Эрчимдӱ эпшилер

22.10.2021

Ӱлӱрген айдыҥ 19-чы кӱнинде М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотеканыҥ залдарында Алтай Республиканыҥ Эпшилердиҥ јашӧскӱрим палатазыныҥ 1-кы форумы ӧтти. Бу јаан керек-јарак республиканыҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 30 јылдыгына ла алтай калыктыҥ Россия государствого бойыныҥ кӱӱниле киргениниҥ 265 јылдыгына учурлалган.

Башка-башка залдарда демографияныҥ, су-кадыкты корыырыныҥ, ӱредӱликтиҥ, экологияныҥ, јурт ээлемниҥ ле культураныҥ учурлу сурактары аайынча шӱӱжӱ-куучындар ӧткӧн. Курч сурактарды аайлаштырарында, ороонныҥ эл ӱлекерлерин бӱдӱреринде женсоветтердиҥ, АР-дыҥ эпшилериниҥ јашӧскӱрим палатазыныҥ камааны ла учуры кӧрӱлген.
Демография аайынча туштажуда АР-дыҥ иштиҥ, јонјӱрӱмдик ӧзӱмниҥ ле эл-јонды ишле јеткилдеериниҥ министри Адар Сумин, су-кадыкты корыырыныҥ министриниҥ баштапкы ордынчызы Людмила Григоричева туруштылар.
Секцияныҥ ижинде Алтай Республикада демографияныҥ, су-кадыкты корыырыныҥ айалгалары, курч сурактары айдылды. Залда јуулган эпшилер доклад кычыргандарга ӧҥзӱре сурактар берип, оноҥ до башка курч айалгаларды угузып, јетирип, олорды аайлаштырарын шӱӱшти. А. Сумин куучынында билелик јӱрӱмди, јаҥжыгуларды кичееринде женсоветтердиҥ јаан камаанын темдектеп, эпшилерге быйанын айтты. Тергебис канча јылдардыҥ туркунына балдар чыккан кӧргӱзӱлериле ороондо баштапкылардыҥ тоозында болгонын темдектеди. Андый да болзо, текши ороондо чылап ок, республикада баштапкы катап бала тапкандардыҥ орто јажы јаанап калган, экинчи ле оноҥ кӧп балдар чыгарып тургандардыҥ тоозы астап турганы айдылды. 20-30 јыл кайра баштапкы бала чыгаргандардыҥ орто јажы 20 болгон, эмди дезе — 28 јаш. Ол ок ӧйдӧ 30-34 јаштаҥ ашкандар бала табып турган учуралдар кӧптӧйт. Текши ороондо кӧп бала азыраганы тоомјылу деп чотолып баштаганы јакшы темдек деп угузулды. Ороондо «Демография» деген ӱлекер албаты-јон астап турганын токтодорго тӧзӧлгӧн.
Залда эпшилер кенек балдар азырап турган ада-энелерге балдарын эмдеп, ыраак калаларга јетиреринде јӧмӧлтӧ, айылдагы базынчыкка учураган эпшилерге болуштыҥ тӧс јерин тӧзӧӧри керектӱ болгонын ла оноҥ до ӧскӧ курч сурактар аайынча шӱӱлтелерин айтты. Секцияныҥ ижин башкарган Светлана Полетаева, «Алтайдыҥ эпшилери» РОО-ныҥ председатели ле Турачак аймактыҥ эмчилигиниҥ баш эмчизиниҥ ордынчызы Татьяна Кандаракова јуунда кӧдӱрилген сурактарды ончозын темдектеп, јамылуларла мынаҥ да ары бек колбуда иштеерин айтты.
«Культура» секцияда тергеениҥ культура аайынча министриниҥ ордынчызы Лариса Стрельникова турушты. Ол јуулгандарга тергебистиҥ башка-башка толуктарында культура бӧлӱкте эрчимдӱ иштеп турган эпшилер керегинде куучындады. Онойдо ок студенттерге эдилген «Пушкинниҥ картазы» бистиҥ тергееде канайып, кайда иштеп турганы керегинде јартады. Картада салылган акчала јииттер культураныҥ башка-башка байзыҥдарына барып амырап, билгирлерин бийиктедип алар аргалу.
Јуунда «андый ок картаны пенсионерлерге не этпес?» деп сурак болды.
Эрчимдӱ јиит эпшилер культура бӧлӱкте ижиниҥ тӱӱкизиле, јажыттарыла ӱлештилер.
Секциялардыҥ ижи божогон кийнинде форум кеминде кӧдӱриҥилӱ, кайралдашту бӧлӱги эл театрда ӧтти. Јуулгандарды АР-дыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели Олег Хорохордин, Эл Курултайдыҥ председатели Артур Кохоев уткудылар.
Тергеебистиҥ санадыныҥ нерелӱ ишчизи Игорь Дмитриев Советский Союзтыҥ Геройы Гризодубова Валентина Степановнаныҥ адыла адалган медальдыҥ ээзи болуп калды (В. Гризодубова Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу ӧйинде Совет эпшилердиҥ комитедин башкарган).
Россияныҥ эпшилер биригӱзиниҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла АР-дыҥ культура аайынча министриниҥ ордынчызы, «Алтайдыҥ эпишлериниҥ» турчызы Лариса Стрельникова, Чой аймакта Ускучтыҥ јурт библиотеказыныҥ башкараачызы Надежда Бояринцева, АР-дыҥ государстволык филармониязыныҥ солистказы кайралдаттылар. Онойдо ок эрчимдӱ эпшилерге Быйанду самаралар, чечектер табыштырылды.
Јуунныҥ туружаачыларын тергеебистиҥ артисттери јаркынду номерлериле сӱӱндирди.

Э. КУДАЧИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина