Критиктиҥ кӧрӱми, сӧзи

09.11.2021

Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрга тоолу кӱндер кайра јайаандык јол-јорыкла Москвадаҥ јарлу театральный критик, театровед, ТЮЗ-тыҥ (јиит кӧрӧӧчиниҥ театры) завлиди, ГИТИС-тиҥ ӱредӱчизи, «Золотая маска» сыйдыҥ экспертный совединиҥ турчызы Владислава Куприна келип јӱрди.

Владислава Дмитриевна бир канча ойын-кӧргӱзӱлерди кӧргӧн лӧ олорды режиссерлорло, актерлорло кожо шӱӱжип, бойыныҥ јолду шӱӱлтелерин, ајаруларын айтты. Эл театр Россия Федерацияныҥ Театральный ишчилериниҥ биригӱзиниҥ грантын ойноп алган. Кӱндӱлӱ айылчыныҥ, критиктиҥ јол-јорыгы шак бу гранттыҥ шылтузында келишти.
Критик эл театрда Вячеслав Смирновтыҥ тургускан «Волки и овцы», Виталий Перчиктиҥ «Звезды на утреннем небе», Эмма Иришеваныҥ «Ревизор» ло «Эрјине» деген ойын-кӧргӱзӱлерин ајарулу, јилбиркеп кӧрди. Владислава Дмитриевна оныҥ кийнинеҥ бойыныҥ профессионал кӧрӱмиле, тууразынаҥ кӧргӧниле, шӱӱлтезиле, ајарузыла ӱлешти. Кандый да иште чындык, јолду критика сӱреен керектӱ ле тузалу. Онызы јайаандык иштиҥ ичкери ӧзӱмине керектӱзин режиссерлор до, актерлор до јакшы билер.
Ол ойын-кӧргӱзӱлердиҥ кажызыныҥ ла јакшы јанын темдектеп, онойдо ок тӱзедип, јазап ийетени јанынаҥ сӱрекей керектӱ ајарулар айтты. Режиссерлорго мынаҥ ары јаҥы ойын-кӧргӱзӱлер тургузарга, актерлорго дезе сӱр-кеберлерди ойноорго, олордыҥ кажызыныҥ ла сӱр-кеберлериниҥ кылык-јаҥын толо ло чындык ойноорго јолду шӱӱлтелер айдылды.
Бичиичи, ӱлгер чӱмдеечи Сурайа Сартакованыҥ «Эрјине» деген туујызы аайынча тургузылган «Эрјине» деген моноспектакльдыҥ шӱӱжӱзинде туружарга ырысту учурал келишти. Эрјинениҥ сӱр-кеберин актриса Эльмира Челтенова ойноордо, кӱӱлик ӱйдежӱле Россия Федерацияныҥ ла Алтай Республиканыҥ нерелӱ артизи Болот Байрышев ле јайаан јайалталу кӱӱчи Вадим Деев јеткилдеди.
Алтай эпшиниҥ уур-кӱч ле кату салымы керегинде ойын-кӧргӱзӱ театрдыҥ айылчызыныҥ кӧксин бӧктӧди деп айдарга јараар. Эрјине деген јалтанбас эпши јирмезинчи чактыҥ шыралу-ыйлу јолын, от-калапту јууныҥ јылдарын, коллективизацияны, репрессияны сыныкпай ӧдӱп чыкканын критик сӱрекей ајарулу кӧргӧн.
Владислава Куприна литератураныҥ ӱлгерлеп куучындаган бӱдӱмин эптӱ ле аҥылу эп-аргала кӧргӱскенин аҥылап темдектеди. Мында байа кай чӧрчӧктӧрдӧ чилеп ок јалтанбас, јана баспас баатырлар јок, је јӱрӱмде учураган уур-кӱчтерди ӧдӱп, бойын јылыйтпаган, ӧзӧгиле сыныкпаган, сӱӱштеҥ чӧкӧбӧгӧн, ижемјиге, сӱӱнчиге бӱткен теп ле тегин эпши кӧргӱзилет.
Ойын-кӧргӱзӱниҥ учкары бис јӱрӱмин јӱрӱп койгон, учураган ончо уур-кӱчтерди ӧдӱп чыккан ла эбире курчаган кырларын-тууларын кайкап, сӱӱнип, тымыкта отурган ӧрӧкӧнди кӧрӧдис. Бу баатыр болуп бӱткен эпшиде кандый амаду бар болотон? Тыҥзынып, тӧжине де согунып јатканы јок. Оныҥ амадузы – кудай берген јӱрӱмин ак-чек ле чындык јӱрӱп, сыныкпас-чӧкӧбӧс, азыйдагызы ла чылап ок эбире курчаган куулгазын ар-бӱткенди сезип, кӧрӱп јӱрери деп, критик бойыныҥ сӧзин айтты.
Критиктиҥ айтканыла, бу туујыга кижиликтиҥ сӱрекей тереҥ учурлу сурактары билгир ле чындык кийдирилген. Актриса бойыныҥ ойыныла, ӱниле ончозын бийик кеминде ачкан ла кӧргӱскен.
Ол онойдо ок ойын-кӧргӱзӱниҥ кӱӱзин башка, таҥынаҥ аҥылап темдектеди. Мында кӱӱ бойы да јайым ла кеен, сӱрекей тыҥ ийделӱ болгон.
Владислава Куприна азый СССР-га кирген тергеелердиҥ кӧп тоолу театрларында јер-телекейде болгон тӱӱкилик керектер јаҥы кӧрӱмле кӧрӱлет ле јаҥы баа берилет, темдектезе, «Эрјине» деген ойын-кӧргӱзӱ деп чокумдады.
Театральный критик бойыныҥ куучын-эрмегиниҥ учкары ойын-кӧргӱзӱ јаан учурлу ла кӧнӱ ууламјылу, салымы, јолы јакшы ла узун болор деп айтты.
Владислава Куприна эл театрдыҥ јайаандык ӧмӧлигиниҥ ижин, аргаларын бийик баалады. Актерлордыҥ башка-башка ойноор бӱдӱм-жанрда јайаан јайалталарын база аҥылап темдектеди. Ол јаан ла нак труппага јаҥы једимдер, јеҥӱлер кӱӱнзеп, јакшынак, јылу туштажу учун јаан алкыш-быйанын айтты.
Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрдыҥ баш режиссеры, АР-дыҥ санадыныҥ нерелӱ ишчизи Эмма Иришева: «Владислава Куприна республикага јайаан јол-јорукла келген. Ол бистиҥ труппаныҥ ижиле јууктада таныжар, баа берер, бис кандый јолло, ууламјыла барып јатканысты кӧрӧр амадулу болгон. Биске онызы сӱрекей керектӱ. Калганчы 20 јылдыҥ туркунына бистиҥ театрга критик баштапкы катап келгени биске јаан ырыс. Бис мынаҥ да ары иштеерис, критиктер дезе биске учурал ла келишсе, келип турзын» — деп айтты.

С. КОСТИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина