Алтай тилдиҥ кӧдӱриҥизи — эл театрда

22.10.2021

Кече, ӱлӱрген айдыҥ 20-чи кӱнинде, Алтай Республикада байрамдык керектер элбеде ӧткӱрилген. Тӧрӧл тилдиҥ кӧдӱриҥизи П. В. Кучияктыҥ эл театрында байрамдык кӱӱн-тапту айалгада ӧтти.

«Алтай тилдиҥ байрамы учурыла сӱрекей јаан байрам болуп јат. Эл-јон, албаты бойыныҥ тӧрӧл тилин канайда чеберлеп алары керегинде чокым сурактар ла амадулар тургузып турганы — келер салымы ла ӧзӱми керегинде санааркап турганын кӧргӱзет» — деп, тергеениҥ јааны Олег Хорохордин јуулган улусты уткуп тура темдектеген. Јаҥныҥ бастыра бӧлӱктеринде, ӱредӱлӱ заведениелерде, јондык биригӱлерде, культурада тӧрӧл тилди чеберлеп алар деген сурак аайынча јаан иш ӧткӱрилип јат. Балдарды, јашӧскӱримди тӧрӧл тилин билзин, ундыбазын деп ууламјылап турган амаду тургузылат. Быјылгы јылда Горно-Алтайскта 7-чи таҥмалу алтай школдыҥ јаҥы туразын тудар иш башталып калды. Бу школдо балдар алтай тилди ле литератураны тереҥжиде ӱренгилеер. Школдыҥ јанында јакшынак стадион тудулар. «7-чи номерлӱ школ каланыҥ эҥ ле артык школдорыныҥ тоозына кирер деп алаҥзыбай јадыс. Бу кире ӧйдиҥ туркунына алтай школ апарып јаткан јаҥжыгуларын улалтып, јаҥы ӧйдӧ јаҥы тӱӱкиге јол салар» — деп, республиканыҥ јааны айткан.
Калганчы јылдарда алтай тилдиҥ ӧзӱмине эдилип турган ајаруны кӧрзӧ, темдек эдип алгадыйы кӧп. 2021 јылда тилдиҥ ӧзӱминиҥ государстволык программазы аайынча школдордо алтай тилдиҥ ле литератураныҥ 14 кабинеди јазалып-јаҥыртылган, алтай тилле школдор ортодогы олимпиадалар ӧткӱрилет. «Цифровизация» дегени база тереҥжиде тузаланылат. Алтай тилле јетирӱлик ресурстар база кӧптӧйт. Бу јылдыҥ тулаан айында алтай тилдиҥ ӧзӱмин шиҥдеген билим-практикалык конференция-јуун ӧткӱрилип, оныҥ тӱп-шӱӱлтелери аайынча алтай тилдиҥ ӧзӱминиҥ 2022-2024 јылдарга программа-ӱлекери јӧптӧлгӧн. Олег Хорохордин алтай тилдиҥ ӧзӱмине ле салымына јаан камаанын јетирип турган, бу сурак аайынча иштеп турган бастыра ӱредӱчилерге, бичиичилерге, журналисттерге, культураныҥ ишчилерине быйан айтты.
Уткуулду сӧзин Государтсвенный Јуунныҥ – Эл Курултайдыҥ национальный политика, культура, ӱредӱлик, јондык биретгӱлер, СМИ-лер аайынча комитеттиҥ башкараачызы Наталья Екеева јетирди. Наталья Михайловнаныҥ темдектегениле болзо, алтай тил јебрен тилдердиҥ бирӱзи болуп јат, албатыныҥ јаан байлыгыныҥ тоозына кирет. Алтай тил — государстволык тил. Ол орус тилле кожо теҥ-тай ајару алып, теҥ-тай тап-эриктериле тузаланат.
Аҥылу быйанды школдордо иштеп турган ӱредӱчилерге, таскадаачыларга айдар керек. Олордыҥ ижинеҥ келер ӱйениҥ тӧрӧл тилин билетени, канайда билетени камаанду. Албатыныҥ ӧскӧ албатылар ортодо аҥылузы, тӱӱкилик јолы, культуразыныҥ ӧзӱми тилди канайда билеринеҥ чике камаанду. «Ӱредӱликтиҥ ле билимниҥ колбузы, кожо теҥ-тай иштегени тилдиҥ ӧзӱмине база јаан камаанын јетирип турганы учурлу» — деп, Наталья Екеева темдектеген.
Онойдо ок уткуулду сӧзин Алтай Республиканыҥ бичиичизи, «Солоҥы» журналдыҥ редакторы Кӱлер Тепуков база айткан.
Кӧдӱриҥи туркунына кӧп улус Кӱндӱлӱ грамоталарла, Быйанду самараларла кайралдаткан. Једимдӱ ижи учун Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла ӱредӱчилердиҥ квалификациязын бийиктедер институттыҥ алтай тилди ле литератураны ӱредер кафедразыныҥ јааны Жанна Амырова, Шыргайты јурттыҥ школында алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи Зоя Боделукова, алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим институдыныҥ билимчизи Евгения Чайчина, Чибилӱ јурттыҥ ӱредӱчизи Алла Енчинова, Алтай Республиканыҥ билим ле ӱредӱлик аайынча министерствозыныҥ баштапкы разрядту специалисти Анжела Чендекова кайралдаттылар. Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ, Алтай Республиканыҥ председателиниҥ Быйанду самаразыла Оҥдой аймактыҥ администрациязыныҥ ӱредӱлик аайынча бӧлӱгиниҥ методкабинединиҥ јааны Галина Апитова кайралдаткан.
Учурлу керектер эткен балдардыҥ, јашӧскӱримниҥ ортодо аҥылангандарга јылдыҥ ла Л. В. Кокышевтиҥ акча-манатту сыйы берилет. Быјылгы бу сыйдыҥ лауреаттарыныҥ тоозына Виктория Баженова (республикан лицейдеҥ), Наталья Бедарева (каланыҥ 9-чы номерлӱ школынаҥ), Александр Клепиков (Кеҥидеги школдыҥ ӱренчиги), Дина Купрюнина 3-чи номерлӱ школ-гимназиянаҥ), Дарья Швецова ла Арина Гуляева (Кызыл-Ӧзӧктиҥ школынаҥ) кирдилер. Оргтехника алатан сертификаттар Кан-Оозыныҥ, Сайдыстыҥ, Уймонныҥ, Барагаштыҥ, Бешпелтирдиҥ, Оҥдойдыҥ, Кӧкӧрӱниҥ, Сугаштыҥ, Саратанныҥ, Тондошканыҥ, каланыҥ 7-чи номерлӱ школдорына келишти. Онойдо ок мындый сертификатты Горно-Алтайскта Г. К. Жуковтыҥ адыла адалган школ-интернат, республикан лицей база алар.
Алтай тилдиҥ кӱнине учурлалган кӧдӱриҥиде тергеебистиҥ јарлу артисттери, кожоҥчылары, бијечилери туружып, уткуулдарын база сыйладылар.

К. Майманова

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина