Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Чолмоны» — мениҥ jӱрӱмим…»

23.11.2021

Россия Федерацияныҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи, Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ гражданини Валентина Николаевна БОКОНОКОВАНЫҤ ады-jолы тергеебис ичинде текши jарлу. Ол 40 jылдаҥ ажыра «Алтайдыҥ Чолмонында» иштеп, газеттиҥ ичкери алтамына ла ӧзӱмине jаан камаанын jетирген кижи.

Валентина Николаевна Шабалин аймактыҥ Мукур-Чаргы jуртында Ада-Тӧрӧл учун Улу jууныҥ туружаачызы Николай Николаевич Болчишевтиҥ ле Мария Васильевна Калачёваныҥ билезинде чыккан. Jаштаҥ ала Валентина Николаевнаныҥ эҥ jуук ла кару кижизи сок jаҥыс эjези Зоя Николаевна болгон. Ада-энези эрте jада каларда, эjези ле jестези Борис Поликарпович Кузьмин, кӧп балдар азырап турган да болзо, сыйнына ӱренерге, оноҥ иштеп, колго-бутка турарга jаан болужын jетиргендер. Эмди бойыныҥ jажы jаанаган Валентина Николаевна jеендерин, олордыҥ бала-барказын кӧрӱжип jӱрет. Тӧрӧӧн-туугандарыныҥ, кожо иштеген коллегаларыныҥ ортозында бу эпши jаан тоомjыда, ол «Алтайдыҥ Чолмоныныҥ» ветерандарыныҥ совединиҥ jааны. А качан да редакцияныҥ эжигин ачып, иштеп келерде, ол 24 лӧ jашту болгон…
Валентина Николаевна jӱрӱмде jарлу журналист болуп, бийик нерелӱ аттар ададып, тоом-
jыда jӱргенинде оныҥ школдогы баштапкы ӱредӱчизи Анисья Харитоновна Тыдыкованыҥ jаан камааны бар болгонын темдектейт. «Ыраак турлудаҥ деремне jаар школго келип jатканчам, уроктор тӱгенип калатан. Андый да болзо, таныкка, бичимелге сӱӱшти баштапкы ӱредӱчим ачкан»—деп, ол айдат. 5-чи класстаҥ ала кичинек кыс Шабалинниҥ школында ӱренип, мында интернатта jаткан. «Шабалинниҥ школы — мени jӱрӱмниҥ jолына ӱйдешкен, ӱредӱ, тӧзӧлгӧ берген jер»—деп, Валентина Николаевна куучынын улалтат.
Школды божодып, jиит Валентина Чичке-Чаргыныҥ клубында, оноҥ ыраак Телеҥит-Сортогойдо баштамы класстардыҥ ӱредӱчизи болуп иштеген. 1964 jылда ол Горно-Алтайсктагы пединститутка ӱредӱге кирген. Мында jаан ченемелдӱ ӱредӱчилер алтай балдарды тӧрӧл тилин билип, ого ӱрензин, кийнинде тилин, албатызын эмдиги jииттер кӧдӱрбезе, кем кӧдӱрер деп, jаан таскадулу иш ӧткӱрген. Олордыҥ ортозында Нина Николаевна Суразакова база болгон. Бу кижи студент кыс Валентинага «кайдаҥ билериҥ, айса болзо, «Алтайдыҥ Чолмонында» да иштеериҥ» деп айдатан. Ол тушта бу сӧстӧр ырысту белге болуп калар деп кем билген…
Анайып, тӱӱкиниҥ ле филологияныҥ факультединиҥ орус группазыла кожо бир канча алтай бала подгруппа болуп ӱренип барган. Валентина студент тужында кижиге барып, айыл-jуртту боло берген, удабай jиит биледе кызычак чыккан. Jаш балалу ӱренерге кӱч те болзо, ӱредӱни артыргызар деген санаа да, куучын да болбогон. Бойыныҥ кӱӱниле, албаданчагыла, эш-нӧкӧри Михаил Степановичтиҥ jӧмӧлтӧзиле студент эне ӱредӱзин jедимдӱ божодып ийген.
Оныҥ кийнинеҥ jиит специалист Каспа jурттыҥ школында иштеген, калада национальный школдыҥ интернадында таскадаачы болгон. Jе Валентина Николаевна ары jанынаҥ журналист болотон салымын сезип, 1969 jылда «Алтайдыҥ Чолмонына» келген. Ол тушта таныжы Игнат Яковлевич Чулчушев «jаҥы jылдаҥ ала газеттиҥ кеми jаанаар, ишчилер керек болор» деп айдып, келинди ишке «сӧстӧгӧн». Газеттиҥ редакторы болгон Николай Татукович Барантаев кандый ла ишти бӱдӱрерге белен эпшиге «удурумга завхозтыҥ ижине аларым, кел» деген.
Ол jылдарда редакция типографияныҥ экинчи этажында иштеген. Валентина Николаевнаныҥ эске алынганыла, бир ле кыпта канча-канча кижи отуратан, бастыразы ла jаан-jаан
эр улус. Шак мындый айалгадаҥ ла иштиҥ учурлузы, газеттиҥ тоомjызы иле билдирген. Анайып, 1969 jылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 12-чи кӱни эпшиниҥ jӱрӱминде jаан темдектӱ ле учурлу кӱн болуп калган: оны «Алтайдыҥ Чолмонына» корректор болуп алгандар.
Иш ого тургуза ла jарай берген. Jарлу ла ченемели jаан журналисттерле кожо иштеери, олордыҥ тексттерин кӧрӱп тӱзедери каруулу ла jилбилӱ иш эмей. Ижин чындык бӱдӱрип, ол удабай ревизионный корректор боло берген. Бир эмеш ӧйдӧҥ редколлегия келинниҥ ижин баалап, оны культура бӧлӱктиҥ корреспондентине кӧчӱрген. Мында Валентина Николаевна ады jарлу поэт Лазарь Кокышевле кожо иштеген, бӧлӱктиҥ jааны Николай Ильич Тодошев болгон, бир эмеш ӧйдӧҥ—Нина Михайловна Тодошева.
Валентина Николаевна «Чолмонныҥ» ӱч-тӧрт ӱйе корреспонденттериле кожо иштеген. Андый да болзо, баштап ла келерде, кандый кабинетте кандый корреспондент отурганын ол эмди де jарт эске алынат: «Ол тушта ӧмӧликте Николай Барантаев, Иван Шодоев («журналистиканыҥ школын биске бу кижи берген»), Михаил Качкышев, Александр Тодошев, Альберт Мундусов, Владимир Амургушев, Григорий Голубев, Николай Булбаков, Петр Балыкчинов, Владимир Бабрашев, Игнат Чулчушев, Иван Тошпоков, Тадынай Тодошев, Николай Тадыев, Сергей Тоюшев, Гавриил Калкин, Николай Юлуков, Ульяна Бабаева, Михаил Тодогошев, Нина Тодошева, Мирослав Чевалков, Александр Саймунов, фотокорреспондент Иван Кондратов, машинисттер болуп Галина Меновщикова, Людмила Сортыякова, Галина Каланчинова, корректорлор Юлия Куксина, Полина Тошпокова, Мария Чекова, Людмила Полушкина, приемныйда Светлана Тоюшева, бухгалтерлер Дина Голубева, Валентина Алексеева, курьерлер Анна Тодошева, Софья Фонякина иштегендер. «Эҥ jуук наjыларыма мен «Чолмондо» туштагам, Галина Мундукинала эмдиге jетире jуук нӧкӧрлӧжип jӱредис»—деп, ол айдат.
Корреспондент болуп кӧндӱге берерде, Валентина Боконокованы каруулу качыныҥ ордынчызына отургыскандар. «Макет jураарга коркыйтам. Курьер болгон Анна Тапыевна мени «Не коркыйдыҥ? Jура!» деп арбап туратан, оноҥ ло jурап баштагам. Александр Иванович Тодошевле кожо иштегенис» — деп, ол эске алынат.
Степан Тюхтенев баш редактор болуп турган ӧйдӧ Москвада МГУ-ныҥ журналистика факультединде аҥылу бӧлӱк ачылган. Кем ӱренип барар деген сурак тура берген. Валентина Николаевна бойыныҥ кӱчин ле кӱӱнин билип, «барарым» деген. Ӱч балазын артыргызып, ыраак
Москва jаар ӱредӱге барарга кӱч ле болгон. Jе эпши ӱредӱ аларын бек сананып, амадузына jедерге кичеенген. Ого jаан jӧмӧлтӧ болгон улус эш-нӧкӧри ле кайын энези. Ороонныҥ тӧс калазында эки jыл ӱренип, ол jедимдӱ ӱренеечилердиҥ тоозында да, партийный бюроныҥ эрчимдӱ турчызы да болгон. Тӱндер сайын балдарын сананып ыйлап туруп ӱренип алала, газеттиҥ македин jарандырары jанынаҥ дипломду jанып келген.
Аҥылу ӱредӱлу кижи «Алтайдыҥ Чолмонында» самаралар бӧлӱктиҥ jааны болгон, бир эмеш ӧйдӧҥ каруулу качыга кӧстӧлгӧн. Анайда, сок jаҥыс алтай газеттиҥ салымына бу кижиниҥ ижи, кӱӱни jаан камаанын jетирген деп айдар керек. Беш jылдыҥ туркунына каруулу качы болуп, ол Василий Тоеновло, ордынчылары Тамара Ерленбаевала, Клара Макошевала кожо ӧмӧ-jӧмӧ иштеп jӱргендер.
20 jылдаҥ ажыра республикан газеттиҥ баш редакторы болгон Татьяна Туденеваныҥ jаҥы ла школды божодып, редакцияга иштеп келгени Валентина Николаевнаныҥ санаазында база jакшы арткан: «Кемзинчек кыс Таня Бочкина иштеҥкейиле, jайалтазыла ӧрӧ ӧзӱп, газеттиҥ башкараачызы боло берген. Анайда ок jажы jаан эр улустыҥ ортозында апагаш чамчалу уул араай отурып бичинетени база санаама кирет, ол Иван Белеков болгон».
2000 jылдарда эмдиги ӧйдиҥ некелтелерине келиштире газетке реклама ажыра бойына ӱзеери акча иштеер керек боло берген. Валентина Николаевна бу jаҥыртунаҥ туура калбаган. Реклама бӧлӱкти тӧзӧп, редакцияга ӱзеери акча иштеп баштаган кижи бу. Оныҥ кызы Оксана канча jылдарга бу бӧлӱктиҥ менеджери болуп иштеген, jеткерге туштап, jиит эпши ак-jарыктаҥ эрте jӱре берди… Jаан кызы Светлана «Алтайдыҥ Чолмонында» курьер болуп база иштеп ийген.
Валентина Николаевна тӧс ижиле колбой республиканыҥ jондык иштеринде эрчимдӱ турушкан. 10 jылдаҥ ажыра редакцияныҥ проф-
комыныҥ председатели болгон. Ак-чек, бийик турулталу ижи учун jарлу журналист республикан да, ороонныҥ башкарузыныҥ да кӧп тоолу Кӱндӱлӱ грамоталарыла, Быйанду самараларыла кайралдаткан. Jондык сурактарды кӧдӱрип, ол кенектер, ӧскӱс балдар, jаан jашту ӧрӧкӧндӧр керегинде кижини ӧкпӧӧртӧр, санаага алдыртар jакшынак статьялар бичиген. Jӱрӱмниҥ кӱч айалгазына киргендердиҥ сурактарын кӧдӱрген, аайына чыгарга болушкан журналист эпшиге улус эмди де быйанду jӱредилер. «Jондык сурактарды кӧдӱрген эҥ артык журналист» деп ат Валентина Боконоковага jолду адалган эмей.
Бис, бӱгӱнги кӱнде «Чолмонныҥ» эҥ jиит корреспонденттери, В. Н. Боконоковала база иштеп ийдис. Кожо чай-чуй ичип, ӧткӧн ӧйдӧ редакцияда кандый jаҥжыгулар болгоны, jарлу поэт Лазарь Кокышевле иштегени керегинде ле оноҥ до ӧскӧ эске алыныштары сӱрекей солун болотон, ыраак командировкаларга да барып келетенис. Jол-jорыктарга Валентина Николаевна барарга сӱӱр, кожо jӱрген коллегаларын, тискинчилерди энезиндий алып jӱрер. Амыралтага чыгып, 40 jылдаҥ ажыра бичинген кижи амыр отурып албай, база да кӧп бичинген. Темдектезе ле, оныҥ «Сурак–Каруу» деген рубриказы кычыраачыларга кӧп ачык сурактарга каруулар, эп-сӱмелер табарга болушкан. Бӱгӱн ол «Алтайдыҥ Чолмоныныҥ» ветерандарыла иштейт: байрамдарла уткуп, айылдарга барып, ӧйлӧ кожо ыраашкан улусты бириктирер кижи болуп калды.
Быjыл «Алтайдыҥ Чолмоны» тӧзӧлгӧнинеҥ ала 95 jылдыгын темдектеп jат. Газеттиҥ юбилейи—Слердиҥ байрамыгар ине. Эмди Слер эш-нӧкӧрӧӧр Михаил Степановичле кожо баркаларардыҥ балдарын кӧрӱжип отурадыгар. Мынайып ла амыр-энчӱ отурып, кӧп jаш jажап, «Алтайдыҥ Чолмоныныҥ» jӱрӱминде эмди де эрчимдӱ туружыгар.

С. Триянова
Сыгын айдыҥ 26-чы кӱни, 2017 ј. № 106

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина