Алтайдын Чолмоны

Василий Башпаков: телекейде экинчи

12.11.2021

Ӱлӱрген айдыҥ 19-24 кӱндеринде Грецияныҥ јебрен тӱӱкилӱ Лутраки деген калазында грек-рим кӱрешле ветерандар ортодо телекейдиҥ чемпионады ӧткӧн. Бу телекейлик маргаандарда бистиҥ республикадаҥ ады-чуузы јарлу кӱрешчилер, бӱгӱнги кӱнде тазыктыраачылар Василий Башпаков ло Айдар Черепанов турушкан. 62 килограмм бескеде кӱрешкен Василий Васильевич јеҥӱлӱ экинчи јерди ойноп алган. Айдар Нӧкӧрович бойыныҥ бескезинде (70 кг) бежинчи болды. Бис 1990 јылдарда тергеебистиҥ ады-чуузын ороон, телекей кемине чыгарган ла коруган, эҥ једимдӱ кӧргӱзӱлерге јединген ле грек-рим кӱрешчилердиҥ тоозына кирген Василий Васильевич Башпаковко јолыгып, јайалталу спортчыла куучын-эрмек ӧткӱрдибис.

— Василий Васильевич, элдеҥ ле озо Слердиҥ  јеҥӱлерерди эске алып ийектер.
Алтай албатыныҥ оморкодузы болгон Василий Башпаков 1990 јылдарда эҥ ле једимдӱ кӱрештӱ грек-рим кӱрешчилердиҥ тоозына кирген. СССР-дыҥ спортыныҥ узыныҥ норматив-некелтелерин 18 јаштуда 1988 јылда бӱдӱргенер. 1990 јылдарда – Россияныҥ јуунты командазыныҥ турчызы, Россияныҥ чемпионаттарыныҥ мӧҥӱн ле кӱлер јеҥӱчили, СССР-диҥ Јуучыл Ийделериниҥ призеры, Россияныҥ Кубогыныҥ чемпионы, бастырароссиялык кӧп тоолу маргаандардыҥ јеҥӱчили. Швецияда, Финляндияда, Португалияда, Грецияда, Турцияда телекейлик маргаандардыҥ јеҥӱчили ле призеры. Таскадып-тазыктырган тазыктыраачы-ӱредӱчизи — тергеебистиҥ тоомјылу кижизи, ады-чуузы чыккан кӱрешчи Олег Александрович Шатин. Василий Башпаков кажы да ӧйдӧ грек-рим кӱрештеҥ туура јӱре берген деп билдирген болгон, је эмди ойто такып кӱрештиҥ јолына тазыктыраачы болуп кайра једип келгенерди кӧрӱп јадыс…
— (Каткырат — ред.) Мен бӱгӱн Алтай Республиканыҥ РДЮСШОР-ында (Олимпийский резервтиҥ спортивный школы) кӱрешле тазыктыраачы болуп иштейдим. 16-17 јашту уулдарды грек-рим кӱрешчилердиҥ тӧс ӧргӧӧзи болгон «Баатыр» спортзалында тазыктырадым.
Балдарла иштеер амаду канча јылдар ӧткӧн соҥында ойто кайра ойгонгоны база чын. Озо ло баштап бир баланы талдап алала тазыктырып кӧрӧр деп амаду тургузып, иштеп кӧргӧм. Је кӱрешчи кижиниҥ бойыныҥ салынып калган генетикалык тӧзӧлгӧзи ала койды деп айдар эдим. Эмди менде тазыктырынып турган балдар кӧптӧгӧн. Олордыҥ ортозынаҥ јайалталу, кӧргӱзӱлерге једингедий кӱрешчилер бойыныҥ јеҥӱлерине једип баштады. Кезигиле эмди де иштеер керек. Ӱредӱчи-тазыктыраачыныҥ учуры ла ижи мында ине.
Текшилей алза, јаан једимге јеткедий јиит спортчылар кӧп. Ӧткӧн ӱч јылдыҥ туркунына јединген кӧргӱзӱлер база бар. 2020 јылда Сибирьдиҥ федерал округыныҥ маргаандарында Ажанаров Мерген ле Самойлов Лазарь призерлор болуп чыккан. 2021 јылда СФО-ныҥ чемпионадында Ойношев Ренат призер болды. Бу ла кӱрешчилер ӧткӧн јылдарда бастырароссиялык турнирлердиҥ чемпиондоры ла призерлоры болуп база чыкандар. Ренат Ойношев бӱгӱн Россияныҥ кадеттер ортодо јуунты командазына кирет. Ол Россияныҥ Кубогында ӱчинчи јер алган. Ренат Алуштада јуунты-сборлордо белетеништерди ӧдӱп, эмди Кабардино-Балкариядӧӧн сборлорго барарга јазанат.
Бисте тазыктырыныш бир де тутак јогынаҥ ӧдӧт. Сибирь, ороон кеминде кӧргӱзӱлер, једимдӱ јеҥӱлер кӱӱнзеп турган болзобыс, чокым амаду тургузып, иштенер керек, тазыктырынар керек. Мен мындый сӧстӧрди бойымныҥ ӱренчиктериме база чикезинеҥ айдадым. Кӱс, кыш туркунына бистиҥ ижис «Баатыр» спортзалда ӧдӧт. Јайгыда тазыктырулу сборлор Улаганда ла Инегенде амыраар турист база-јерлерде, Горно-Алтайскта ӧткӱрилет. Балдарла таскаду-тазыктыру иште сурактар јаантайын кӧп болуп јат. Мындый айалгада болужарга кӱӱнзеп турган улус бар болгоны сӱӱндирет. Бис олорго јаан быйан айдадыс. Мындый улустаҥ Соколов Акалай Васильевичти, Битешев Игорь Ивановичти, Бельбеков Евгенийди, Липунов Дмитрийди адап ийер эдим. Олордыҥ болуш-јӧмӧлтӧзинеҥ јуунты-белетеништерди тӧзӧп, маргаандарда туружып, јиит кӱрешчилердиҥ бар-јок сурактарын бӱдӱрип койор аргалу боло бередис. Јиит јеҥӱчилдерди тазыктырарында мындый јӧмӧӧчилердиҥ тоозы там ла кӧп болзо, јакшы болор эди.
— Василий Васильевич, Слер кӱрештиҥ кебизине кайра келип, эмди бастыра кӱчеерди, јайалтагарды, ченемелеерди јиит ӱйеге берерге кӱӱнзегенер сӱреен оморкодулу темдек деп айдарга јараар…
— Кижини јиит тужында таскадып, ӱредип салган улустаҥ кӧп керектер, јӱрӱмдик јолыҥды талдайтаныҥ камаанду артатанын эмди кӧрӱп јадым. Тазыктыраачым, јаан јолдорго чыгарган ла јӧмӧшкӧн ӱредӱчим Олег Александрович Шатин бӱгӱнги кӱнге јетире мени јӧмӧжип турганы јаан учурлу. Олег Александровичтиҥ шылтузында башкараачы иштиҥ, таҥынаҥ аргачыныҥ јолыныҥ кийнинеҥ ойто такып тазыктараачы ишке кайра келдим, эмди бойым балдар ӱредип јадым. Алдыста јаан амадулар тургузып, иштенип турганыс — бу кижиниҥ чике јӧмӧлтӧзинеҥ ле болужынаҥ. Кажы ла кӱрешчиде, тазыктыраачыда бойыныҥ амбиция-кӱӱни бар. Јаан јеҥӱлерге једетен деген мындый амаду-кӱӱн кандый да ӧйлӧр ажыра ӧчпӧй јат, там ары ӧҥжӱп кӱйет. Оныҥ учун тазыктыраачылар ӱренчиктерин спортчы јолында ӱйдежип, оныҥ кийнинде олордыҥ ӱренчиктериниҥ јолын јӧмӧжип-ӱйдежип турганы ол болор. Бӱгӱнги кӱнде менде тургузылган амаду јаҥыс — ороон, телекей кеминде чемпиондор тазыктырары. Бисти бойыстыҥ ӧйисте ӱредӱчилерис канайда ӱреткен, тазыктырган, кандый кӱӱн-тап, кӱч берген, мындый ок ишти эмди бис бӱдӱрер, балдарла ижиске берер учурлу деп бодоп јадым.
— Спортто јединген једим албатыныҥ, тергеениҥ алтын кӧмзӧзине кирип, качан да ундылбайтан тӱӱкилик керек болуп артып калат. Бойыныҥ ӧйинде јаан једимдерге јеткен кӱрешчилер бӱгӱн ветерандар ортодо телекейлик маргаандарда туружып, тӧрӧлин ле тӧрӧл элин сӱӱндирип турганы сӱреен оморкодулу. Куучын Грецияда Лутраки калада ӧткӧн телекейлик чемпионат керегинде…
— Ӧткӧн айдыҥ 19-24 кӱндеринде Грецияныҥ Лутраки калазында грек-рим кӱрешле ветерандар ортодо телекейдиҥ чемпионады ӧткӧн. 39 ороонныҥ 600 кӱрешчизи алтын кайралдар учун тартышкан. 2020 јылда пандемиядаҥ улам бу чемпионат ӧтпӧгӧн, оныҥ учун быјылгы туружаачылардыҥ тоозы сӱрекей кӧп болды. Бистиҥ республикадаҥ маргаандарда мен ле Айдар Черепанов туруштыс. Сибирьди алза, Новосибирсктеҥ, Красноярсктаҥ кӱчтӱ кӱрешчилер турушкан. Текши кӧргӱзӱлерле болзо, чемпионатта баштапкы јерди Россия ойноп алды, экинчи јерде — Иран, ӱчинчи јерде — США. Мен Швейцарияныҥ, Польшаныҥ, Финляндияныҥ кӱрешчилериле кӱрештим. Баштапкы эки туштажуны 10:0, 6:0 тоолорло јеҥип алгам. Финалда тоо 4:5 болгон. Анайып экинчи јерди ойноп алдым. Айдар Черепанов бежинчи јерде.
– Јажы јаандап калган кӱрешчилер телекейдиҥ чемпионадында, бастырароссиялык маргаандарда туружып, јеҥӱлерге јеткени бойыныҥ кӱчин, ченемелин ле узын база катап ченегениле, титул-аттарын ойто такып быжулаганыла тӱҥейлеш деп сананып турум…
– Ветерандар ортодо чемпионаттар, маргаандар јаантайын ӧткӱрилген ле эмди де ӧткӱрилип јат. Мындый маргаандарда туружарга кӱӱнзеген спортчылар амадузына једер аргалу. Тӧрт-беш јыл кайра тергеебистиҥ тазыктыраачызы ла јарлу кӱрешчизи Вячеслав Георгиевич Кызлаков телекейдиҥ чемпионадын ойноп алган. Айдарда, кӱрешчилер јажыс кожулды, оорып турубыс деп айдынбай, спортчы јолын ветерандар ортодо маргаандарда улалтар аргалу. Мындый маргаандар карын да јакшы таскамал берип, спортчы кижини ойто орныктырып, јерине, форма-кеминге тургузып ийет. Алдында јылдарда јаан јеҥӱлерге јеткен соојыҥ кептӱ кӱрешчилерге бойын ойто такып ченеп кӧрӧтӧн, титул-аттарын быжулап кӧргӱзетен сӱреен јакшы арга деп айдарга јараар. Келер јылда телекейдиҥ ветерандар ортодо чемпионады Болгарияныҥ тӧс калазы Софияда ӧткӱрилер. Бу да марагаандардаҥ сӱӱнгедий кӧргӱзӱлер сакыыр аргалар бисте бар деп бодоп турум.
Россия кеминде ветерандар ортодо мындый маргаандар база ӧткӱрилип јат. Быјыл јаскыда Нижегородский областьта Бор деп атту калада «Ӱйелер ортодо колбулар» деген бастырароссиялык турнир ӧткӧн. Ондо бастыра ороонныҥ ветеран-кӱрешчилери турушкан. Мен бойымныҥ бескемде јеҥӱчил болуп чыккам. Сананзам, бистиҥ тергеениҥ једимдӱ кӱрешчилери болгон спортчылары мындый турнирлерде туружып, једимге једип, јиит ӱйеге јакшы тем болор аргалу. Бойыстыҥ алдыста јаан амадулар тургузып, једимге једерге турган болзобыс, ӱредӱчилер ле ӱренчиктер теҥ-тай иштеер учурлу.
— 90 јылдарда бойоордыҥ алдыгарга тургускан амадулараарды эмди ӱренчиктереердиҥ алдына тургузадыгар деп айттыгар…
— Кажы ла тазыктыраачы алдына јаан амадулар тургузып јат. Бойына канча ла кире бийик некелте, бу амадулардыҥ кеми бийик — кӧргӱзӱлер ончо ло кире болор. Оныҥ учун мен арткан да тазыктыраачы-ӱредӱчилерди јӧмӧжип јадым — бис јеҥӱчилдер таскадар учурлу. Ороон кеминде, телекей кеминде.
Эҥ ле јаан амадубыс — олимпий чемпионды тазыктырып салары. Текши кӱчисти бириктирип, бой-бойысты јӧмӧжип иштезебис, бу амаду бӱдер аргалу. Туулу Алтайыс сӱреен байлык ла кӱчтӱ јер. Јебрен Алтайдыҥ ады-чуузы чыккан баатырлары соојыҥдарга кирген. Мындый бӧкӧлӧр эмди де бар, эмди де болор деп јадым. Јиит ӱйеге колды бош салбай, иштеер керек деп айдар эдим. Пъедесталдагы јеҥӱлерге јаҥыс ла эрчимдӱ иш, некелтелӱ тазыктыру экелер аргалу деп, биске тазыктыраачыларыс айдып туратан. Бу ла сӧстӧрди мен ӱренчиктериме айдадым.
— Куучын-эрмегер учун јаан быйан. Ижигерде једимдер кӱӱнзейдис. Тургускан амадулараар бӱтсин. Бис эмди атту-чуулу кӱрешчи Василий Башпаковтыҥ ӱренчиктеринеҥ јеҥӱлер сакыырыс.

PS: Василий Башпаковтыҥ адылу турнир-маргааны кӱчӱрген айдыҥ 20-чи кӱнинде Горно-Алтайск калада «Јиит спартаковец» деген спортивный залда 16-17 јашту уулдар ортодо ӧткӱрилери темдектелген. Маргаандарда Новосибирсктиҥ, Барнаулдыҥ, Бийсктиҥ, Кузбасстыҥ калаларыныҥ кӱрешчилери туружар.
Адакыда, Василий Васильевич ижиндеги јолында, балдарла таскаду-иште јаан болужын јетирген ле јетирип турган бастыра улуска быйанын айдат. Аҥылу быйанды эш-нӧкӧрине, таҥынаҥ аргачыга – Урсула Байкаловнага јетирди.

А. Майманова