнип,
Айылсынып, кайда ла ол конотон.
Ол — кудайлардыҥ элчизи болгон,
Кӱн jаркынду Алтайда
Кыска ӧйгӧ айылчы болгон.

Је поэдиниҥ чыккан кӱнин темдектеген учурлу байрамда кандый да кара-јаман неме угулбазын деп, ӧзӧгинде ачу сызын кем де чыгарбаган. Поэтти ӧлтӱрген эдӱлерди эске алган, олорды каргаган сок јаныс кижи — орус кижи болгон…
Поэттиҥ сӱр-кеберин П. И. Богомолов ойто јазап јат. «Бу шокты јӱӱлгек, бажынаҥ оору кокымайлар эткен болбой. Айдар сӧс тӧ јок. Меге бу тирӱ кижини сокконына тӱҥей» — деп, скульптор айткан эди.
Биске, бу шок — поэтти катап ӧлтӱрерге ченешкендий, бистиҥ сӱӱнгениске, кӧӧрӧгӧниске тӱкӱргендий, оморкодубысты ла сӱӱжисти базынгандый… је јыду санаалулар канча да кире мууканза, поэттиҥ сӱр-кебери оныҥ сӱӱген бу кичинек городында тӱҥей ле турар.

Кӧп-кӧп јылдар јӱргӱлей берер,
Кӧп ӱйениҥ кожоҥы угулар.
Буланат јытту ойногон Алтайым
Бу ла бойы кеен артар…
Је бу кожоҥныҥ чӱми јок сӧстӧри
Јеристе јажына арткылап калар.
Јадын-јӱрӱмде не де болзо,
Јаҥы ӱйениҥ ӱнинеҥ угулар…

Ӧткӧн неделеде, Л. В. Кокышевтиҥ бюстын катап јазайла тургузып саларда, ол ло кӱн тӱнде катап ла ӱреп салгандар…

11. 12. 1993

Журналист Арутай Адаров:
Бу учуралда тӧрӧл газедибис бойына айдары јок јаан ла каруулу јӱк алынып, оны јеҥӱлӱ алып чыкты. Тӧрт јылга улалган иштиҥ турултазын јаанду-јаштулардыҥ бастыразына шыкузы јаратты. Албатыныҥ кӱӱнинеҥ бийик кемјӱ бу јӱрӱмде база бар эмеш пе? Поэттиҥ сӱр-мӧҥкӱзи калада библиотеканыҥ јанында тургузылды.
Јаан кереести тударга акча-јӧӧжӧ арай ла јетпеди, је бу да эдилгени айдары јок јаан керек. Калыктыҥ ӧзӧгинеҥ чыккан баштаҥкай тӱӱкиде бойыныҥ танылу изин артырды. Эл-јондык кыймыгуда кажы ла кижиниҥ турушкан ӱлӱзи бар. Сӱӱген поэдиске кереес-мӧҥкӱ тудар керекте арга-чак јеткенче турушкан ижим калас болбогонына база оморкоп јӱредим. Кыймыгу кӧмзӧлӧгӧн баштануны ла оны јӧмӧгӧн самараларды ак-јарыкка чыгарып, газетке кепке базып јарлаганынаҥ башталган деп, чике-чынын айдар керек.
Керееске акча кӧчӱрер 702001 чотты культураныҥ совет фондыныҥ Туулу Алтайдагы бӧлӱгинде ачкан эдим. Бу керекте jаан болушты Паслей Самык јетирди. Оноҥ кожо иштеген Сергей Темеевле экӱ кем, канча акча кӧчӱргенин лапту ајаруда тудуп, «АЧ-ныҥ» бӱктеринде јетирӱлерди улам сайын јарлаганыс. Тӧрӧл газедибистиҥ баштаҥкайлу ла јартамалду ижи эмес болзо, акту бойыбыс учына јетире турушпаган болзобыс, кереес-сӱрдиҥ тудулары та кайтпагай эди.
Айлар айланып, јылдар јылыжып, ӧй ӧдӱп, барып ла јат. Эртен Л. В. Кокышевтиҥ чыкканынаҥ ала 88-чи јылдыгы толор. Бу кӱнле колбой эмди республикада Алтай тилдиҥ кӱндери ӧдӧт. Јиит ӱйе сӱӱген поэдиниҥ бюст-кереезине келип, ӧткӱн ӱндериле ӱлгерлер кычырат, јаткан туразыныҥ мемориал-доскозына чечектер салат. Сары јалбырактардыҥ шылырты ортозынаҥ дезе Лазарь Васильевичтиҥ «Ыраак ӱйе ундыбагар бисти» деген шымырт ӱни угулат…

06. 11. 1988, 18. 10. 2021