Алтайдын Чолмоны

Кайкалга бодолду кала

22.10.2021

Текши Россияда јылдыҥ ла ӱлӱрген айдыҥ 1-кы кӱнинеҥ ала јаҥжыкканы аайынча Мӧҥӱн јашту улустыҥ айлыгы ӧткӱрилет.

Шак бу јакшынак айлык ӧйинде тергеениҥ ӱредӱлик системазыныҥ ветерандары Раиса Тадышева (Кан-Оозы аймактыҥ ветерандар совединиҥ јааны), Нина Тельтерекова (Кош-Агаш аймактыҥ Телеҥит-Сортогой јуртынаҥ), Светлана Иркитова (Кеҥидеҥ), Татьяна Тенгерекова (Оҥдойдоҥ), Наталья Альдашева (Јабаганнаҥ), Мария Быдышева (Горно-Алтайсктаҥ) ла Алтынай Елдошева (Кан-Оозы аймактаҥ) Татарстанныҥ тӧс калазы Казаньга јол-јорыкла барып келдилер.
Олор самолетло Горно-Алтайск–Казань деген рейсле ары-бери јеҥил, јымжак јӱрӱп, јер-Алтайына эзен-амыр, кӱӱн-санаалары бийик, кӧдӱриҥилӱ јанып келдилер.
Казаньды Россияныҥ ӱчинчи столицазы-калазы деп тегиндӱ адабаганын бу ветеран-ӱредӱчилер бирлик кӱӱн-тапла темдектедилер. Канча ӧйдиҥ туркунына бу каланы кӧрӧргӧ амадаган амадузы бӱткенине олор тыҥ сӱӱнди деп айдарга јараар.
Олор сакыбаган јанынаҥ Тукайдыҥ адыла адалган тӧс тепсеҥде турган атту-чуулу Камалдыҥ адыла адалган театрдыҥ эжик алдында татар элдиҥ тӧрӧл тилине учурлалган јаан байрамына учураган. Бу јаан ла јараш байрамныҥ окылу ачылтазында эҥ баштапкы уткуулду сӧсти Туулу Алтайдаҥ барган айылчыларга берерде, Раиса Таныевна эки тилле – алтайлап, орустап эзендежеле, алтай поэт Б.Укачинниҥ «Есть малые народы» деген ӱлгерин эске кычырды.
Ветеран јерлештеристиҥ айтканыла, бу ла тепсеҥди курчай 12 јаан тумбалар тургузылган болуптыр. Шак бу тумбалардыҥ кажызында ла чокум калыктардыҥ тӱӱкизи, культуразы, бӱгӱнги кӱни, атту-чуулу улузы кӧргӱзилген. Олор араай базып, Алтай Республиказын бедиреген, је тергеебис ондо јок болуптыр. Ветерандар база бир јол келижип, Казаньга келзе, ондо Алтай Республикага учурлалган тумба турар деп акту кӱӱндеринеҥ иженгилейт.
База бир ундылбас солун туштажу Татарстанныҥ культура бӧлӱгинде јаҥыртуларды кийдирип ле јаҥжыгуларды чеберлери аайынча аргалардыҥ Тӧс јеринде ӧткӧн. Тӧс јердиҥ ишчилери Алтайдаҥ барган айылчыларды бойына кычырган болуптыр. Олор Алтайла, мында јуртап јаткан тургун калыктыҥ тӱӱкизиле, тилиле, јаҥжыккан јаҥжыгуларыла, кийген кеп-кийимиле, аш-курсагыла јилбиркеп, айылчыларды чике эфирге кычырган. Бистиҥ јерлештерис, ветеран ӱредӱчилерис кеп-кийимин кийип, амадап арпаган аш-курсагын алганча, тӧс јерге јеткен. Олор Алтайы, албатызы керегинде элбеде куучындап, јаҥарлаган. Тӧс јердиҥ ишчилери айылчыларга алкыш-быйанын айдып, кереес сыйларын табыштырдылар.
Алтайдаҥ барган улус казанга бодолду эдип туткан тогус кат је ле деген турала таныжып, кайкап божободылар. Оныҥ баштапкы кады билениҥ тӧс јери, јаҥы айыл-јурт тудуп јаткандардыҥ окылу чӱм-јаҥы ӧткӱретен ӧргӧӧзи эмезе ЗАГС-ы болуптыр.
Албатызы ачык-јарык, јалакай. Казань бойы тӱште де, тӱнде де кайкамчылу ла јараш. Ӱредӱчи-ветерандардыҥ темдектегениле, анчада ла тӱндеги Казань куулгазын чӧрчӧккӧ бодолду.
Олор тӱӱкилик учурлу эски ле јаҥы, эмдиги Казаньла танышкан. Олор экӱни кӱр бириктирет. Јерлештерис Инополис деген јаан эмес јаны калала танышкан. Татарлар оны келер ӧйдиҥ калазы деп адагылайт. Мында олордыҥ нефтегазовый университедиле, общежитиезиле таныштылар. Ӱренеечилердиҥ общежитиезиндеги айалганы јаҥыс ла кайкаары артат.
Бу ла калада тискинчизи јогынаҥ јорыктап јӱрген робот-кӧлӱктерди, «сагышту» тураларды, јакыткан курсак-тамакты ээлерине экелип турган оогош вертолет-дрондорды, общежитиениҥ ичин арутап турган роверлерди ле о.ӧ. кайкалдарды кайкап, сонуркап, јилбиркеп кӧргӧндӧр…
Мӧҥӱн ӱйениҥ улузы, тоомјылу, байлык ченемелдӱ ӱредӱчилер иштеп јӱрерде, ӧй дӧ, арга да келишпеген эмей, је эмди, амыралта ӧйинде, ыраак талаларла-тергеелерле јорыктап, кӧргӧн-укканын бала-барказына, кӧрӱш-таныштарына куучындап јӱргендери јакшынак керек. Ӧскӧ дӧ ветерандар, айса болзо, бу јерлештеристеҥ јозок алып јорыктаар. Телекейде гран-кыйу јок ине, амаду, јилбӱ ле болзо, артканы келиже ле берер эмей…

К. ТӦЛӦСОВА